________________
લબ્ધિ તણા ભંડાર પરંતુ જો જીવ આત્મભાવમાં ઉપયોગને સ્થિર કરે, જ્ઞાનપૂર્વક વર્તના કરે, સમ્યક પ્રકારે ચારિત્રને પાળે, તો તેની ક્રિયાઓ નિર્જરનું કારણ બને છે; કારણકે તેની સર્વક્રિયાઓ સંયમ અર્થે છે.
વળી જે પદાર્થોની પ્રાપ્તિ અસંભવ છે તેને માટે આર્તધ્યાન કરીને જીવ તીવ્ર કર્મબંધ કરે છે, અને અંતે દુઃખ પામે છે. માટે ભગવાન કહે છે કે એવા દુધાનને છોડીને સંયમ માર્ગ ગ્રહણ કર જેથી સાચા સુખની પ્રાપ્તિ થાય.
આત્માના ભેદ વિષે ગૌતમસ્વામી : હે ભગવાન! આત્મા કેટલા પ્રકારના છે!" ભગવાન : હે ગૌતમ! આત્માના આઠ ભેદ છે.”
પર્યાપથિકનયની અપેક્ષાએ આત્માની જુદી જુદી યોગ્યતા અનુસાર આ ભેદ કહેવામાં આવ્યાં છે.
૧. દ્રવ્યાત્મા, ૨. કષાયાત્મા, ૩. યોગાત્મા ૪. ઉપયોગાત્મા ૫. જ્ઞાનાત્મા, ૬. દર્શનાત્મા, ૩. ચારિત્રાત્મા, ૮. વીર્યાત્મા. ટૂંકનોંધ :
દ્રવ્યાત્મા : જે ઉપયોગ લક્ષણે સનાતન સ્કૂરિત એવો આત્મા, અર્થાત જેનું ઉપયોગ મુખ્ય લક્ષણ છે. તે સ્વ અને પરને નિરંતર જાણે છે, વળી જુદી જુદી અવસ્થાઓ, - પર્યાયોનો ગ્રહણ, ત્યાગ કરે છે તે દ્રવ્યાત્મા છે. વળી કષાયાદિ વિભાવજનિત અવસ્થાઓનો ત્યાગ કરી શુદ્ધ દ્રવ્યરૂપ પોતાના સ્વભાવને પ્રાપ્ત થયેલો આત્મા દ્રવ્યાત્મા છે.
દ્રવ્ય અને પર્યાય શું છે ? દ્રવ્ય અને પર્યાય એ પદાર્થનું સ્વરૂપ છે.
દ્રવ્ય : જે નિરંતર ટકવાવાળું છે તે દ્રવ્ય છે, દ્રવ્ય નિત્ય છે. ૧૪૬
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
