________________
લમ્બિ નાણા ભંડાર જો કે અનંતકાળથી દેહમાં આત્મવૃત્તિનો અધ્યાસ હોવાથી આત્મા અને દેહ એકજ જણાય છે. આત્મા દુશ છે. તે દૃશ્યને જાણે છે. પણ તે વસ્તુમય થતો નથી. તે સ્વ અને પર બંન્નેને જાણે છે. આત્મા સિવાય કોઈ પદાર્થમાં જાણવાની શક્તિ નથી ભિન્ન લક્ષણો દ્વારા બન્ને ભિન્ન છે તે વાત સ્પષ્ટપણે જણાય છે. અરે ! તું જેની શંકા કરે છે તે તું પોતે જ છે. અને છતાં તેને જાણતો નથી ? આમ સર્વ પ્રમાણોથી આત્મા અને દેહ ભિન્ન છે તેમ તું માન
પ્રભુનાં વચન દ્વારા વાયુભૂતિ સંતુષ્ટ થયા અને પ્રભુ પાસે પાંચસો શિષ્ય સહિત દીક્ષિત થઈ ત્રીજા ગણધરપદને પામ્યા.
૪. વ્યક્તિ પંડિત
તે પ્રભુ પ્રત્યે પૂજનીય ભાવથી આકર્ષાયા. તેમને શંકા હતી કે પાંચ ભૂત છે કે નહિ? “હે વ્યક્ત ! વેદ વાક્યોનો અર્થ તું પૂરો સમજ્યો નથી.
येन स्वपनोपमं वै सकलम्
પૃથ્વી, જળ વગેરે સ્વપ્ન સમાન છે. સ્વપ્નમાં સુવર્ણ સ્ત્રી, ઘર, વન દેખાવા છતાં તે વસ્તુત: છે નહિ, તેમ જગતમાં સર્વ પદાર્થો સ્વપ્ન સમાન છે. રૂત્યેક વિવિધMાસા વિરોય – અર્થાત જગત સ્વપ્ન જેવું છે, એ બ્રહ્મવિધિ શીધ જાણી લેવો.”
“વળી વેદમાં બીજા વાક્યો આવે છે કે, પૃથ્વી દેવતા છે, જળ દેવતા છે, વિગેરે. આમ પરસ્પર વિરોધી વાક્યોથી તું મુંઝાયો છે.”
“જગતમાં જે જે પદાર્થો છે તેનું તે તે સ્વરૂપે અસ્તિત્વ છે. જગતમાં જડ ચેતન બે પદાર્થો મુખ્ય છે. તે કેવળ સ્વપ્નવતું નથી. પરંતુ જડ, જડરૂપે પોતાનું અસ્તિત્વ ધરાવે છે અને ચેતન ચેતનભાવે રહે છે. દ્રવ્યનો સ્વભાવ એવો છે કે પોતાનું મૂળ સ્વરૂપ ટકે છે અને પર્યાયનો ઉત્પાદ -
૫૪
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
