________________
कान्यकुब्ज
પયગમ્બર
સદીના મધ્યમાં ચીનાઇ મુસા। કાહ્વાન અને શુંઝ્યાંગ અનુક્રમે અહીં આવી ગયા છે. ઈ. સ. ૬૩૬ માં જ્યારે શુંઝ્યાંગ આવ્યે ત્યારે અહીં હવન યાને બીજો શિલાદિત્ય રાજ્ય કરતા હતા. આ રાન મહમદના સમકાલિન હતેા. એણે ઇ. સ. ૬૦૬ માં વસંવત્ ચલાગ્યા હતા. પરંતુ પ્રા॰ મેક્ષમુલર કહે છે કે હુĆવને ઇ સ. ૬૧૦ થી ૬૫૦ સુધી રાજ્ય કર્યું હતું. હઝરત પયગમ્બર ઈ. સ. ૬૨૨ માં મદિનાથી
'
નાશી ગયા હતા. તે વખતથી હિઝરી સન ચાલુ થયેા છે. આ રાજાના દરબારમાં ઠુ ચરિત ' અને ‘કાદમ્બરીના ' કર્તા બાણભટ્ટ, ‘નાગાનન્દના ' ખરા કર્તા ધાવક અને વેસ્સાન્તર જાતકની પદ્યરચના કરનાર ચન્દ્રાદિત્ય થઇ ગયા છે. કનૌજના રાજા યશાવર્માના દરબારમાં સુપ્રસિદ્ધ ભવભૂતિ થઇ ગયા છે. ( સ્ટીનની 'રાજતર’ગણી' ૧. પા૦ ૧૩૪ ); લલિતાદિત્યે કનૌજ જીત્યા પછી એની સાથે ભવભૂતિ કાશ્મિર ગયા હતા. લલિતાદિત્યને સમય ૬૭૨ થી ૭૨૮ સુધીના છે. જયચન્દ્રની વિનતિ ઉપરથી શ્રીહર્ષ' નૈષધરિત લખ્યું હતું. જયચન્દ્રના પૂર્વજોને અંગે બંગાળાની એસિયાટિક સેાસાટીના જર્નલમાં ૧૮૪૧ માં ૯૮ માં પાને છપાયલો તામ્રપત્રને લેખ જુએ. પૂર્વે કનૌજમાં માખરી રાજાએાની રાજ્યધાની હતી. હ વ ને પેાતાની રાજ્યધાની ચાણેશ્વરથી અહીં આણી હતી. શહેરના નૈઋત્યમાં હાલ જે ભાગને લાલામિસરતાલા કહે છે તે ભાગમાં પૂર્વે સાધુઓના ત્રણ મેટાવિહારા હતા. આમાંના એક વિહારમાં બુદ્ધભગવાનના દાંત રાખવામાં આવ્યો હતા. ( કન્નિવ્હેમ આદિ સર્વે રિપોટ ૧. પા૦ ૯) કાન્યકુબ્જમાં વામન ભગવાનનું સુપ્રસિદ્ધ દેવળ આવેલું હતું. (પદ્મપુ સૃષ્ટિ અ૦ ૩૫; ઉત્તર અપૐ). નૈૠ
.
कामाश्रम
ત્યમ્રાંના કિલ્લાના ત્રિકાણાકાર ખૂણામાં પુરાતન હિંદુ મહેલના રંગમહાલ આવેલો છે. કિલ્લાના અવરોષે। અદ્યાપિ કાયમ છે. આ મહેલ અજયપાળે બંધાવ્યા કહેવાય છે. અજયપાલ ને ઇ. સ. ૧૦૨૧ માં મારી નાંખવામાં આવ્યા હતા. પૃથ્વિરાજે વખતે આ જ મહેલમાંથી સંયુક્તાનું હરણ કર્યું હાય. ( ભવિષ્યપુ॰ પ્રતિસગ ૫, ભાગ ૩ અ૦૬).
જાન્યકુબ્ઝ (૨). કાવેરી નદીના કિનારા ઉપર પાણ્ડેયની રાજ્યધાની ઉરગપૂર (યુરાઇપુર) આવેલું છે. એ પ્રદેશમાં આવેલી કાવેરી નદીનું નામ કાન્યકુબ્જ નદી હતું. ( મલ્લિનાથની રઘુવંશ કાવ્ય ઉપરની ટીકા. સ` ૬. શ્લેક ૯).
વાપીથજ. આને કીસ્થળ પણુ કહેતા. અલ્
બનીએ આને કવિસ્થળ કહ્યું છે. અલ્ ખરુનીનું દણ્ડિયા પુ॰ ૧. યા૦ ૨૦૬ ). વિકૃત થઈને આ નામ કૈથળ બન્યું છે, પંજાબના કરનાલ જીલ્લામાં આવેલું કૈથળ તે. બૃહત્સં॰ અ૦ ૧૪ શ્લો ૪ માં આને કાપીસ્થળ કહ્યું છે. એરિયાને તેને કામ્બિ સ્થાલો” કહ્યું છે તે જ. યુધિષ્ઠિરે આની વસાહત કરી હતી એમ કહેવાય છે. આ ગામની વચ્ચેવચ માટું સરેાવર આવેલું છે. માત્રમ. બલિયા જીલ્લામાં કારંટથી ઉત્તરે આઠ મૈલ પર આવેલું કારેાન તે. પેાતાના ત્રીજા નયનમાંથી અગ્નિની વાળા કાઢીને શ્રી મહાદેવે આ સ્થળે મદન-કામદેવને બાળી નાંખ્યા હતા. (રામા બાળ સ. ર૭). પૂર્વે એ સરયૂ અને ગંગાના સંગમ ઉપર આવેલું હતું, પરંતુ હાલ સરયૂ પેાતાનું પાત્ર બદલીને પૂર્વ તરફ ઘણી દૂર ગઇ છે. હાલ સરયૂ નદી સરનમાં આવેલા ચપરાની પૂર્વમાં આઠ મૈલ પર આવેલા સિંઘીની પાસે ગંગા નદીના સંગમ કરે છે. આ સ્થળે કામેશ્વર
Aho! Shrutgyanam
