________________
गिरिजवृपुर
સ્મશાનમાં રાખવા એવું નિર્માણ કર્યું હતું. એના પેાતાના જ મહેલમાં આગ લાગી અને એ પેાતે પેાતાના વચન મુજબ રાજગૃહની ખીણમાં આવેલ મહેલ ખાલી કરી સ્મશાનમાં રહેવા ગયા હતા. પરંતુ ત્યાં રહેવા દરમ્યાન વૈશાલીના રાજા દૂમલો કરે એવા સંભવ હાવાથી, અગર, કેટવાકના ધારવા મુજબ, ઉણુના રાજા ચણ્ડપજોત હુમલા કરે એવી ઝ્હીકથી એણે સ્મશાનનું રહેઠાણ તજી દીધું હતું. સ્મશાનના રહેઠાણુને વિપુલ કિલ્લે બંધી જેવું હતું નિહ એટલે ત્યાં બચાવ થઇ શકે એમ નહેાતુ. એણે નવું રાજગૃહ બંધાવા માંડયું હતું. એ નવું નગર એના પુત્ર અજાતશત્રુના સમયમાં બંધાઇ રહ્યું હતું. નવા રાજગૃહના પશ્ચિમ દરવાજા પાસે એક સ્તૂપ આવ્યા હતા. પેાતાના ભાગ તરીકે મળેલા યુદ્ધના અવશેષો ઉપર અજાતશત્રુએ આ સ્તૂપ બંધાવ્યેા હતા. ( લેગનું ફાટ્યાંન પ્ર૦ ૨૮). આ પ્રમાણે જુના રાજગૃહને તજી દેવાયું. અને ઘેાડા સમયને સારૂં મગધની રાજધાની નવા રાજગૃહમાં આવી. અજાતશત્રુના રાજ્યકાળના આઠમા વર્ષમાં બુદ્ધ નિર્વાણુ પામ્યા હતા. અજાતશત્રુના પાત્ર ઉદાયી યાને ઉદ્દયાશ્વના સમયમાં રાજધાની પાટલીપુત્રમાં લઇ જવામાં આવી. ઇ. સ. પૂર્વે ૫૧૯ થી ૧૦૩ સુધી એણે રાજ્ય કર્યું હતું. જનરલ કન્નિ ગહેમના મત મુજબ પ્રસિદ્ધ વીક્રમશિલાવિહાર રાજિગરથી ઉત્તરે છ મૈલ દૂર પંચાણુ નદી કિનારે આવેલા શિલાએ નામે ગામ પાસે આવ્યેા હતેા અદ્યાપિ પણ ત્યાં એક ઊંચા ટેકરા અસ્તિત્વમાં છે. પરંતુ કશિંગ્ડમ પ્રભુતિનું આ કહેવું ખરૂં નથી. ( વીક્રમશિલાવિહાર શબ્દજીએ ). એક કાળે ઐાધ જ્ઞાન અને પાંડિત્યનું સુપ્રસિદ્ધ સ્થળ વડગામ યાને નાલંદ હતું. એ રાજિંગરથી ઉત્તરમાં સાત મૈલ દૂર આવેલ છે. નાલંદમાં બૌદ્ધ વિહારા અને સ્તૂપાનાં
વૃદ્ધપુર (૨)
ખડેરે। દ્વાલ પણ મેાજુદ છે. નિમ્ર થ જ્ઞાતિપુત્ર (નિગધ નાથપુત્ત ) યુદ્ધના સમયમાં રાજગૃહના ગુશિલાના ચૈત્યમાં રહેતા હતા ( કલ્પસૂત્ર-સમયેરીત ). એની જોડે પુરાણું કાસપ માખલીપુત્ર, ગેાસળ, અત કેશકબળ, સંજય, એલાય્યાપુત્ર અને પા કચ્છપાયન નામના પાંચ તીર્થંકરા પણ રહેતા હતા. ( મહુાગ્ય અ૪, મા૦ ૩૧ ). એ જ નેાના છેલ્લા યાને ચેાવાસમા તીર્થંકરના સ ંબંધમાં કહ્યું છે. એની જ શિખ વણીથી રાજગૃહના એક વિમિશ્ર ભાજનવર્ડ અગર બળતા અગ્નિકુંડમાં નાંખીને યુદ્ધને મારવાના પ્રયત્ન કર્યાં હતા. ( અવદાન કલ્પલતા ૨૦ ૮). ગેસળ માખલીપુતે આજીવકતા ૫થ સ્થાપ્યા હુતા. ( ડા૦ હેાનલેનુ વાસગ દસાએ ઉપાદ્ઘાત પા ૧૩, અને પુરવણી ૧ અને ૨ જી ). મહાવીર જ્યાં નિર્વાણ પામ્યા હતા તે પાવાપુરી રાગિરીની નૈઋત્યમાં દસ મૈલ ઉપર આવેલ છે. બુદ્ધે જ્યારે રાજગિરિમાં આવતા હતા ત્યારે તેઓશ્રી ત્રિત્રકૂટ, ગાતમ ન્યાધાશ્રમ, ચારપ્રપાત, સપ્તપર્ણીચુઢ્ઢા, રાજ્જરની બાજુમાં આવેલી કૃષ્ણશિલા, સસસૈાકિગુફા, સીતાવનમાં આવેલ કુંજ, જીવકની અમરાઇ, તાદારામ અને મદ્રકુક્ષીનું મૃગવન એ જગાઓએ રહેતા હતા. ( મહાપરિ નિબ્બાન મુત્ત પ્ર૦ ૩). રાજગિરિની વિશેષ હકીકત સારૂં આ પુસ્તકના બીજા ખંડમાં રાજગિરિ શબ્દ જુએ. નવૃિત્તપુર (ર). પંજાબમાં બીઆસની ઉત્તરે આવેલ રાજગિરિ, કૈકયદેશની રાજધાની તે. ( રામાયણ અયા૦ કાંડ સ ૬૮ ). જલાલપુરનું જુનું નામ ગિરિજક હતું. કંન્ન વ્હેમ આ સ્થળ તે ગિરિત્રજ એમ કહે છે. (આર્કિ૦ સર્વે રિપોટ ૨). મી. પાર્બિટર કનિંગ્ડમનું કથન સત્ય માને છે. (માર્કંડય પુ૦ પા૦ ૩૧૮ ની ફુટનાટ ).
Aho! Shrutgyanam
