________________
૩૨૪
સંલેખનાવસ્તુક | અભ્યધત મરણ | ભક્તપરિજ્ઞા / કુભાવના / ગાથા ૧૬૩૬ ગાથાર્થ :
વળી ઇન્દ્રજાલાદિ વડે તે પ્રકારના જનના વિસ્મયને કરે છે, ઇન્દ્રજાલાદિમાં સ્વયં વિસ્મય પામતા નથી. વળી આહર્ત-કુહેટકો વિષચક તે પ્રકારના જનના વિમસને કરે છે. ટીકા?
सुरजालादिभिस्तु-इन्द्रजालकौतुकैविस्मयं करोति चित्तविभ्रमलक्षणं तद्विधजनस्य बालिशप्रायस्य, तेषु-इन्द्रजालादिषु न विस्मयते स्वयं न विस्मयं स्वयं करोत्यात्मना, आहर्त्तकुहेटकेषु च-पुनः तथाविधग्राम्यलोकप्रतिबद्धेषु यः स विस्मापक इति गाथार्थः ॥१६३६॥ ટીકાર્ય :
વળી સુરજાલાદિ વડે ઈન્દ્રજાળ અને કૌતુકો વડે, તે પ્રકારના જનના બાલિશપ્રાયના=મુગ્ધ લોકના, ચિત્તના વિશ્વમસ્વરૂપ વિસ્મયને કરે છે, તેઓમાં ઈન્દ્રજાળાદિમાં, સ્વયં વિસ્મય પામતા નથી=આત્મા વડે સ્વયં વિસ્મયને કરતા નથી.
વળી તેવા પ્રકારના ગ્રામ્યલોકથી પ્રતિબદ્ધ એવા આહર્ત-કુહેટકો વિષયક=પ્રહેલિકાઓ અને વક્રોક્તિ વિશેષવિષયક, જે અન્યને વિસ્મય પેદા કરે છે તે વિસ્માપક છે, એ પ્રમાણે ગાથાર્થ છે.
ભાવાર્થ :
જે સાધુઓ બીજાને વિસ્મય થાય તેવી ચેષ્ટા કરનારા હોય, તેઓ વિસ્તાપક કહેવાય છે અને તેઓ તે વિમાપક ચેષ્ટા દ્વારા કાંદર્પ ભાવનાને કરે છે. વળી તે સાધુઓ પરને વિસ્મય કઈ રીતે કરાવે છે? તે બતાવે છે –
કોઈક સાધુ ઇન્દ્રજાળ, કૌતુક બતાવવાની શક્તિવાળા હોય તો, તેઓ ઇન્દ્રજાળાદિ દ્વારા મુગ્ધ જીવોને વિસ્મય પેદા કરે છે; વસ્તુતઃ બુદ્ધિમાન પુરુષો સાધુ પાસેથી યોગમાર્ગના મર્મની પ્રાપ્તિ થાય તો વિસ્મય પામે છે, જ્યારે મુગ્ધ જીવો બાહ્ય ચમત્કારને જોનારા હોવાથી ઈન્દ્રજાળાદિથી વિસ્મય પામે છે, પરંતુ ઈન્દ્રજાળ આદિ બતાવનાર તે સાધુ ઇંદ્રજાળ આદિથી સ્વયં વિસ્મય પામતા નથી.
વળી કોઈ સાધુ પાસે ઇન્દ્રજાલાદિ બતાવવાની શક્તિ ન’હોય, પરંતુ તે પ્રકારની બુદ્ધિમત્તા હોય, તો તેઓ પ્રહેલિકા અને કુહેટકોની પ્રવૃત્તિ કરીને લોકોને આશ્ચર્ય પમાડે છે. “પ્રહેલિકા' એટલે તે તે પ્રકારના કોયડા. જે કોયડા લોકોને કહે અને પછી તેનો ઉકેલ કરે, જે સાંભળીને મુગ્ધ લોકો વિસ્મય પામે; અને કુહેટક' એટલે તે પ્રકારની વક્રોક્તિવિશેષ. જે વક્રોક્તિના વચનપ્રયોગથી શું વાચ્ય છે? તે લોકો સમજી ન શકે એટલે પોતે જ તેની સ્પષ્ટતા કરે, જે સાંભળીને મુગ્ધ લોકો વિસ્મય પામે.
આ પ્રકારની વિસ્માપકની ચેષ્ટા કરીને સાધુ કાંદર્પ ભાવનાથી પોતાના આત્માને ભાવિત કરે છે.
અહીં “તે પ્રકારના જનના વિસ્મયને કરે છે એમ કહ્યું, એનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે મહાત્મા યોગમાર્ગના મને યુક્તિપૂર્વક બતાવતા હોય તો તેમનાં વચનો સાંભળીને બુદ્ધિમાન પુરુષને વિસ્મય થાય છે, તે અપેક્ષાએ તે મહાત્મા વિસ્માપક હોવા છતાં તેઓ કાંદર્પ ભાવના કરતા નથી; કેમ કે તે ઉપદેશની પ્રવૃત્તિ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
