________________
इन्द्रप्रस्थ
૧૫
इन्द्रप्रस्थ
“શેરમંજીલ” નામે મહેલ પણ અહીં આવેલે છે. હુમાયુ ફરી ગાદી પર આવ્યો તે સમયે આ મકાનમાં પિતાનું પુસ્તકાલય નિરમાણ કર્યું હતું. આ મકાનમાં જ અકસ્માતથી પડી જવાથી હુમાયુનું મરણ નિપજ્યું હતું યુધિષ્ઠિર કલિયુગના ૬૫૩ મા વર્ષમાં રાજ્યારૂઢ થયા હતા. આ શાકને યુધિષ્ઠિર સંવત પણ કહે છે. વારાહમિશ્ર અને વાભટ્ટના મત પ્રમાણે કળિયુગનો પ્રારંભ ઈ. સ. પૂર્વે ૩૧૦૧ ના વર્ષમાં થયો હતે. શાહજહાનના કાળના એટલે હાલના દિલીના અજમેર દરવાજાથી તે જુના દિલીની વચ્ચે આવેલા આશરે સોળ મૈલના પ્રદેશનું તે તે સમયના રાજકર્તાના મનના તરંગ અને હેરને લઈને જુદે જુદે સમયે જુદા જુદા સ્થળમાં દિલીની વસવાટ બદલાઈ છે. દિલ્હી દરવા
જાની બહાર નીકળ્યા કે તરત જ ફીરોઝશાહને કાટિલા આવે છે. આ કોટિલામાં અશોક સ્તંભ આવેલ છે. આ સ્થંભના ઉપરના લેખ વગેરે હકીકત જાણવા સારૂ (જ. એ. સે. બં. (૧૮૩૭) પા પ૭૭) જુઓ. ફીરોઝશાહના ફીરોઝાબાદનો માત્ર આ સ્થંભ જ અવશેષ રૂપે રહ્યો છે. દિલ્લી પાસે ધાર (ridge) ઉપર અશોકનો બીજો સ્થંભ છે પણ તે ભાંગીતૂટી અને બિસ્માર હાલતમાં છે. અહીંથી અગાઉ જતાં ઇદ્રત અગર યુધિષ્ઠિરનું ઇન્દ્રપ્રસ્થ આવે છે. આ કીલ્લાની બહાર નીકળતાં તરત લાલદરવાજે આવે છે. આ દરવાજાને શેરશાહના વખતમાં કાબુલી દરવાજે કહેતા એ દરવાજામાં થઇને એક જુની મજીદમાં જવાય છે. ત્યાંથી થોડે છેટે અકબરે બંધાવેલે હૂમાયુને રોજ આવે છે. આ રોજામાં હૂમાયુની, હમીદા બાનુ બેગમની, જહાંદારશાહની, ફરુકસિયરની, બીજા આલમગીરની, રફિઉદ્દૌલાની, રફિદિઝારતની અને દારાની વગેરે કબરો છે. ત્યાંથી આગળ નિઝામુદીન ઓલિયાના નામથી !
એાળખાતું ગામ આવે છે. આ ઓલિયો ગ્યાસુદ્દીન તઘલખના સમયમાં થઈ ગયેલ છે. આ ગામમાં એક સુંદર વાવ, નિઝામુદ્દીન ઓલિયાની, મહમદશાહની, જહાનારા બેગમની, કવિ અશનિ અને અકબર બીજાના પુત્ર શાહઝાદી મિરઝાં જહાંગીરની કબરો આવેલી છે. આ કબરોની આજુબાજુ આરસપહાણની કોતરણીવાળી ઘણું જ સુંદર જાળીઓ આવી રહી છે. આવી એક સુંદર જાળીમાં આરસપહાણનું બારણું છે. આ જ ગામમાં અલાઉદીન પાદશાહે બંધાવેલી બીજી મજીદ છે. એ મજીદ જમાતખાનાને નામે પ્રસિદ્ધ છે. નિઝામુદ્દીન ઓલિયા મુકીને આગળ જતાં ચોસઠખંભા કરીને જગા આવે છે. આ જગાએ અકબરના દુધભાઈ અને અઝિઝખાન બિરુદધારી સેનાધિપતિ મોબારકની કબર છે. અયોધ્યાના નવાબ અને અહમદશાહના વઝીર શાદતખાનના પુત્ર સફરજંગને, એના દિકરા સુજાઉદૈલાએ બંધાવેલો રોજો અહીં આવેલ છે. ત્યાંથી આગળ તઘલખાબાદ આવે છે. એમાં ગ્યાસુદ્દીન તઘલખે બંધાવેલા વિશાળ દૂર્ગનાં ખંડેર છે. ગ્યાસુદ્દીન તઘલખની કબર એના દીકરા ચસ્કેલ મહમદે અહીંથી ફેરવીને શહેર બહાર દક્ષિણ તરફના કોટની પાસે આણી હતી. આ શીવાય કુતુબમિનાર વિજયસ્થંભ પણ અહીં જ આવેલો છે. એની પાસે જ પૃથ્વિરાજની યજ્ઞશાળા આવેલી છે. આ યજ્ઞશાળાને મજીદના રૂપમાં ફેરવી નાંખી છે. આ યજ્ઞશાળા-મદની-વચ્ચેની ખુલ્લી જમીનમાં પ્રસિદ્ધ લેહથંભ આવ્યો છે આ જગા તેમ જ ગમાયાના મન્દિરવાળો લાલકોટ, ભૂતખાનું, અને અલ્તમશની કબર એ બધું પૃથ્વિરાજના સમયની દિલ્લીની જગ્યાએ આવેલું છે, કુતુબમિનારની પાસે જ અલાઉદ્દીને બંધાવેલ “અલાઈ દરવાજો છે. આ દરવાજો વખતે અલાઉદ્દીનના પાટનગરનો
Aho ! Shrutgyanam
