________________
લબિ તણા ભંડાર તે કાળે તે સમયે વૈદિક પરંપરાઓમાં સવિશેષની એવી પ્રણાલી હતી કે જ્ઞાનનો પ્રભાવ કે પોતાના ધર્મમતનો પ્રભાવ રાજયોમાં વાદવિવાદ દ્વારા પ્રગટ થતો. એ પરંપરામાં જૈનાચાર્યો ને પણ પ્રવર્તવું પડતું, તે લગભગ હેમચંદ્રાચાર્ય સુધીના કાળ પરત્વે આપણને જાણવા મળે છે.
પરંતુ સર્વજ્ઞ પરમાત્માએ તો કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ પહેલાં પણ કોઈના મત પરત્વે વાદવિવાદ આદર્યો ન હતો. દીક્ષાકાળમાં પોતાની નિસ્પૃહ અવિરત, ત્યાગનિષ્ફ અને તીતીક્ષા પ્રધાન જીવન સાધના દ્વારા મોનપણે જ પ્રવર્તન કર્યું હતું. તેને પરિણામે પૂર્ણ પવિત્ર જ્ઞાન પ્રગટ થયું હતું જયાં કોઈ વાદવિવાદને સ્થાન ન હતું, ત્યાં હતો. માત્ર સંવાદ. એકમાત્ર શુધ્ધ ભાવનાનો નિસ્પૃહ અને નિકારણ યોગ હતો.
સવી જીવ કરું શાસન રસી. જેવું નિરામય સુખ મને પ્રાપ્ત થયું છે તેવું સર્વ જીવો પામો. જીવ માત્રનો એ સુખપ્રમિનો સ્વાયત્ત સ્વભાવ છે.
પરમાત્માનું જ્ઞાન વાદવિવાદથી પર હતું. સર્વ જીવોને ઉપકારી હતું. હારજીતના ત્યાં ભેદ ન હતા. ઉંચ-નીચના ભાવ ન હતા. એ જ્ઞાનમાં મહાકરૂણાનો સ્ત્રોત હતો. જેથી જગતના જીવોને સુખનો માર્ગ પ્રાપ્ત થતો હતો. ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમને માટે ગુમ અને ગૂઢ ભાવિમાં પણ આમ જ બનવાનું હતું. કોઈ અગમ્ય કારણ જ ઇન્દ્રભૂતિને આવું આકર્ષણ ઉપજાવતું હતું. તેણે વિચાર્યું કે ભલે મહાવીર શરીર કષ્ટ કરીને મહાવીર કહેવડાવતો હોય, પણ શાસ્ત્રવાદમાં તે ટકી શકશે નહિ તેના તપનું બળ ચાલશે નહિ. શાસ્ત્રવાદના વિજયના વમળમાં ફસાયેલા ઇન્દ્રભૂતિ યજ્ઞમાંથી ઊભો થઈ ગયો.
જો કે ઇન્દ્રભૂતિ પણ અદ્રિતીય શાસ્ત્રજ્ઞ હતો. વેદાદિનું જ્ઞાન તો તેના રોમે રોમમાં વ્યાપેલું હતું. સર્વ શાસ્ત્ર વિદ્યાઓમાં તે એવો પારંગત હતો કે તર્ક, ન્યાય, જયોતિષ જેવી વિદ્યાઓમાં વાદ કરવો તે તેને બાળસુલભ હતું. શ્રમણ ભગવાન મહાવીરની સર્વજ્ઞતા વિષે તે જેમ જેમ શ્રવણ કરતો રહ્યો તેમ તેમ તેમને જોવાની, જાણવાની, સંવાદ કરવાની તેની જિજ્ઞાસા
૪૦
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
