________________
પૂર્ણતા નથી. પરંતુ ઈચ્છાનો અન્ત-એ પૂર્ણતા છે. એ પૂર્ણતા જ આત્માને પૂર્ણ આનંદનો અનુભવ કરાવે છે. પરપદાર્થોની પ્રાપ્તિથી પૂર્ણતા પ્રગટતી નથી. અત્યાર સુધીમાં અનંતીવાર એવી પરપદાર્થની પ્રાપ્તિ થઈ. પરન્તુ આત્માનું પૂર્ણ સ્વરૂપ પ્રગટ ન થયું – એ સ્પષ્ટ છે. એનો વિચાર કર્યા વિના અપૂર્ણતાને દૂર કરવા જ્યારે પણ પરપદાર્થની પ્રાપ્તિ દ્વારા પૂર્ણ થવાનો પ્રયત્ન કર્યો ત્યારે પરિણામે તો પરપદાર્થોની હાનિ જ થઈ છે... ઈત્યાદિ જણાવાય છે :
अपूर्णः पूर्णतामेति, पूर्यमाणस्तु हीयते ।
पूर्णानन्दस्वभावोऽयं, जगदद्भुतदायकः ॥१-६॥
અપૂર્ણ પૂર્ણતાને પ્રાપ્ત કરે છે અને જેને પૂર્ણ કરાય છે તે ઓછો (ક્ષીણ) થાય છે. આ પૂર્ણાનન્દનો સ્વભાવ, જગતમાં અદ્ભુત વસ્તુઓને આપનારો છે.”
ઔપાધિક – વિષયોની પ્રાપ્તિથી પોતાને પૂર્ણ માનનારા ક્યારે ય પૂર્ણ થતા નથી. ઈન્દ્રાદિ દેવતાઓ હોય કે ચક્રવર્તી વગેરે મહારાજાઓ હોય, દરેકને પોતાના પુણ્ય મુજબ જ થોડા સમય માટે થોડીઘણી સામગ્રી મળી રહે. પરન્તુ બધાને બધું જ કાયમ માટે મળી રહે - એવું તો ન જ બને. એટલે પૌદ્ગલિક દૃષ્ટિએ પૂર્ણતાનો અવકાશ જ નથી. માની લીધેલી પૂર્ણતાનો અવશ્ય નાશ થવાનો જ છે. આ રીતે બાહ્ય પૌદ્ગલિક દષ્ટિએ પૂર્ણતાની હાનિ જ છે. આત્મિક દૃષ્ટિએ તો એ જીવોને એવી પૂર્ણતાનો વિચાર પણ આવતો નથી. તેથી વાસ્તવિક પૂર્ણતાનો પણ તેમને સંભવ નથી. જેમને વાસ્તવિક પૂર્ણતાનો ખ્યાલ છે એવા આત્માઓ જ વાસ્તવિક રીતે પૂર્ણતાને પ્રાપ્ત કરે છે.
પુણ્યયોગે ગમે તેટલું મળે તો પણ વાસ્તવિક રીતે પોતાને જેઓ અપૂર્ણ માને છે – એવા આત્માઓ ચોક્કસ જ પૂર્ણતાને પ્રાપ્ત કરે છે. અપૂર્ણ પૂર્ણ બને છે અને પોતાને પૂર્ણ માનનાર હીન થાય છે. અદ્ભુત છે વાત. પર પદાર્થથી પોતાને પૂર્ણ બનાવવામાં આત્મગુણોની હાનિ થાય છે અને આત્મગુણોમાં પૂર્ણ આનંદને અનુભવનારા આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવને પ્રગટ કરી આત્મગુણોથી સદાને માટે પૂર્ણ બને છે. પૂર્ણાનન્દ સ્વભાવનો આ એક ચમત્કાર છે. આ રીતે પૂર્ણાનન્દસ્વભાવ જગતને અદ્ભુત - ચમત્કારનું પ્રદાન કરે છે. પૂર્ણાનન્દ સ્વભાવને લઈને આત્મગુણોથી પૂર્ણ બન્યા પછી બાહ્ય પર પદાર્થને લઈને અપૂર્ણ હોવા છતાં એ આત્માઓને ન્યૂનતા(ઓછાપણું) જણાતી નથી તે જણાવાય છે :
૧૧
