________________
गिरिवृजपुर
गिरिवृजपुर
પગલાં છે. આ પગલાં શ્રીકૃષ્ણ રાજગિરિમાં પિઠા તે વખત પડેલાં કહેવામાં આવે છે !! એ ત્રણે જણાએ જતા પહેલાં ગોરઠ ડુંગરી | ઉપરથી રાજ ગિરની ચિકિત્સા જોઈ હતી. એ ડુંગરીને હાલ “બાથાનિકા પહાડ” કહે છે. દૂરથી જોતાં એને ત્રણ શંગ જણાય છે. રાજગરથી પાંછ છ મૈલ પશ્ચિમે અને સંડેલની ઉત્તરે પહાડ નામની ડુંગરી આવી છે. એ ડુંગરી બાથાનીકા પહાડથી મોટી છે. ( મહાભાવ સભા- અ. ૨૦ ), ઉત્તરે
ભાર પર્વતના પાદપ્રદેશમાં ઉત્તર તરફના દરવાજાથી ડે છે. વ્યાસ, માર્કડ, સંતૃષિ, બ્રહ્મા, કાશ્યપ ઋષિ ગંગા, યમુના અને અનંત એ નામના સાત કુંડ આવેલા છે. આમાં પાણીના ઝરા છે. આ કુંડની પૂર્વમાં
ડે છે. સૂર્ય, ચંદ્રમા, ગણેશ રામ, અને સીતા નામના પાંચ ઉન્હા પાણીના ઝરા આવેલા છે. આ પાંચકુંડસમુદાયની પૂર્વે એક ઉન્હા પાણીને ઝરો છે, એને શગી ઋષિનો કુંડ કહેતા. હાલ એને મખદુમકુંડ કહે છે. મખદુમશાહ નામના મુસલમાન ઓલિયાના નામ ઉપરથી આ નામ પડયું છે. વિપુલ પર્વતની ઉત્તર બાજુએ તળેટીમાં એને શરયુદીન અહમદ નામે ઓળખે છે. આ ઝરાની બાજુએ એક નાની ગુફા (ચિવા) આવી છે જેમાં એ સંત પ્રાર્થના કરતા. આ ચિહવામાં જવાના રસ્તા ઉપર એક આડી પડેલી મોટી પત્થરની ગદા છે. કહેવાય છે કે આ પથ્થર રાઓલ અને લાટા નામના બે ભાઈઓએ એ સંતને મારી નાંખવાને માટે નીચે ગબડાવ્યો હતો, પરંતુ તે એ પત્થરના સામુ જોતાં જ એની ગતિ અટકી ગઈ અને એ ત્યાં સ્થિર થઈ ગયો. બૌદ્ધ કથામાં વાત આવે છે કે બુદ્ધને મારી નાંખવાને દેવદત્તે મોટો પત્થર ગબડાવ્યું હતું. આ પત્થર પણ આવતાં આવતાં બીજા બે પત્થરાને લીધે ખળાઈ રહ્યો હતો. ઉપરની મખદુમ
શાહની વાત આ બુદ્ધની વાતને મળતી આવે છે. ઉત્તર તરફના દરવાજાની પાસે “ ઝરા દેવી " નું દેવળ, મહાવીર, પારસનાથ, અને બીજા તીર્થકરોનાં દેવળો વૈભાર, વિપુલ, ઉદય અને સોનગિરિ ડુંગરીઓ ઉપર આવેલાં છે. શહેરની પૂર્વ તરફ રત્નગિરિ અગર પાંડવગિરિ ઉપર એક બીજી ગુફા આવેલી છે. જેમાં પહેલા આવ્યા ત્યારે બુદ્ધ રહેતા હતા. (સુત્તનિપાન-પબજનસુજ સેકડ બુક ઓફ ઇસ્ટ; પુત્ર ૧૦, જ એસો૦ નં૦ ૧૮૩૮) પા૦ ૮૧૦). અહીં બુદ્ધ પ્રથમ આરાડ અને પછી રુદ્રકના શિષ્ય થયા હતા. પણ આ બન્નેના શિક્ષણથી સંતોષ ન મળવાથી બુદ્ધ રાજગૃહથી ચાલી નિકળ્યા હતા. (અવધેષનું બુદ્ધ ચરિત્ર) જયારે બુદ્ધ પાંડવાગિરિના પૂર્વ તરફના ભાગમાં આવેલી કૃષ્ણશિલા નામની ગુફામાં રહેતા હતા, ત્યારે મહારાજા બિબીમાર એમને મળવા આવ્યા હતા. ( મહાવચ્ચ૦ પબ
જસુર ૧૨; અને લલિતવિસ્તાર અ૦ ૧૬). ખીણમાં અગર જુના રાજગૃહ નગરમાં આવેલ વૈભવડુંગરીની દક્ષિણ બાજુ ઉપર આવેલી સોનભંડાર ગુફા ઓળખવામાં જનરલ કનિહેમે ભૂલ કરી છે. વૈભાર ટેકરીની દક્ષિણ બાજુ ઉપર ખીણમાં અગર જુના રાજગૃહમાં સેનભંડાર ગુફા આવેલી છે. આ ગુફા તે જ્યાં પહેલી બુદ્ધ ધર્માધિકારીઓની સભા મળી હતી તે સંસપણ ગુફા એમ માનવામાં જનરલ કનિંગહેમ ભૂલ્યા છે. મી. બેગ્લરને મતે આ સેનભંડાર તે જ ફાસ્થાને કહેલી પત્થરગુફા છે. ધ્યાનમગ્ન બનીને બુદ્ધ આ ગુફામાં બેસતા. અહીંથી થોડે જ છે. પૂર્વ માં એક નાની શી ગુફામાં આનંદ ધ્યાન ધરતો. કહેવાય છે કે એક વખત ધ્યાન વખતે આનંદને મારે બિહવરા; તે વખત પર્વતની એક ફાટમાં હાથ લંબાવી બુધે આનંદની પીઠ થાબડી અને એને
Aho! Shrutgyanam
