________________
कपिलवस्तु
રૂસ્મિન એ લુમ્બિનનું વિકૃત રૂપ હેાઈ રુમ્પિનર્દેષ્ઠ તે જ લુમ્મિનીવન એમ કહે છે. આ રુમ્મિનદેઇ કપિલવસ્તુની પૂર્વે દસ મૈત્ર, ભાગલપુરથી એ મૈલ અને પડેરીઆથી એક મૈલ પર આવેલું છે. ત્યાં આગળથી મળેલા અશાકના સ્તંભા ઉપરના શિલા લેખ ઉપરથી આ ખાબત બિલકુલ શંકાસ્પદ રહેતો નથી. એ શિલાલેખમાં
૩૩
‘ લુમ્મિની ગ્રામ ” એવા સ્પષ્ટ શબ્દો માર્જોદ છે. ત્યાં માયાદેવીનું દેવાલય છે. હાલનું વિપ્રરવા તે “શરદૂષ” એમ એમનું કહેવું છે. વિપ્રરવામાં એક સ્તૂપ છે. બુદ્ધભગવાનના મરણુ પછી તેમના સ્મરણુચિન્હ તરીકે હેંચાયલા પદાર્થોમાંથી કપિલવસ્તુના શાયાના ભાગ તરીકે એક અષ્ટમાંશ ભાગ મળ્યા હતા. પેાતાને મળેલા આ હિસ્સા કપિલવસ્તુના શાકયેાએ આ સ્તૂપમાં રાખ્યા હતા. એ જ ગૃહસ્થ કહે છે કે તિલારાથી પૂર્વાંમાં એક જોજન પર આવેલું અરોરા એ જ કનકમુનિ–અગર કનગમન-બુદ્ધનું જન્મસ્થાનક શાભાવતી નગર; અને તિલૈારાથી દક્ષિણમાં ચાર મેલ પર આવેલું ગુતિવા તે *કુચન્દ્રની જન્મભૂમિ ક્ષેમવલિનગર, અને ગુતિવાથી પૂર્વે એક ઉપર લારીકુંડનની દક્ષિણે આવેલા મ્હોટા ડુંગરો સકુચી તે ન્યગ્રાધના વિહાર. કહેવાય છે કે આ જગ્યાએથી વિષકે શાકયાની કત્લ કરી હતી. એ જગ્યાને સગરવા પણ કહે છે, જે તિલૈારા કાટથી ઉત્તરે એ મૈલ પર આવેલું છે. (મુકરજીનું એક્ટિવિટિઝ ઇન ધી રિર્પોટ નેપાળ પ્રકરણ ૬).
માઇલ
બુદ્ધના ાપતા શુદ્ધોદને ઉદાઈ ઉર્ફે કલુદને મુદ્દતે કાપલવસ્તુમાં આવવાની વિનતિ કરવા મેાકલ્યા હતા. વખતે યુદ્ધ જ્યારે કપિલ વસ્તુમાં આવ્યા ત્યારે એએ શ્રી ન્યગ્રાષ વાટિકામાં ઉતર્યા હતા. આ વખતે એમણે
૫
कपिला
પોતાના પુત્ર રાહુલ અને પેાતાના એરમાન ભાઇ નન્દને પેાતાના ધર્મમાં લીધા હતા. આન્યાધાશ્રમ વિહારમાં જ એમણે પેાતાનાં ઓરમાન મા પ્રજાપતિ અને ખીજી રાજકુમારીઓને સાધ્વી થવાની ના કહી હતી. પાછળથી વૈશાલિમાં એમના શિષ્ય આનંદની વિનંતિ ઉપરથી એ બધાંને સાધ્વી તરીકે સ્વીકાર્યાં હતાં. ગૈતમ યુદ્ધની પૂર્વે થઇ ગએલા ચાવીસ મુદ્દોનાં નામ ટરનરે પ્રસિદ્ધ કરેલા મહાશતી પ્રસ્તાવનામાં આપેલાં
શાયજાતિમાં ક્રાલિયનાની પેઠે જ, વજીઅનેા અને વૈશાલિના વિષ્ઠિઓ, કુશિનારના માલા અને પવના જેવું પ્રજા સત્તાક રાજ્યબંધારણ હતું. તેમનામાં એકને આગેવાન તરીકે ચૂંટી તેને રાજા કહેતા અને એ રાજ્ય ચલાવતા. તે સંધાગાર નામે વિશાળ નગરગૃહમાં પોતાનું કામકાજ કરતા. યુદ્ધના પિતા શુદ્ધોદન આવા જ પસંદ કરાયલા રાજા હતા. ( ડા૦ રીસડેવિસ–મુધિસ્ટ ઇડિયા પા૦ ૧૯). જેરુસલમમાં પયગંબર એઝિકિલ અને રાજા જોસિયા, લિડિયામાં એપિમેાનિડિસ, ફૂંકા, સેાવન, ઈ સાપ, પિથાગારસ, એને ક્ષિયિ‘ડર, પિળિસ્ટ્રેટસ; ઇજીપ્તમાં સેમિસ્ટિસ, અને રામમાં સર્વિસ ટૂલિઅસ એ હિંદુસ્થાનની બહારના દેશામાંના મુદ્દના સમકાલિના હતા. અાસેષ્ઠરસે મુના નિર્વાણ પછીનાં ત્રીસ વર્ષ સુધી પેાતાના દેશમાં રાજ્ય કર્યું હતું. (સ્પેન્સ હાર્ડિની બુદ્ધનીલિજડ્સ અને થીઅરીઝ પ્રસ્તાવના પા૦ ૩૦).
પિત્ત્તા. પવિત્ર કુંડના પશ્ચિમ ભાગમાંથી નીકળીને નર્મદા નદીને એ મૈલ સુધી વહીને સીત્તેર ફીટની ઉંચાઇથી કપીલધારા નામે ધેાધ રુપે પડે છે; મુળથી તે ત્યાં સુધીના ભાગનું નામ આક્રિયાલાઇકલ સર્વેનુ ટિપ્પણ પાછ ૫૬ પદ્મપુરાણુ અ૦ ૨૨).
Aho! Shrutgyanam
