________________
गिरिवृजपुर
ભય વિમુક્ત કર્યા હતા. (આ. સર્વે. રિપોર્ટ પુ. ). અહીં આગળ મુદ્દતી સેાનભંડાર ગુફાની આગળ બદીએ જેવા તેર ખાડા છે. આ ખાડાને માટે કહેવાય છે કે માદ્ધધર્મને અંગે કરેલા વ્યાખ્યાન વખતે અહીં સભામંડપ હતા. એમ કાચાને કહ્યું છે. ઉત્તર તરફના દરવાજા પાસે વિપુલગિર અને રગિરિથી બનેલા વાંકમાં એક અમરાઈ હતી. આ અમરાઈ પૂર્વ અમ્મપાલીતી હતી. પાછળથી ખિઓમારનેા રાજવૈદ્ય જીવક આ અમરાઇને માલિક બન્યા હતા. આ અમ રાષ્ટ્રમાં મિબીસારે વિશાળ વિદ્વાર બંધાવી મુદ્ધ અને એમના ૧૨૫૦ શિષ્યાને અર્પણ કર્યાં હતા. ( સે. યુ. ઇ. પુ. ૧૭; સામણ ફળ સુત્ત, અને ફાહ્વાન કે. કવા. કી. ) કત્રિ‘ગહેમ દેવદત્તનું ધર પણ આ વાંકમાં આવ્યું હતું કહે છે ( આ સર્વે રિપેટ પુ. ૩ ), એ પણ ધણું શંકાસ્પદ છે. દેવદત્તની ગુફા જુના શહેરની બહારની બાજુએ ઉત્તરે આવી હતી. એ પૂર્વથી ત્રણ મૈલ દૂર હતી. (લેગીનું ફાદ્યાન પા૦૩૦). મખ દુમશાનેા ચિહ્વા જે પૂર્વે શૃંગેરી ઋષિ કુંડ કહેવાતા તે દેવદત્તની ગુફા હાય એમ સહજ ધરાય છે. દેવદત્ત યુદ્ધના કાકાને પુત્ર હતા. યુદ્ધના મરણતી પૂર્વે નવ દસ વ ઉપર એણે યુદ્ધના પંથમાંથી કાંટા પાડયા હતા; દેવદત્તના શિષ્યા ગાતમક કહેવાતા. દેવદત્ત જ અજાતશત્રુને પિતૃત્યા કરવાને ઉશ્કેર્યા હતા. ( રિસ ડેવિસનું બુદ્ધિસ્ટ ઇંડિ; હાર્ડીનુ બુદ્ધિધનું મેન્યુઅલ; જાતકોમાં છપાયલું. સજીવ જાતક પુ૦ ૧ ). વેણુવનવિહાર જે કરડવેણુવન વિહાર કહેવાતા હતા તે બિ’બીસારે યુદ્ધને અર્પણ કર્યા હતા, જ્યારે જ્યારે રાજગૃહમાં આવે ત્યારે સામાન્ય રીતે યુદ્ધ ત્યાં રહેતા. આ વિહાર વૈભારગિરિના એક પૂર્વમાં આવેલા
૭૧
गिरिवृजपुर
**
નાના ફાંટાયો ત્રસે કદમ દૂર આવેલા હતા; એટલે કે તે ખીણતી બહાર અને વૈભારંગગિરના ઉત્તર ઢાળ ઉપર આવ્યા હતા. આ વિહારમાં શારીપુત્ર જેનું ખરૂં નામ ઉપનિષ્ટ હતુ તે ( કનુ સદ્ધ પુરિક, સે. જી. ઇસ્ટ પુ. ૨૧, પા૦ ૮૯ ), અને મૌદ્ગલાયન—જેને કાલિત કહેતા તે બુદ્ધના શિષ્ય થયા હતા. એમણે મહુધમ ના સિદ્ધાંતનું પ્રથમ જ્ઞાન અશ્વછત પાસેથી સંપાદન કર્યું હતું. મૂળ કારણમાંથી ઉદ્ભવેલી બધી વસ્તુઓના કારણનું અને તેના વિરામનું ભગવાન બુદ્ધે સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે એવું સૂત્ર એ પહેલાં શિખ્યા હતા. આ બન્ને જણા પ્રથમ રાજગિરિના સય વૈરાટ્ટીના શિષ્ય હતા. એ વિરાટની પાસે પપ્પલ ગુઢ્ઢા હતી. અપેારના ભાજન પછી યુદ્ધ અહીં ધ્યાનમાં બેસતા. અહીંથી થાડે જ છેટે વૈભારગિરિના શિખર ઉપર પશ્ચિમ તરફ એક સાંકડી ખીણમાં જૈનનું દેવળ આવેલું છે. સપ્તપર્ણીશુક્ા–જેને સપ્તપર્ણી અગર સપ્તપર્ણી પણ કહે છે, તે પિપ્પલગુફાથી પશ્ચિમે વૈભારગિરિના ઉત્તર ઢાળ ઉપર એક મૈલ છેટે આવેલા શુક્રાસમુહમાં આવી હતી એમ મી, વેલગરે પ્રતિપાદન કર્યું છે. યુદ્ધના મરણ પછી મહાકાયપના નેતૃત્વમાં બાહૂતી ધર્મસભા અહીં ભરાઈ હતી. ( વિનય પા૦ ૩૭–૩૮૧; એસ. બી. ઇ. પુ. ૨૨; આકિ. સ. રિ. પુ. ૮ ). વેણુવવિહારથી ઉત્તરે સીતાવન નામના અરણ્યમાં સ્મશાન આવેલું હતું. (મેમેરિ૦ એ૦ સા૦ બંગાળ પુ૦ ૧; અવધાન કલ્પલતા, અ ૯, શ્લા૦ ૧૯). હાલ ‘વસુરાજકા ગઢ’ નામની જગા છે ત્યાં એ હતું. વસુરાજ તે છંદના પિતા અને જરાસંધને પિતામહ થાય. જે ભ્રમાં માલિકની એડ્ડીકરાઇથી આગ લાગે તે ઘરના માલિકને ધરમાંથી કાઢો મુકો અને
Aho! Shrutgyanam
