________________
૫) જયારે કેવળી પ્રવચન કરે છે ત્યારે તે કેવળજ્ઞાન પૂર્વક હોય છે, તેથી પણ અભેદ પક્ષ જ સિદ્ધ થાય છે.
૬) નંદી સૂત્રમાં કેવળદર્શનનું સ્વરૂપ બતાવેલ નથી તેમજ અન્ય આગમોમાં પણ કેવળદર્શનનો વિશેષ ઉલ્લેખ જોવા મળતો નથી, તેથી પણ એમ સિદ્ધ થાય છે કે કેવળદર્શના કેવળજ્ઞાનથી ભિન્ન નથી.
કેવળદર્શન માટે આગમિક સમાધાનઃ
૧) પ્રત્યેક વસ્તુ અનંત ધર્માત્મક છે, ચાહે તે દૃશ્ય હોય કે અદશ્ય હોય, રૂપી હોય કે અરૂપી હોય; અણુ હોય કે મહાન હોય. વિશેષધર્મ પણ અનંતાઅનંત છે અને સામાન્ય ધર્મ પણ અનંત છે. દરેક વિશેષ ધર્મ કેવળજ્ઞાન દ્વારા ગ્રાહ્ય છે. અને સામાન્ય ધર્મ કેવળદર્શના દ્વારા ગ્રાહ્ય છે. આ બન્નેમાં અલ્પવિષયક કોઇ નથી. બન્નેની પર્યાયો પણ સમાન છે. ઉપયોગ એક સમયમાં બનેમાંથી એકમાં રહે છે. એક સાથે બનેમાં ઉપયોગ હોય નહિં. જયારે ઉપયોગ વિશેષ તરફ પ્રવાહિત હોય છે ત્યારે તે કેવળજ્ઞાન કહેવાય છે અને જયારે સામાન્ય તરફ પ્રવાહિત હોય છે ત્યારે કેવળદર્શન કહેવાય છે. આ રીતે ચેતનાનો પ્રવાહ એક સમયમાં એક તરફ જ રહે છે, બન્ને તરફ નહિં.
૨) જેમ મતિજ્ઞાન આદિ દેશજ્ઞાનના વિલયથી કેવળજ્ઞાન હોય છે, એ જ રીતે ચક્ષુ આદિ દેશદર્શનના વિલયથી કેવળદર્શન હોય છે. જ્ઞાનની પૂર્ણતાને કેવળજ્ઞાન કહે છે અને દર્શનની પૂર્ણતાને કેવળદર્શન કહે છે. તેથી એમ સિદ્ધ થાય છે કે જ્ઞાન દર્શન બન્નેનું સ્વરૂપ પૃથક પૃથક છે માટે બન્ને ને એક માનવા તે બરાબર નથી.
૩) છદ્મસ્થ કાળમાં જો જ્ઞાન અને દર્શન રૂપ બે વિભિન્ન ઉપયોગ હોય તો તેની પૂર્ણ અવસ્થામાં એક કેવી રીતે બની શકે? અવધિજ્ઞાન અને અવધિદર્શનને જો એક માનવામાં ન આવે તો પછી કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનને એક કેવી રીતે માની શકાય?
( ૪) પ્રવચન કરતી વખતે કેવળી ક્યારેક કેવળજ્ઞાન પૂર્વક પ્રવચન કરે છે તો ક્યારેક કેવળદર્શન પૂર્વક પણ કરે છે. એક કલાકમાં અનેકવાર ઉપયોગમાં પરિવર્તન થાય છે. ભવસ્થા કેવળી બે પ્રકારની ભાષા બોલે છે, સત્ય અને વ્યવહાર. જે ક્ષણે તે સત્ય ભાષાનો પ્રયોગ કરે છે
૨૭
