________________
વિશિષ્ઠ અવસ્થાને પ્રદર્શિત કરવા માટે પર્યાયવાચી નામોનું કથન કરેલ છે.
અવગ્રહ આદિનો કાળઃ ૧)અવગ્રહ જ્ઞાનનો કાળ એક સમયનો છે ૨) ઇહાનો કાળા અંતર્મુહૂર્તનો છે. ૩) અવાયનો કાળ પણ અંતર્મુહૂર્તનો છે. ૪) ધારણાનો કાળ સંખ્યાત અથવા અસંખ્યાત કાળ છે. કારણ કે જો કોઇ સંજ્ઞી પ્રાણીનું આયુષ્ય સંખ્યાત વર્ષનું હોય તો એની ધારણા નો કાળ સંખ્યાત વર્ષ સુધીનો હોય છે અને નારકી, દેવતા કે જુગલિયા વિ. નું આયુષ્ય અસંખ્યાત વર્ષનું હોય તો તેની ધારણા પણ અસંખ્યાત કાળ પર્યત રહી શકે છે. ધારણાની પ્રબળતાથી કોઇને પ્રત્યભિજ્ઞાન તથા જાતિસ્મરણ જ્ઞાન પણ ઉત્પન્ન થાય છે.
અવાય થઇ ગયા પછી પણ જો ઉપયોગ તેમાં લાગેલો જ રહે તો તેને અવાય નહિં અવિસ્મૃતિ ધારણા કહે છે.
અવિસ્મૃતિ ધારણા જ વાસનાને દઢ કરે છે. વાસના જો દઢ હશે તો તે નિમિત્ત મળવા પર સ્મૃતિને ઉબુદ્ધ કરવામાં કારણ બને છે.
વ્યંજનાવગ્રહઃ ચાર પ્રકારના વ્યંજનાવગ્રહ, છ પ્રકારની ઇહા, છ પ્રકારનો અવાય, અને છ પ્રકારની ધારણા. આ પ્રમાણે અઠ્યાવીસ અભિનિબોધિક મતિજ્ઞાનના વ્યંજનાવગ્રહની પ્રતિબોધક અને મલ્લક બે ઉદાહરણ વડે પ્રરૂપણા કરીશ.
પ્રતિબોધક દૃષ્ટાંત આ પ્રમાણે છેઃ કોઇ વ્યક્તિ કોઇ સૂતેલા પુરુષને “હે ભાઈ’ કહી જગાડે.
શિષ્યઃ ભગવન્! શું એવું સંબોધન તે પુરુષના કાનમાં કેટલા સમયમાં પ્રવિષ્ટ પુદ્ગલો તે સૂતેલા પુરુષ દ્વારા ગ્રહણ કરવામાં આવે છે?
ગુરુઃ અસંખ્યાત સમયમાં પ્રવિષ્ટ પુદ્ગલો ગ્રહણ કરવામાં આવે છે.
આ પ્રમાણે પ્રતિબોધકના દષ્ટાંતથી વ્યંજનાવગ્રહનું સ્વરૂપ કહ્યું છે.
શ્રોતેન્દ્રિયમાં નિરંતર અસંખ્ય સમય સુધી શબ્દ-પુદ્ગલો પ્રવેશ કરે ત્યારે તે વ્યક્તિના શ્રવણનો વિષય થાય છે. દરેક ઇન્દ્રિયના વિષયનો ઉપયોગ થવામાં અસંખ્ય સુક્ષ્મ સમય થઇ
- ૩૮E
૩૮
