________________
चंपापुरी
te
આવેલા ચંપાનગર શિવાય ગંગા નદીના કિનારા ઉપર બીજું કાઈ પણ ચ ́પાનગર હતું જ નહીં એમ જણાય છે. યુદ્ધના સમયમાં ચપા તે વખત પ્રસિદ્ધ છે માટી નગરમાંની એક માટી નગરી ગણાતી હતી. આનંદે બુદ્ધ ભગવાનને કુશીનાર જેવા તુચ્છ ગામામાં નહિ, પણ મા છ નગરીએમાંથી કાઈ એકમાં પેાતાના દેહ તજવાની વિનવણી કરી હતી. આ છ-નગરીએ તે ચંપા, રાજગૃહ, શ્વાવસ્તો, સાંકેત, કૈ શામ્બી અને બનારસ તે છે. (મહારિનિક્ખાણ સૂત્તનત અધ્યાય ૧ ) અશોકનાં માતુશ્રી સુભદ્રાંગી ચંપામાં જન્મ્યાં હતાં, એ ગરીબ બ્રાહ્મણુની પુત્રી હતી, કાએ એમનું એવું ભવિષ્ય ભાખ્યું હતું કે સુભ ધ્રાંગી મહાન રાનોપદ પામશે એ ઉપરથી એના પિતાએ એને પાલિપુત્ર જઇને મગધના રાજા બિંદુસાર યાને અમિત્રધાતને ભેટ કરી હતી. ( આ રાજા ઇ. સ. પૂર્વે ૩૪૭ થી ૪૧૯ માં હતા ). પર ંતુ ખીજી રાણીઓએ અદેખાઈ તે લઇને એને હલકુ કામ કરવામાં લગાડી દીધી. છતાં રાજાની દૃષ્ટ એના પર પડી અને રાજાએ એને પેાતાની રાણી બનાવી. એને અશાક અને વીતાક નામે સંતાનેા થયાં. બૃહગ્રંથમાં વર્ણવેલું સુંદર તળાવ રાણી ગગ્ગરાએ ખાદાવ્યું હતુ એ તળાવને કાંઠે ચંપાનાં વૃક્ષની કો હતી. મુદ્ધના સમયમાં આન્નેમાં પ્બ્નજિકા–સાધુઓ રહેતા હતા. (સિવિસનું
બુદ્ધિસ્ટ ઇન્ડિયા”; મહાવર્ગ ૯૭૧; સનડાંકા સૂત્ત, ૧ ઉપરડા૦ સિડેવિસની ટીપણી). જે પૂરાઇ ગએલા એક મેટા તળાવના ઉંડાણમાંથી ખેાદતાં ઔદ્ધ મૂર્તિયા પ્રાપ્ત થઇ હતી તેને ‘સરેાવર' કહે છે અને એ જ રાણી ગગરાએ ખાદાવેલું કૃત્રિમ સરો વર હશે. મદ્ગાભારતના સમયમાં પશુ ચંપાની માનુબાજી ચાતરમ્ ચમ્પાનાં વૃક્ષ આવી
tr
ચંપાવતી (૨)
રહ્યાં હતાં. ( અનુશા પર્વ અ૦ ૪ર). ચંપાપુરીના રાજાને એ સુંદર મહેલા હતા. એક ગંડલના નામના સત્તર, જેતે હાલ કરપટ કહે છે ત્યાં, ભાગલપુરની પૂર્વે સાત મેલ ઉપર ગંગા યમુનાના સંગમ આગળ ગેધનાળા આગળ આવેલ હતા; અને ખીજે ક્રીડાસ્થળી નામના, ગંગા અને કાઢી નદીના સંગમ આગળ પાયરધારા
આગળ આવેલા હતા. ( ફેકલિનનું પાલીમેથ્રાના સ્થળના નિર્ણય પા૦ ૨૮-૨૯ પુરાતન ‘અ’ગ’ ઉપર ન ઢાલાલ કે પ્રકૃતિનું વિવેચન જુએ. જ૦ એ સા૦ મ૦ ૧૦. ( ૧૯૧૮ ). ચમ્પાન્ય. મધ્ય હિંદુસ્તાનમાં રાજીમથી ઉત્તરે
પાંચ મૈલ ઉપર આવેલું સ્થળ વિશેષ જૈન અને બૈં‚ લેાકેાનું એ યાત્રાસ્થળ છે, જૈમિની ભારતમાં કહેલું તે જ. ચાર્ય (૨). પટણા પ્રાન્તમાં આવેલું ચંપા રણ તે. (શક્તિસ`ગમ તંત્ર ૭ ૭), ચાવો. કયુમાનની પ્રાચીન રાજધાની ચંપાળતી તે જ. એને ચંપાતી પણ કહેતા, કયુમાનના રાજાએાના ઈતિહાસને માટે ( જુએ જ એ॰ સા૦ ૦ ૧૮૪૪, પા ૮૮૭). અમ્પાવતી (૨). એરિથ્રિયન સમુદ્રના પેરીપ્લેસમાં સેમલ્લા અને આરબ લેાકેા જેને સૈદૂર કહેતા તે. મુંબઇથી દક્ષિણે ૨૫ મૈત્ર પર આવેલું હાલનું ચાલ. હાલ એને રેવડ કહે છે. (જનરલ એશિયાટિક સોસાઇટી પુ૦૩, પા૦ ૩૮૬ માં છપાયેલા શિલાલેખમાં જેને પ્રાચીન રાવતી કડી છે તે. ) એને રેવતીક્ષેત્ર પણ કહેતા હતા. ઉત્તર કાકણના કાલાખા છઠ્ઠામાં એ આવેલું છે. અને પરશુરામક્ષેત્રમાં એક સ્વતંત્ર રાજ્યની રાજધાની હતું. સ્કંદપુરાણુ ( બ્રહ્મોત્તર ખંડ અ૦ ૧૬) માં કહેલું ચંપાવતી તે વખતે અહીં હાય. ચૌલ એક પ્રસિદ્ધ વ્યાપારિક નગર
Aho! Shrutgyanam
