________________
શ્રી અરિહંત શ્વેત વર્ણના, સિદ્ધ પરમાત્મા રક્તવર્ણના ઈત્યાદિ કઈ પણ આકારે રૂપ કલ્પીને અરિહંતાદિ યેયનું જે ધ્યાન કરવું તે રૂપસ્થધ્યાન છે. * વર્ણ–રૂપ-આકાર ઈત્યાદિ રહિત નિરંજન-નિરાકાર સ્વરૂપે ધ્યાન કરવું, તે રૂપાતીતધ્યાન છે.
અથવા બીજી રીતે વિચારીએ તે -
પિંડ એટલે ધ્યાતાનું શરીર. તેમાં સ્થએટલે રહેલું જે ધ્યાન તે પિંડસ્થધ્યાન કહેવાય.
પિતાના શરીરમાં પાર્થિવી, આગ્નેયી, મારૂતી, વારૂણી, અને તત્રભૂ આ પાંચ ધારણાપૂર્વક ધ્યાન શ્રી યેગશાસ્ત્રના ૭ માં પ્રકાશમાં કહ્યું છે.
પોતાના શરીરની અંદર નાભિમાં કમળ ચિંતવી ધ્યાન કરવું ઈત્યાદિ અનેક પ્રકારે પોતાના શરીરના આલંબનવાળું ધર્મધ્યાન, તે મફિસ્વાગત આત્મા અને શરીરના સંગવાળું ધ્યાન, એટલે પિતાના શરીરમાં પિતાના આત્માનું ધ્યાન અથવા નવપદાદિનું ધ્યાન તેપિડધ્યાન,
સિદ્ધાન્તના પદ-મન્ચનાં પદ અથવા શ્રી જિનેશ્વર અને મુનિ વિગેરે દયેય વસ્તુઓ ઉપર ચિત્તને એકાગ્ર કરવું તે પદસ્થધ્યાન અહીં પદ એટલે કૈવલ્યાદિ પદ (પદવી આત્મઋદ્ધિ)ને પામેલા તીર્થકરાદિ અથવા પદ એટલે આગમાદિની વચનપંક્તિઓનું જે ધ્યાન તે પદસ્થધ્યાન.
જિનેશ્વરાદિની પ્રતિમા વિગેરે સ્થાપના નિક્ષેપાનું જે ધ્યાન તે રૂપસ્થિધ્યાન, અહીં રૂપ એટલે પ્રતિબિંબ પ્રતિકૃતી ઈત્યાદિ સ્થાપનારૂપ અર્થ છે.
