________________
उज्जैनी
૧૮
उज्जैनी
વેરને લઇને કાલિકાચાર્યો ગર્દભભિલવંશને | ઉછેદ કરી ત્યાં શક રાજ્ય સ્થાપ્યું. ગર્દભભિલના પુત્ર વિક્રમાદિત્યે શોને મારી કાઢી પિતાને શક વરતાવ્યો, જે વિક્રમ સંવત કહેવાય છે. (જેનું કાલિકાચાર્ય કથા નામનું પુસ્તક જુઓ). જેનેના પ્રસિદ્ધ ગ્રન્થ કલ્પસૂત્ર ઉપરના વાર્તિકમાં કાલિકાચાર્યની વાત મોજુદ છે. આ કાલિકાચાર્યું પર્યું શણ પર્વ (પજુસણુ) ચેથે દિવસે ઠરાવ્યું હતું. (મેરૂતુંગની થેરાવળી; સમયસુંદરની કાલિકાચાર્યસ્થા સંસ્કૃત લિખિત પુસ્તક સંસ્કૃત કેલેજ પુસ્તકશાળાના સૂચીપત્રમાં પા. ર૭). પરંતુ વિક્રમાદિત્ય તે સંવત સ્થાપનાર કે બીજો એ સંબંધે ઘણા જુદા જુદા મત છે. ચન્દ્રગુપ્ત બીજે તે સંવત સ્થાપનાર હતું એમ ડાભાડારકર, ફર્ગ્યુસન, વિશેંટ સ્મિથ અને બીજાઓને અભિપ્રાય છે. આ ચન્દ્રગુપ્ત બીજે વિક્રમાદિત કહેવાત. એ પિતે સમુદ્રગુપ્તનો પુત્ર હતો અને એની માતાનું નામ દત્તાદેવી હતું. ઈ. સ. ૩૭૫ માં ચન્દ્રગુપ્ત બીજ અયોધ્યાની ગાદીએ આવ્યો હતો. આ વંશની રાધાની પાટલીપુત્રમાં હતી. પાટલીપુત્ર રાજકાજમાં રાજધાની મનાતી છતાં, ચન્દ્રગુપ્ત બીજાના પિતાએ પિતાની રાજધાની અયોધ્યામાં આણી હતી. ચન્દ્રગુપ્ત (વિક્રમાદિત્ય) શક રાજા સત્યસિંહના પુત્ર રુદ્રસિંહને હરાવ્યો અને રાજધાની ઉજજયિની લઈ ગયો. આ બનાવ ઈ. સ. ૩૯૫ માં બન્યો. (રેએ સેવ ટાંડ પુર ૧ પા૦ ૨૧૧, અને એ પુસ્તકમાં પાને ૧૩ મે જેમાંથી અવતરણ લીધું તે જૈન ગ્રન્થ બુદ્ધ વિલાસ). તે કાળે શકનું રાજ્ય સૌરાષ્ટ્ર, માળવા, કચ્છ, સિંધ અને કાંકણમાં હાઈ ઉજજયની એની રાજધાની હતી. એ રાજા પોતે હિંદુ ધર્માવલંબી હોવા છતાં બૌદ્ધધમીઓ અને જેનોને આશ્રય આપતે. કોઈ કહે છે કે એ પાતે શૈવ
હિતે. અને કેટલાકના મત પ્રમાણે એ વૈષ્ણવ હતો, એના સિક્કા ઉપર સવળી બાજુએ “સિંહને તીર મારતો રાજા” અને “મહારાજાધિરાજ શ્રી ” એ અને બીજી પાછલી બાજુએ “ સિંહવાહની દેવી” અને “ શ્રી સિંહ વિક્રમ” એવો લેખ છે. (ડાટ ભાડારકરની “પીપ ઈનટ ધી અલહિસ્ટી ઓફ ઈંડિઆ પા૦ ૩૯૦.મી. વિ. સ્મિથની અર્લી હિસ્ટ્રી ઓફ ઇંડિયા, પાત્ર ૨૫૬). કરાના યુદ્ધમાં મિહિરકુળને હરાવ્યા બાદ ગુપ્ત સમ્રાટોના સેનાપતિ યશોધર્મો ઈ. સ. ૫૩૩માં “વિક્રમાદિત્ય' નું બિરુદ ધારણ કર્યું હતું. એ ડા, હોનલેને અભિપ્રાય છે. પરંતુ મિહિર કુળ શક નહતો પણ દૂણ હતો. રઘુવંશ અને શાકુન્તલને લખનાર કાલિદાસ, અમરકેષને લખનાર અમરનાથ, બહ જાતકને રચનાર વરાહમિહિર, જે ઈ. સ. ૧૮૭ માં મરણ પામ્યો હતો તે. (ડા ભાઇદાજીના વાંગસંગ્રહ પા૦ ૧૦૮ ). વાત્તિકા અને પ્રાકૃત પ્રકાશના લખનાર વર
ચી ઉર્ફે કાત્યાયન, યમકકાવ્યનો લખનાર ઘટકર્પર, વૃદ્ધશુશ્રુત સંહિતાને રચનાર ધવંતરી ઉર્ફે દિગનાગાચાર્ય જે બદ્ધ વસુબંધુને શિષ્ય (મેઘદૂતના ૦ ૧૪. પૂર્વ મેઉપરની મલ્લિનાથની ટીકા જુઓ) અને ન્યાયપ્રવેશને લખનાર હતા તે, શંકુ વેતાળ ભટ્ટ એ સઘળા વિક્રમાદિત્યના રાજ્યકાળમાં થઈ ગયા એમ કહેવાય છે. આ વિદ્વાને વિક્રમાદિત્યના દરબારના નવરત્ન કહેવાતા. ( આર. ઘોષની પુસ્તક શાળઓને ડા, ભાઉદાજીને
સંસ્કૃત કવિ ને લેખ; પતિવિદ્યાભરણ પ્રક. ૨૨, શ્લ૦ ૧૦). આ કવિયો જુદે જુદે કાળે થઈ ગયા છે. કાળિદાસ કુમારગુપ્તના રાજ્યના છેલ્લા દસકામાં (આશરે ઇ. સ. ૪૪૫) થયો હતો. એ સ્કંદગુપ્તના મરણ પછી થોડે વરસે મૃત્યુ
Aho! Shrutgyanam
