________________
૬૫
જો કે કઈ પણ પ્રકારનું ધ્યાન દયેય વિના તે ન જ હોય પરંતુ આ વિશિષ્ટધ્યેયની અપેક્ષાએ ધ્યાનના ભેદ કહ્યા છે, જેમ પિંડ સ્થાદિ ધ્યાનભેદ કેવળ એક ધયેયના છે અને આ આજ્ઞાવિચયાદિ ભેદના દશેય ભિન્ન ભિન્ન છે માટે દયેયના ભેદે આ ચાર ધ્યાનભેદ છે. - તથા આત્મા અને શરીર એ બેના સંબંધવાળું જે હદયમાં ધ્યાન તે પિંડસ્થ ધ્યાન, હૃદયમાં વ્યાપ્ત કરેલ અહન આદિ પદરૂપ તે પદસ્થધ્યાન, અમુક આકારે કલ્પેલું આત્મસ્વરૂપ વિચારવું તે રૂપસ્થથાન, કલ્પના રહિત એવું આત્મસ્વરૂપ વિચારવું તે રૂપાતીતધ્યાન છે.
પ્રભુના જીવસહિત સાક્ષાત શરીરના આલંબનથી જે ધ્યાન તે પિંડસ્થધ્યાન. અહીં પિંડ એટલે શરીર એ અર્થ છે. વિનું શારે તત્ર તિeતિ રૂતિ વિન્ટ થેચમ્ (ગશાસ્ત્ર ૭મે પ્રકાશ) :
તેથી પિંડથધ્યાન શરીરના આલંબનવાળું છે.
પદસ્થ ધ્યાન તે અરિહંત ઈત્યાદિ પદનું ધ્યાન છે. यत्पदानि पवित्राणि, समालम्ब्य विधीयते ।। तत्पदस्थं समाख्यातं, ध्यानं सिद्धान्तपारगैः ।।
(ગશાસ્ત્ર ૮ મે પ્રકાશ) પવિત્ર પદેનું આલંબન કરીને ધ્યાન કરવું તેને સિદ્ધાંતના પારગામી મુનિઓએ પદસ્થધ્યાન કહ્યું છે.
૧. આજ્ઞાવિયાદિનું વિવરણ ૨૮ મી ગાથામાં છે.
