________________
माली
નિમળા (ત્રિવેણી), નિધન, જ્ઞાન અને ચિન્તા મણી એવાં છે,
તૈમાહી. પ્રાચીન કૈરાદેશમાં આવેલ કૈમાર પČતાવળી, પર્વતનું નામ માલી છે. ( જ૦ એ સાવ અ૦ ૧૮૭૭મા૦ ૧૬ ). એનું જું નામ કિત્રિત્ય પણ છે. કૈરમાલી ઉપરથી કૈમુર નામ પડયું છે એ દેખીતું છે. જ્ઞાન. કૈલાસ પર્યંત તે જ, ટિમેટના લોકેા એને
૫૭
ડુંગ્રીનાચે કહે છે.એ માનસરેાવરથી પચ્ચીસ મૈલ દૂર, ઉત્તરે ગગ્રીની પેલી તરફ નિતિષ્ઠાઢની પૂર્વે આવેલ છે. ગ ́ગ્રીને દચીન કહે છે. ( બેટનના નિતિઘાટ જ૦ એ૦ સા૦ મ૦ માં ૧૮૩૮ પા૦ ૩૧૪ ). એ ગંત્રી પર્વતમાળાના કાંટા છે; અને એના ઉપર શંકર ભગવાન અને પાવતી રહે છે એમ કહેવાય છે. જ. એ. સા. અ. ૧૮૪૮, ૫૦ ૧૫૮ મે એચ. સ્ટ્રેચી કહે છે કે મનેહર સૃષ્ટિસૌમાં કૈલાસ, ગુરિયા, અગર હિમાલયના ખીજા પતા કરતાં ચઢીઆતે છે એમ મે' જોયું છે. કુદરતી ભવ્યતા ભરેલો એ પર્વતરાજ સવ પર્વતોના રાજા જ છે. એની અન્ને બાજુની ખીણાના કાટામાં થઈ ને યાત્રાળુઓ એ દિવસમાં એની પ્રદક્ષિણા પુરી કરે છે. કિયુન્સુન પતાવી તે જ કૈલાસ એ માન્યતા ભુલ ભરેલી છે. ( ડા૦ વેલના લાસા અને એનાં રહસ્યામાં છાપેલા તીબેટા નકશા પા૦ ૪૦માં જીએ ). મહાભારતવનપ અધ્યાય૧૪૪-૧૫૬ અને બ્રહ્માંડપુરાણ અ૦ ૫૧ માં કયુમાઉન અને ગરવાળ પર્યંત તે કૈલાસમાં ગણાયા છે. ( જીએ વિક્રમા શી-અ૦૪; ક્રેઝરના “હિંદુમાલય પતા' પા૦ ૪૭૦ ). બદ્રીકાશ્રમ કૈલાસ પર આવેલ છે. ( મહાભા વન૦ ૦ ૧૫૭ ), કૈલાસને હેમકૂટ પણ કહે છે. ( મહાભા ભીષ્મ૦ અ૦ ૬ ). ગંગ્રીના પર્વત અગર સરૈાવરમાંથી ચાર નદીએ નીકળતી કહેવાય છે. ઉત્તરમાં સિંધુ
कोका मुख
નદી સિંહના મેાંમાંથી નિકળે છે; પશ્ચિમે શત્રુ બળદના મુખમાંથી નિકળે છે; દક્ષિણે કરનાળી મારના મુખમાંથી અને પૂર્વમાં બ્રહ્મપુત્રા અશ્વના મુખમાંથી નિકળે છે એવી જનકથા છે. (જ૦ એ૦ સા૦ મ′૦ ૧૮૪૮ પા૦ ૩૯ ). ડેાલચુ આગળ નીકળતા ઝરાનું નામ “લેંગચેનકામાટયાને જેના મુખમાંથી હસ્તિનદી નિકળે છે તે, એવું છે. એમ સ્પેન ડિનનું કહેવું છે. ટિમેટના લોકો સતલજને આ નામે મેળખે છે. તેઓ બ્રહ્મપુત્રાના મૂળને ‘સિંગિ” યાને જેના મુખમાંથી સિંહ નદી નિકળે છે તે, એમ કહે છે. ચેાથી નદી મેપ્ચાકમ્બા–મેારનદી-કરનાળી છે (સ્લૅન હેડિનનું ટ્રાન્સ હિમાલય ” પુ૦ ૨, પા૦૧૦૩; અને સ્ટ્રેચીની જર્ની ટુ ચાલેગેન (રાખસતાલ) જએ૦ સા૦ ૦ ૧૮૪૮ પા૦ ૧૪૭–૧૫૮ ). જૈન લોકો કૈલાસને અષ્ટાપદ પર્યંત કહે છે. મી. શેરિંગના કહેવા મુજબ આ પર્વતની રિક્રમણામાં ત્રણ દિવસ લાગે છે અને એ પચ્ચીસ મેલને ચકરાવે છે.પરિક્રમણા કરનારે પવિત્ર ગૌરીકુંડ સરેાવરના પાણીના સ્પર્શ કરવા જ જોઈ એ. આ સાવરનું પાણી બારે માસ બરફ થઈ ગયું હાય છે. પરિક્રમા દરચીન આગળથી શરૂ કરી,યાત્રાળુ પાછા ત્યાં આવીને પુરી, કરે છે. (રિંગના વેસ્ટન રિપોર્ટ, પા૦ ૨૭૯). યાત્રાળુઓમાંથી કાઇ પણ કૈલાસ ઉપરના હરપાતી ના દેવળતે અંગે કશું યે કહેતાં નથી એ વિચિત્ર છે.
જોવામુલ. ખગાળાના પુરનીઆ જીલ્લામાં, નાથપુરથી ઉપરવાસે, ત્રિવેણીને કિનારે આવેલું વરાહક્ષેત્ર તે. અહીં આગળ તાંબર, અરુણુ અને સુન એ ત્રણે નદીએ સંયુક્ત કાસિસ નદી પર્વતમાંથી સપાટ પ્રદેશમાં પ્રવેશ કરે છે.મહાકૌશિક અને વરાહક્ષેત્ર શબ્દો જુએ. ( વરાહપુ૦ ૦ ૧૪૦; નૃસિંહુપુરુ ૦૬૫).
Aho! Shrutgyanam
