________________
લબિ તણા બંદર
ગૌતમસ્વામીનું જ્ઞાન અગાધ હતું !
આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે પરંતુ અનાદિકાળના પરિભ્રમણમાં જીવ અજ્ઞાનથી જ ઘેરાયેલો રહ્યો છે, અર્થાત્ અજ્ઞાનવશ જીવે જન્મમરણયુક્ત સંસારમાં પર્યટન કર્યું છે. ભવ્ય જીવ ચરમાવર્તમાં પ્રવેશે છે. અર્થાત જયારે તેનું ભવભ્રમણ સંક્ષેપ પામે છે ત્યારે યથાર્થ યથાપ્રવૃત્તકરણમાં - આત્મવિશુધ્ધિના પ્રકારમાં આવે છે. આવી યોગ્યતા પામી જીવની અનંતપ્રકારનાં કર્મોની સ્થિતિ જે દીર્ધકાલીન હતી તેનો પણ સંક્ષેપ થાય છે.
અર્થાત્ મોહનીયકર્મની સિત્તેર કોડાકોડીની સ્થિતિ અને અન્યકર્મોની સ્થિતિ આયુષ્ય સિવાય એક કોડાકોડીની હીન થઈ જાય છે. અહીં જીવનું અજ્ઞાન દૂર થવાની શરૂઆત થાય છે. સંસારના સુખનો તીવ્રરોગ અને દુ:ખનો તીવ્ર દ્વેષ અહીં મંદ થાય છે. આત્મવિશુધ્ધિ પ્રગટ થાય છે.
આત્માના આવા વિકાસકમનો તેને કોઈ અપૂર્વ યોગ મળે છે અને તે જ્ઞાનમાર્ગમાં પ્રવેશ પામે છે. વિશુદ્ધજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થતાં જીવની સર્વયિા મુક્તિનું કારણ બને છે. આત્મજ્ઞાન કે બોધ સિવાય કરેલાં સર્વ ક્રિયાકાંડનું દેહકષ્ટ ઈદ્રિયદમન, વ્રતાદિ મોક્ષાર્થે મનાતાં નથી. કરેલાં વ્રતાદિ નિષ્ફળ જતાં નથી પણ તે સ્વર્ગાદિ સુખ સુધી જ પહોંચાડે છે, અને તે દુઃખદાયી નીવડે છે.
જ્ઞાન અને ક્રિયા પંખીની બે પાંખ જેવા છે. જ્ઞાન એટલે શાસ્ત્રજ્ઞાન નહિ પણ આત્મબોધ ક્રિયા એટલે બાહ્ય લક્ષણયુક્ત કિયા નહિ પણ અંતરને શુદ્ધ કરવા વાળી રત્નત્રયયુક્ત ક્રિયા છે. આવા જ્ઞાન સહિતની ક્રિયા મુક્તિનું કારણ બને છે. આથી જૈનદર્શનના મોક્ષપંથમાં જ્ઞાનની વિશેષતા જણાવી છે.
ગૌતમસ્વામી શાસ્ત્રજ્ઞાની, વેદપારંગત, જયોતિષવિદ્યાના પ્રકાંડ પંડિત, મંત્રવિદ, ન્યાયશાસ્ત્ર, પુરાણ આદિ શાસ્ત્રોથી વિભૂષિત હતા. ભગવાન મહાવીરના શાસનનો સ્વીકાર કરી ગૌતમસ્વામીએ આત્મસ્વરૂપજ્ઞાનની
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
