________________
લબ્ધિ તણા ભંડાર જીવને ક્યારેક ઠંડો કે ક્યારેક ગરમ સ્પર્શ રચે છે. ક્યારેક ચીકણાં વિલેપન આદિ પદાર્થો ગમે છે. ક્યારે લુખા પદાર્થો રચે છે. ક્યારેક ભારે પદાર્થો તો ક્યારેક હલકા પદાર્થો ગમે છે. ક્યારેક સુંવાળા તો ક્યારેક કરકરા પદાર્થો ગમે છે. રસેન્દ્રિય વિષે કડવા, તીખા, તુરા, મીઠા, ખારા પદાર્થોમાં પ્રીતિ-અપ્રીતિ થાય છે. અને તેની પ્રાપ્તિમાં સુખ ને અપ્રાપ્તિમાં દુ:ખ અનુભવે છે.
ધ્રાણેન્દ્રિય : જીવને વિષયવશ સુગંધી પદાર્થો પ્રિયકર લાગે છે. દુર્ગધવાળા પદાર્થો અપ્રિય લાગે છે.
ચલૂઈન્દ્રિય : પાંચે ઈન્દ્રયમાં ચક્ષુ - વિશેષ વિષયોથી પ્રભાવિત થાય છે. કાળા, નીલ, પીળા, સફેદ ને લાલ રંગ તથા મિશ્ર રંગોની દુનિયામાં તથા સ્ત્રી આદિનાં રૂપમાં લાલાયિત થઈ જીવ પરવશ બને છે.
શ્રોત્રેન્દ્રિય : શબ્દ શ્રવણમાં મધુર ગીત કે અવાજને વશ થઈ જીવ રાગને પોષે છે અને કર્કશ વચનથી જ પેદા કરે છે. માનઅપમાનરૂપ વચનથી જીવ સુખી કે દુઃખી થાય છે.
ચાર કષાય : આ પ્રકારે વિષયોનાં સેવન સાથે વિભાવ દશાવશ જીવ કષાયી બની ફોધ, માન, માયા અને લોભને વશ અનેક કુકર્મ કરી, મહાયાતના પામી સંસારની ચાર ગતિમાં ભમે છે.
ચાર વિકથા : સંસારી જીવ ધર્મકથારહિત ચાર પ્રકારની કથામાં આસક્ત રહે છે. પરિણામે જન્મમરણરૂપ દુ:ખ પામે છે. ચાર કથા રાગદ્વેષને આધારે જ થાય છે.
રાજકથા : ભોજનકથા, વેદકથા, દેશકથા અને રાગ તથા નિદ્રા આમ પંદર પ્રકારની પ્રમાદની મુખ્ય સંતતિ છે. જો જીવ સાવધાનપણે વિચારે તો આ પ્રકારથી બચવા માત્ર સંયમ, અપ્રમાદ અને સાધુજીવન છે.
છતાંય પ્રશ્ન થર્શે કે ભગવાન ગૌતમસ્વામીને ઉદ્દેશીને આ વાક્ય
૧૬૮
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
