________________
લબ્ધિ તણા ભંડાર
પુદ્ગલનો સૂક્ષ્મ અવિભાજ્ય અંશ પરમાણુ, વાયુ, ગંધ વગેરે પદાર્થો ચક્ષુગ્રાહ્ય ન હોવા છતાં અરૂપી નથી.
ધર્માસ્તિકાયાદિની જેમ જે પદાર્થો ચક્ષુગ્રાહ્ય ન હોવાથી અરૂપી મનાતા નથી. જેનું મૂળ સ્વરૂપ પૌદ્ગલિક છે તે પદાર્થ રૂપી છે. પણ અરૂપી નથી. તેથી શબ્દ આત્માથી ભિન્ન છે.“
ગૌતમ “હે પ્રભો ! ભાષા સચિત્ત છે કે અચિત્ત છે ?”
“હે ગૌતમ ! ભાષા પૌદ્ગલિક હોવાથી અચિત્ત છે.”
ટૂંકનોંધ : ઉપચારથી ભાષાના ત્રણ ભેદ દર્શાવ્યા છે. આત્મા દ્વારા શબ્દ પ્રયોગ થતો હોય ત્યારે તે સચિત્ત શબ્દ કહેવાય છે.
અચિત્ત : બંને જડ વસ્તુના અથડાવવાથી થતો શબ્દ.
મિશ્ર : આત્મા દ્વારા થતો શબ્દ વ્યાપાર તે માઈક જેવા સાધન સહિત હોવાથી મિશ્ર શબ્દ છે.
“હે પ્રભો ! ભાષા શું જીવ સ્વરૂપવાળી છે કે અજીવ સ્વરુપવાળી છે ?” “હે ગૌતમ ! ભાષા જીવસ્વરુપ નથી પણ અજીવસ્વરુપ છે.”
ટુંકનોંધ : આત્મા દ્વારા મંદ પ્રયત્નથી ઉચ્ચારેલા શબ્દો અસંખ્યાત પ્રદેશાત્મક અને સ્થૂળ હોવાથી, સંખ્યાત પ્રમાણ વર્ગણાઓને પાર કરી તેનું ભેદન કરી વિસર્જન થાય છે. અર્થાત્ તે શબ્દરૂપ પુદ્ગલો સંખ્યાત યોજન સુધી જળતરંગોની જેમ ફેલાઈને અંતે શબ્દ પરિણામનો ત્યાગ થાય છે.
આત્મા દ્વારા તીવ્ર પ્રયત્નથી બોલાયેલા શબ્દો સૂક્ષ્મ હોવાથી તથા વધુ પ્રદેશ પ્રમાણ હોવાથી અનંતગુણી વૃધ્ધિરૂપે પરિણામ પામી ચાર દિશા અને ઉપર નીચેની વિદિશામાં લોકાને સ્પર્શ કરે છે. જળતરંગની જેમ રેલાઈ વિસર્જન પામે છે.
“હે ગૌતમ ! ભાષાના ચાર પ્રકાર છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
૧૫૩ www.jainelibrary.org
