________________
પ્રકરણ ૬
કેવળજ્ઞાન
કેવળજ્ઞાનના બે પ્રકાર છેઃ ૧) ભવસ્થ કેવળજ્ઞાન ૨) સિદ્ધ કેવળજ્ઞાન. ભવસ્થ કેવળજ્ઞાન બે પ્રકારનું છેઃ ૧) સયોગી ભવસ્થ કેવળજ્ઞાન ૨) અયોગી ભવસ્થ કેવળજ્ઞાન. સયોગી ભવસ્થ કેવળજ્ઞાન બે પ્રકારનું છેઃ ૧) પ્રથમ સમયવર્તી સયોગી ભવસ્થ કેવળજ્ઞાન – જેને ઉત્પન્ન થયે પ્રથમ સમય જ થયો હોય. ૨) અપ્રથમ સમય સયોગી ભવસ્થ કેવળજ્ઞાન – જેને ઉત્પન્ન થયે અનેક સમય થયા હોય અથવા બીજી રીતે પણ બે ભેદ છેઃ ૧) ચરમ સમય સયોગી ભવસ્થ કેવળજ્ઞાન ૨) અચરમ સમય સયોગી ભવસ્થ કેવળજ્ઞાન. સયોગી અવસ્થામાં જેનો અંતિમ સમય બાકી રહે તે ચરમ ૨) સયોગી અવસ્થામાં અનેક સમય બાકી રહે તે અચરમ.
અયોગી ભવસ્થ કેવળજ્ઞાનના બે પ્રકાર છેઃ ૧) પ્રથમ સમયવર્તી અયોગી ભવસ્થા કેવળજ્ઞાન ૨) અપ્રથમ સમયવર્તી અયોગી ભવસ્થ કેવળજ્ઞાન.
વીર્યાત્મા એટલે આત્મિક શક્તિથી આત્મ પ્રદેશોમાં પરિસ્પંદન થાય છે. તેનાથી મન, વચન અને કાયામાં જે વ્યાપાર થાય છે, તેને યોગ કહે છે. ચૌદમા ગુણસ્થાનમાં યોગોનું નિરૂધન થવાથી જીવ અયોગી થાય છે.
અ, ઇ, ઉ, ઋ, વૃ, આ પાંચ અક્ષરોના ઉચ્ચારણમાં જેટલી સ્થિતિ લાગે, એટલી જ સ્થિતિ ચૌદમા ગુણસ્થાનની છે. ચૌદમાં ગુણસ્થાનને બીજા શબ્દોમાં શૈલશી અવસ્થા પણા કહે છે.
જે આત્માઓએ આઠ કર્મોને નષ્ટ-ભસ્મીભૂત કરી દીધા છે, તેને સિદ્ધ કહે છે. સિદ્ધ અનેક પ્રકારના થઇ શકે છેઃ કર્મસિદ્ધ, શિલ્પસિદ્ધ, વિદ્યાસિદ્ધ, મંત્રસિદ્ધ, યોગસિદ્ધ, આગમસિદ્ધ, અર્થસિદ્ધ, યાત્રાસિદ્ધ, તપઃસિદ્ધ, કર્મક્ષયસિદ્ધ ઇત્યાદિ. પરંતુ અહિં કર્મક્ષયસિદ્ધનો જ અધિકાર છે.
સિદ્ધ કેવળજ્ઞાનના બે પ્રકાર છેઃ ૧) અનંતર સિદ્ધકેવળજ્ઞાન ૨) પરંપરસિદ્ધ કેવળજ્ઞાન.
૨૩
