________________
જાય છે. કોઇ વ્યક્તિની ઇન્દ્રિયો પોતાના વિષયમાં ગમે તેટલી પટુ હોય તો પણ તેના ઉપયોગનો સમય એટલો તો થઇ જ જાય છે.
પ્રશ્નઃ મલ્લકના દૃષ્ટાંતથી વ્યંજનાવગ્રહનું સ્વરૂપ કેવા પ્રકારનું છે?
જેમ કોઇ વ્યક્તિ કુંભારના નિભાડામાંથી એક શકોરૂ ગ્રહણ કરી તેમાં પાણીનું એક ટીપું નાખે તો તે નષ્ટ થઇ જાય. પછી બીજી વાર, ત્રીજી વાર એ રીતે કેટલાંક ટીપાઓ નાખે તો પણ નષ્ટ થઇ જાય. એમ નિરંતર એમાં પાણીના ટીપાં નાખતા જ રહે તો પાણીનું કોઇક ટીપુ તે શકોરાને ભીનું કરશે. ત્યારબાદ કેટલાંક ટીપાઓ એ શકોરામાં એકઠા થશે અને ધીરે ધીરે તે પાણીનાં ટીપાઓ તે શકોરાને પાણીથી ભરી દેશે. પછી કેટલાંક ટીપાઓ શકોરાની બહાર નીકળી
જશે.
એ જ રીતે વ્યંજન પણ અનંત પુદ્ગલોથી ક્રમશઃ પૂરાઇ જાય છે અર્થાત્ જયારે શબ્દના પુદ્ગલ દ્રવ્ય શ્રોત્રમાં જઇ પરિણત થઇ જાય છે ત્યારે તે પુરુષ ‘હું’ એવું બોલે છે. પરંતુ એ નથી જાણતો કે આ કઇ વ્યક્તિનો શબ્દ છે. ત્યાર બાદ તે ઇહામાં પ્રવશ કરે છે ત્યારે તે જાણે છે કે આ અમુક વ્યક્તિનો શબ્દ હોવો જોઇએ. ત્યારબાદ તે અવાયમાં પ્રવેશ કરે છે. ત્યારે તેને શબ્દનું જ્ઞાન (નિર્ણય) થાય છે કે આ અમુક વ્યક્તિનો જ શબ્દ છે. ત્યારબાદ તે ધારણામાં પ્રવેશ કરે છે અને સંખ્યાત અથવા અસંખ્યાત કાળ સુધી તેને ધારણ કરીને રાખે છે.
પ્રતિબોધક અને મલ્લક એ બન્ને દૃષ્ટાંતથી વિષયને સ્પષ્ટ કરીને શાસ્ત્રકાર પાંચે ય ઇન્દ્રિય અને મનના વિષયને સ્પષ્ટ રૂપે કહે છે.
પાંચ ઇન્દ્રિય અને મનના અવગ્રહ આદિઃ
કોઇ વ્યક્તિ અવ્યક્ત અથવા અસ્પષ્ટ રૂપને દેખે ત્યારે તે જુએ છે કે આ રૂપ છે. એવું અસ્પષ્ટ જાણવું તે અવગ્રહ છે. પણ તે જાણતો નથી કે આ કોનું રૂપ છે? આ અમુક હોવું જોઇએ એમ વિચારે ત્યારે તે ઇહામાં પ્રવેશ કરે છે ત્યાર બાદ તે નિશ્ચય કરે છે કે આ અમુક જ રૂપ છે
ત્યારે તે અવાયમાં પ્રવેશ કરે છે. ત્યાર બાદ તે ધારણામાં કરી નિશ્ચય કરેલાને તે સંખ્યાત કાળ અથવા અસંખ્યાત કાળ સુધી ધારણ કરી રાખે છે.
જેમ કોઇ વ્યક્તિ અવ્યક્ત ગંધને સૂંઘે છે ત્યારે આ કોઇ ગંધ છે એમ જ્ઞાન થાય છે તે
૩૯
