________________
અવાયઃ પદાર્થના પૂર્ણ નિશ્ચયને અવાય કહે છે.
બુદ્ધિઃ નિશ્ચયાત્મક જ્ઞાનને ક્ષયોપક્ષમ વિશેષથી સ્પષ્ટતર જાણે તેને બુદ્ધિ કહે છે.
વિજ્ઞાન વિશિષ્ટતર નિશ્ચય કરેલ જ્ઞાન જે તીવ્ર ધારણાનું કારણ બને છે તેને વિજ્ઞાન કહે છે. બુદ્ધિ અને વિજ્ઞાનથી જ પદાર્થનો સમ્યક્ પ્રકારે નિશ્ચય થઇ શકે છે.
ધારણા કેટલા પ્રકારની છે?
ધારણા છ પ્રકારની છે – ૧) શ્રોતેન્દ્રિય ધારણા ૨) ચક્ષુરિન્દ્રિય ધારણા ૩) ધ્રાણેન્દ્રિય. ધારણા ૪) રસનેન્દ્રિય ધારણા ૫) સ્પર્શેન્દ્રિય ધારણા ૬) નોઇન્દ્રિય ધારણા.
ધારણાના એકાર્થક પાંચ નામ છેઃ- ૧) ધારણા ૨) સાધારણા ૩) સ્થાપના ૪) પ્રતિષ્ઠા ૫) કોષ્ઠ.
૧) ધારણાઃ જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત કાળ વ્યતીત થવા પર પણ યોગ્ય નિમિત્ત મળવાથી જે સ્મૃતિ જાગી ઊઠે, તેને ધારણા કહે છે.
૨) સાધારણા જાણેલ અર્થને અવિશ્રુતિ સ્મરણપૂર્વક અંતર્મુહૂર્ત સુધી ધારણ કરીને રાખે, તેને સાધારણા કહે છે.
૩) સ્થાપનાઃ નિશ્ચય કરેલ અર્થને હૃદયમાં ધારણ કરીને રાખવો અર્થાત્ સ્થાપન કરીને રાખવો, તેને સ્થાપના કહે છે. કોઇ કોઇ તેને વાસના કહે છે.
૪) પ્રતિષ્ઠાઃ અવાય દ્વારા નિર્ણિત કરેલ અર્થના ભેદ અને પ્રભેદને હૃદયમાં સ્થાપના કરીને રાખવા તેને પ્રતિષ્ઠા કહે છે.
૫) કોઠઃ કોઠીમાં રાખેલ ધાન્ય નષ્ટ થતું નથી, એજ રીતે હૃદયમાં સૂત્ર અને તેના અર્થને સુરક્ષિત કોઠીની જેમ ધારણ કરીને રાખે તેને કોઠ કહે છે.
જોકે સામાન્ય રીતે એનો એક જ અર્થ પ્રતીત થાય છે, તો પણ આ જ્ઞાનની ઉત્તરોત્તર
૩૭E
૩૭
