________________
રહે છે.
અનાનુગામિકઃ તે જ્ઞાન જ્ઞાતાના સ્થાનાંતર સાથે ન જાય અને અમુક ક્ષેત્રથી જ સંબંધિત
વર્ધમાનકઃ જેમ જેમ પરિણામમાં વિશુદ્ધિ વધતી જાય છે તેમ તેમ અવધિજ્ઞાન પણ વૃદ્ધિ પામતું જાય છે.
હીયમાનઃ વિશુદ્ધ પરિણામો ઓછા થવાથી અવધિજ્ઞાન પણ હીન થતું જાય છે.
ન
પ્રતિપાતિકઃ જેમ દિપકમાં તેલ ન રહેવાથી દીપક બુઝાઇ જાય છે તેમ અવધિજ્ઞાન પણ ક્યારેક નષ્ટ થઇ જાય છે.
અપ્રતિપાતિકઃ જે અવધિજ્ઞાન કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરાવે અને આખા ભવમાં પતનશીલ ન
હોય.
અનુગામિક અવધિજ્ઞાનના બે પ્રકાર છેઃ ૧) અંતગત ૨) મધ્યગત
અંતગત અવધિજ્ઞાનના ત્રણ પ્રકાર છેઃ ૧) પુરતઃ અંતગત - આગળથી અંતગત ૨) માર્ગતઃ અંતગત પાછળથી અંતગત ૩) પાર્શ્વતઃ અંતગત બન્ને બાજુથી અંતગત અવધિજ્ઞાનનું જઘન્ય ક્ષેત્ર - સુક્ષ્મ નિગોદમાં જન્મ ગ્રહણ કર્યાને ત્રણ સમય થયા હોય અને જે જીવ આહારક બની ગયા હોય એવા સમયે તે જીવની જેટલી ઓછામાં ઓછી અવગાહના હોય છે, તેટલા પ્રમાણમાં જઘન્ય અવધિજ્ઞાનનું ક્ષેત્ર હોય છે.
—
-
આત્મા અસંખ્યાત પ્રદેશી છે. તે પ્રદેશનો સંકોચ અને વિસ્તાર કાર્યણ કાયયોગથી થાય છે. એ પ્રદેશો એટલા બધા સંકુચિત થઇ જાય છે કે તે સુક્ષ્મ નિગોદ જીવના શરીરમાં પણ રહી શકે છે અને જયારે એ વિસ્તારને પામે છે ત્યારે પૂરા લોકાકાશને વ્યાપ્ત કરી શકે છે.
જયારે આત્મા કાર્યણ શરીરને છોડીને સિદ્ધત્વ પ્રાપ્ત કરે છે ત્યારે તે પ્રદેશોમાં સંકોચ તથા વિસ્તાર થતો નથી કેમ કે કાર્યણ શરીરના અભાવમાં કાર્મણ યોગ થઇ શકે નહિં. આત્મ પ્રદેશોના સંકોચ-વિસ્તાર શરીરધારી જીવોમાં થાય છે. બધાથી અધિક સંકોચ સુક્ષ્મ શરીરી પનક જીવોમાં હોય છે અને સહુથી અધિક વિસ્તાર કેવળજ્ઞાનીને કેવળ સમુદ્રઘાતના સમયે હોય છે.
૧૭
