________________
લબ્ધિ તણા ભંડાર
ગણધર વાદ-પ્રારંભ
- ભગવાને કહ્યું, હે ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમ! વિજ્ઞાનઘન એવૈભો ભૂલ્ય: સમુથાય. તાજેવા નુ વિનશ્યતિ, ન પ્રેત્ય સંજ્ઞાડસ્તિ
આ વેદવાક્યથી તું એમ જાણે છે કે આત્મા નામનો પદાર્થ નથી, પણ પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને આકાશ જેવાં પાંચ ભૂતોમાંથી આ વિજ્ઞાનનો સમુદાય ઉત્પન્ન થાય છે અને નાશ પામે છે. તેથી પરલોક પણ નથી, આ પાંચ ભૂતો શરીરરૂપે પરિણમે છે ત્યારે આ ઘડો, આ ઘર, કે આ મનુષ્ય શેય છેતેમાં વિવિધ પ્રકારે એ સર્વ જ્ઞાનનો કે શેયનો સમુદાય ઉત્પન્ન થાય છે. પણ તે સર્વ પદાર્થનું જ્ઞાન ધરાવનાર આત્મા નામનો પદાર્થ છે, તેમ તું માનતો નથી કેમ કે, તું માને છે કે તે પાંચ ભૂતોમાંથી વિજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી જ્ઞાનનો આધાર પાંચ ભૂતો છે. આવી રીતે પરિણમેલાં પાંચ ભૂતોમાંથી વિજ્ઞાનનો સમુદાય ઉત્પન્ન થાય છે અને જળના પરપોટાની જેમ લય પામે છે. આત્મા નામનો કોઈ સ્વતંત્ર પદાર્થ નથી, એટલે પરલોક પણ નથી, અને પરલોકથી અહિં કોઈ આવતું નથી, તેમ તું માને છે. આત્મા જ ના હોય તો આ લોક-પરલોક કોના થાય ? "
“હે ઇન્દ્રભૂતિ ! વળી તને યુક્તિથી પણ તે વાત સંગત લાગે છે કે, આત્મા સ્પર્શાદિ અનુભવથી પ્રત્યક્ષ જણાતો નથી. જો આત્મા હોય તો ઘટ-પટ આદિની જેમ જણાતો હોવો જોઇએ. પરમાણુ અપ્રત્યક્ષ હોવા છતાં સમૂહમાં ઘટપટાદિના કાર્યરૂપે જણાય છે. પરંતુ આત્મા તેવી રીતે પરિણમેલો પ્રત્યક્ષ જણાતો નથી. વળી કોઈ અનુમાનથી પણ આત્મા જણાતો નથી. જેમ કે કોઇએ રસોડામાં અગ્નિનો ધૂમાડો જોયો હોય તો વ્યક્તિ જયારે અન્યત્ર ધૂમાડો જુએ ત્યારે અગ્નિનું અનુમાન કરી શકે છે પણ આત્મા એમ અનુમાનથી પણ પ્રત્યક્ષ જણાતો નથી."
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
