________________
गंधवती
गांगा
જિંપવતી. ક્ષિપ્રા નદીનો ઉજજણમાં મહાકાળીનું
દેવળ જેના ઉપર આવેલું છે તે ફાંટો. (મેઘ
દૂત ખ૦ ૧, ૦૩૪). વિધા . ગાંધાર તે જ. ગાંધર્વદેશ ઉપરથી
વિકૃત થયેલું સાફ જણાય છે. (ગાંધાર
શબ્દ જુઓ). જંયતિતાપ. બુદ્ધગયાની સામે ફલગુ ઉપર
આવેલું બદૌર તે. હુવેશ્યાંગ પિતાની મુસાફરી દરમ્યાન અહીં આવેલ હતો. માતંગ લિગ ઉપરથી વિકૃત થઈને બનેલું હાલનું મતંગી તેજ માતંગી ગંધહસ્તિ સાથે સંબંધ ધરાવે છે. (માતંગ એટલે હસ્તિ) બૌદ્ધનું આ યાત્રા સ્થળ હાલ હિન્દુઓએ કબજે કર્યું છે. તેઓ એને માતંગાશ્રમ કહે છે. તેમાં માતંગેરા નામે મહાદેવનું લિંગ અને માતંગ વાપી નામે વાવ છે. ગયા શબ્દ જુઓ. મા. માળવામાં ક્ષિપ્રા નદીને મળતી નદી તે. કાળીદાસે મેઘદૂતમાં એના વિષે ઉલ્લેખ કર્યો
છે. (મેઘદૂત ખં૦ ૫૦ લે. ૪ર) iા. રાધાના દેશનું તેમ જ તેના શહેર સપ્ત
ગ્રામનું નામ બંગાળ પ્રાન્તમાં આવેલ “ ગંગાનું બંદર ” એ નામે વરણવ્યું છે. ઇરિશ્ચિયન સીને પેરિપ્લસમાં ટેલેમીએ એને રાધા દેશના રહેવાશીઓ-ગાંગેરિટીઈના દેશનું પાટનગર છે એમ કહ્યું છે, ટોલેમીના મન્તવ્ય પ્રમાણે એ દેશ ગંગાની પશ્ચિમે આવ્યો હતો. ( મેકિંડલ-ટેલેમી અને તેને દરિઅન દરીયાને વેપાર અને વહાણ ખેડવાની હકીકત જુઓ પાર ૧૪૬) ત્રીજા કૃષ્ણના સમયના કહાડના શિવાલયમાં ગંગા દેશને ઉલ્લેખ છે. (જુઓ એપેગ્રાફીયા ઈણિકાપુ. ૪. પાર ર૭૮). હરિહર અને બેલૂરના શિલાલેખમાં પણ એવો જ ઉલ્લેખ છે. (જુઓ રાઇસનું મહૈસુરના શિલાલેખે પા૦ ૭૦, ૨૨૨). પ્રથમ કહેલા શિલાલેખમાં આ દેશ કલિંગ અને મગધની વચ્ચે આવેલે કહ્યો |
છે. (ઇરિટેજીઅન પેરિપ્લસ ઉપર પોતાની ટીકામાં મી. સ્કેફ કહે છે કે ગંગા એ નામ નદીને, પ્રાન્તને અને પ્રદેશને લગાડાય છે. પ્રાન્ત એટલે બંગાળ એમ એમનું કહેવું છે. પણું ગંગા જ્યાં આવેલું છે તે જોતાં એ પ્રદેશ રાધા-સપ્તગ્રામને લાગુ પડે છે. ઇસુની પહેલી અને બીજી સદીમાં સાતગ્રામ આખા બંગાળાનું નહિ પણ રાધાનું મુખ્ય નગર હતું. (જ. એ. સે. બં. ૧૯૧૦ પાઠ ૫૯) રાધા શબ્દ જુઓ. પાછલા વેદિક સમયમાં
ગાંગાયની કહ્યું છે તે યે ગાંગા હેય. ત્યાં - ચિત્ર નામે રાજા હતા. ( કેશિતકી ઉપનિષદ ૧, ૧). ગાંગા વંશના રાજાઓ દક્ષિણ મહેસુર, (તલકડા શબ્દ જુઓ) ક, સાલેમ કાઇબટર. નીલગિરિ અને મલબારના કેટલાક પ્રદેશ પર ઈસુની બીજીથી નવમી સદી સુધી રાજ કરતા હતા. કેઈ
અટુર અને સાલેમને કેગુ પ્રદેશ કહેતા. રાઇસના--મહેસુરના શિલાલેખે નં. ૧૫૧-૧૫૭ પા૦ ૭૦-૨૨૨-૨૬૨). એ વંશની એક શાખા ઓરીસા ઉપર રાજ કરતી હતી. (મહેસુર શિલાલેખોને ઉપોદ્દઘાત ૪૭). એમ જણાય છે કે આ શાખાએ રાધા દેશ પર અગર વર્તમાન હુગલી, મિદનાપાર પર વિજય મેળવ્યો હતો. આ રાજવંશના નામ ઉપરથી યા તો ગંગાના પશ્ચિમ કાંઠા પર આવેલ હોવાથી ગાંગા નામ પડયું હશે-ઉત્કલની છત પછી ચોરગંગા એ ગંગાના કિનારા ઉપર મદાર રાજાને મારી નાંખ્યો હતો આ મંદાર તે જ સુલમ અગર રાધા એમ કેટલાકનું મન્તવ્ય છે. (જ.
એ. સ. નં. ૧૮૯૫, લેખ ૧૮૯૬ પાઠ ૨૪૧) આજથી એ બારમી સદીમાં રિસાના ગાંગા રાજાઓને રાધા ઉપર અમલ હતા એમાં સંશય રહેતો નથી. ગાંગ તે કાશિ નદી ઉપનિષદ્ ૧-૧ માં ઉલ્લેખ કરાયેલા ગાંગ અગર ગાંગ્યને દેશ. ચિત્ર
Aho! Shrutgyanam
