________________
૧૪૨
બૃહદ્ - આલોચનાદિ uધ સંવાદ
૧૯. કુશળ સાધકનું કર્તવ્ય --
નિજ આતમકું દમન ક્ર, પર આતમકું ચીન; પરમાતમકો ભજન ક્ર, સોઈ મત પરવીન. ૧૯.
અહીં સાધનામાં પ્રવીણ એટલે કે કુશળ એવા સાધકને ગ્રંથકારે ત્રણ કર્તવ્યો કરવાની આજ્ઞા કરી છે, જેથી તે પોતાના ગંતવ્ય સ્થાને પહોંચી શકે. (૧) પહેલા ચરણમાં ઈન્દ્રિયોને દમન કરવાનું કહે છે. જીવને અજ્ઞાન દશામાં એવી ભ્રાંતિ વર્તતી હોય છે કે ઈન્દ્રિયોના ભોગો ભોગવવાથી સુખ અને શાંતિ મળે છે. તેથી તે પાંચેય ઈન્દ્રિયોના વિષયોમાં આસક્ત રહ્યા કરે છે. ખરેખર તો આ બધા ભોગો મૃગજળ સમાન જ છે. કારણ કે તે વખતે જે કાંઈ ક્ષણિક સુખ કે શાતાનો અનુભવ થાય છે તે વાસ્તવમાં સુખ નથી પણ સુખાભાસ – વૈભાવિક સુખ માત્ર છે, એટલે કે તે વખતે ખરેખર તો પોતામાં ઉત્પન્ન થયેલો પોતાનો રાગ જ તે ભોગવે છે કે જે, પાપ કર્મબંધનું કારણ બને છે. તેથી અહીં કહે છે કે હે જીવ! તું આત્માને સંયમમાં રાખ અને ઈન્દ્રિયોનું દમન કરી અતીન્દ્રિય આનંદ કે જે આત્માનો સ્વાભાવિક ગુણ છે તે પામવાનો નિર્ધાર કર. કારણ કે આત્મામાં ઊઠતી વિષયવાસનાઓ તો કષાયોને જ જન્મ આપે છે. જે કર્મબંધનું કારણ બની સંસાર પરિભ્રમણ વધારે છે. (૨) બીજા ચરણમાં અન્યના આત્માને ચીન અર્થાત ઓળખવાનું કહે છે. તે ભાઈ! અન્ય જીવોને ઓળખી, તેમના પ્રત્યે પ્રેમભર્યો નિઃસ્વાર્થ મૈત્રીનો વ્યવહાર કર. કારણ કે દરેક જીવ દ્રવ્યદૃષ્ટિથી સિદ્ધ સમાન જ છે. આવો સદ્દગુણ કેળવવાથી તેને કોઈ પ્રત્યે રાગ કે દ્વેષના ભાવ નહીં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
