________________
લબ્ધિ તણા ભંડાર તે પદાર્થો અને આત્મા ભિન્ન છે. જો એકરૂપ હોય તો ક્યારે પણ અલગ થાય નહિ.
विज्ञानधन ऐवैतेभ्यो भूतेभ्यः समुत्थाय तान्येवऽनुविनश्यति, न प्रेत्य संज्ञाऽस्ति ।
* “હે વાયુભૂતિ ! તારો સંશય વેદનાં પરસ્પર વિરુધ્ધ ભાસતાં વાક્યોથી ઉત્પન્ન થયો છે. તે વેદવાક્યોનો તું એવો અર્થ કરે છે કે શરીરથી ભિન્ન કોઈ આત્મા નથી. પાંચ ભૂતો ઉત્પન્ન થાય છે, અને તેમાં લય પામે છે, મદિરામાંથી એક મદ શક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે તેમ પાંચ ભૂતોમાથી ચૈતન્ય શક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે. લોકો જેને શરીર કહે છે તે આત્મા છે તેમ તું માને છે. બીજી બાજુ આત્મા શરીરથી ભિન્ન છે, તે વેદપદોથી તું મુંઝાય
આત્માના દરેક પ્રદેશે જ્ઞાન દર્શન ઉપયોગની અનંત અવસ્થાઓ છે. તેનાથી આત્મા અભિન્ન છે. પરંતુ દેહથી તે ચૈતન્ય લક્ષણે જ ભિન્ન છે. તે ઘટપટાદિને જાણે છે એજ દર્શાવે છે કે જાણનારો ભિન્ન છે. ઊંઘમાં સ્વપ્ન જોનારો છે તે દેહથી ભિન્ન છે, તેથી સ્વપ્ન ને જોઈ શકે છે. શેયથી જ્ઞાનરૂપ આત્મા ભિન્ન છે. શેયના નિમિત્તે આત્માનું જ્ઞાન જ્ઞાનરૂપે પરિણમે છે પણ શેય અને જ્ઞાતા તદ્દ્ન ભિન્ન છે. આત્મા વસ્તુને જાણે છે પણ તદુપ થતો નથી. જેમ સૂર્યથી પૃથ્વી પ્રકાશિત થાય છે પણ સૂર્ય પૃથ્વીરૂપે થતો નથી. તેમ આત્માના ચૈતન્ય દ્વારા શરીરની ક્રિયા થતી દેખાય છે પણ તે બન્ને ભિન્ન છે.
વળી શરીર અને આત્મા એક હોય તો બન્નેના ગુણધર્મો એક જ હોય. શરીર તો હાડ માંસ ત્વચાયુક્ત છે, સ્પર્શ રસ ગંધ-વર્ણયુક્ત છે, અને આત્મા તો જ્ઞાન દર્શન આનંદરૂપ છે. વળી ચૈતન્યના વિયોગે શરીર અહીં પડી રહે છે. જો તે એક જ હોય તો સાથે જવું જોઈએ. માટે પંચભૂત સ્વતંત્ર દ્રવ્ય છે, અને આત્મા સ્વતંત્ર દ્રવ્ય છે. કર્મ સંયોગે એક ક્ષેત્રાવગાહે રહ્યાં છે. તેને જ્ઞાનીઓ ભિન્ન જાણે છે."
૫૩
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
