________________
બૃહદ્ - આલોચનાદિ uધ સંગ્રહ
૧૭૫
= ૮, રસના ઈન્દ્રિયના પાંચ = મીઠો, કડવો, તીખો, ખાટો અને તુરો = ૫, ધ્રાણેન્દ્રિયના બે = સુંગધ અને દુર્ગધ = ૨, ચક્ષુ ઈન્દ્રિયના પાંચ = ધોળો, કાળો, લાલ, પીળો અને વાદળી = ૫, શ્રવણેન્દ્રિયના ત્રણ = જીવ શબ્દ, અજીવ શબ્દ અને મિશ્ર શબ્દ = ૩. આમ ૮+૫+૨+૫+૩ = ૨૩ વિષયો થયા. (આમ્નાય ભેદે શ્રવણેન્દ્રિયન સાત વિષયો પણ ગણાય છે), (૪) ૨૪૦ વિકારો – (૧) સ્પર્શના વિકારો – ૯૬ = સ્પર્શના વિષયો ૮, તેમાં સચિત્ત, અચિત્ત અને મિશ્ર = ૩; આ શુભ અને અશુભ હોય = ૨; તેમાં રાગ અને દ્વેષ થવા = ર - એટલે કે ૮ x ૩ x ૨ x ૨ = ૯૬ વિકસિ ઈન્દ્રિયના થયા. સ્વી જ રીત ગણતરી કરવાથી(૨) રસના વિકારો – ૬૦, (૩) ગંધના વિકારો - ૧૨; (૪) રૂપના વિકારો – ૬૦. (પ) શબ્દના વિકારો – ૧૨, આમ પાંચેય ઈન્દ્રિયોના કુલ વિકારો = ૯૬ + ૬૦ + ૧૨ + ૬૦ + ૧૨ = ૨૪૦ વિકારો થયા. (૫) સંયમ = બાર પ્રકારના છે. - પાંચ ઈન્દ્રિયો અને મનને કાબુમાં રાખવા અને છકાયના જીવોની રક્ષા કરવી. (૬) તપ - બાર પ્રકારના છે. અનશન, ઉણોદરી, વૃત્તિસંક્ષેપ, રસપરિત્યાગ, વિવકત શઠાશન, કાયક્લેશ – આમ છ બાહ્ય તપ છે અને પ્રાયશ્ચિત્ત, વિનય, વૈયાવૃત્ત, સ્વાધ્યાય, વ્યુત્સર્ગ અને ધ્યાન આમ છ અંતરંગ તપ છે. ભાવાર્થ : હે પ્રભુ! પાંચ ઈન્દ્રિયોના ૨૩ વિષયો અને તેમાં થતાં ૨૪૦ પ્રકારના વિકારો છે. તેમાં મનપસંદ વિષયો ઉપર મેં રાગ કર્યો છે અને મનને અપસંદ હોય તેમાં દ્વેષ કર્યો છે. તથા આરંભાદિ બારેય પ્રકારના સંયમ અને બારેય પ્રકારના તપ આદિમાં અરતિ કરી, કરાવી અને અનુમોદી છે. આરંભાદિ એટલે કે હિંસાના કામોમાં
મેં સંયમ રાખ્યો નથી. પંદરેય પ્રકારના પ્રમાદમાં મેં રમણતા કરી, Jain Education International For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
