________________
આગમોત
માં મોક્ષમાર્ગ પ્રવર્તેલા શિષ્યોને અસંમતવ્યવહારવાળાઓને સ્વેચ્છ ગણાવ્યા છે અને તે પણ દેશની અપેક્ષાએ કહ્યા છે.
૧૧ કેટલાક ઉચ્ચત્ર આદિથી આર્ય કહેવાય છે એમ કહે છે, પણ તેઓએ વિચારવું જોઈએ કે પૃથ્વીકાયાદિમાં પણ ઉચ્ચ ગોત્રાદિ તે છે. શ્રી તવાર્થભાખ્યકાર તે ફરમાવે છે કે રાઈ-નાસિરથાર માનષ્યિપુરનિર્વસુરજૂઅર્થાત્ ઉચ્ચગેત્રને ઉદય તે દેશ, જાતિ અને કુલાદિ જે હેય તેની પ્રશંસાને બનાવે છે, એટલે હાય આર્ય હેય કે અનાર્ય હાય પણ ઉચ્ચગોત્રનો ઉદય હોય તે તેને ઉત્કર્ષ થાય છે.
૧૨ શ્રી તત્વાર્થકારે અંતરદ્વીપના મનુષ્યોને અનાર્ય એટલે સ્વેચ્છમાં કેમ ગણ્યા છે? એવી શંકાનું સમાધાન સ્પષ્ટ
શ્રી તત્ત્વાર્થકારે ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ કર્મભૂમિ અને અકર્મ ભૂમિ એવા બેજ વિભાગ રાખ્યા છે. - જ્યારે શ્રી પન્નવણા અને શ્રીજીવાભિગમસૂત્રમાં કર્મભૂમિ, અકર્મભૂમિ અને અંતરદ્વીપ એમ ત્રણ વિભાગ રાખેલા છે. એટલે શ્રી તત્વાર્થકરને સ્વેચ્છની ગણતરીમાં અંતરીપ ગણાવા પડ્યા છે.
જે પ્રમાણે પજ્ઞ ભાષ્યમાં અંતરદ્વીપવાળાઓને સ્વેચ્છ તરીકે ગણાવ્યા છે, તેવી જ રીતે તે પજ્ઞભાષ્યને નહિ માનવા વાળા છતાં પણ અનુકરણ કે નકલ કરનારા દિગંબરાચાર્યોએ પણ સર્વાર્થસિદ્ધિ, રાજવાર્તિક અને કાર્તિક નામની શ્રી તત્ત્વાર્થની ટીકાઓમાં પણ અંતરદ્વીપના મનુષ્યોને અનાર્ય એટલે સ્વેછે જ ગણવેલ છે.
જે તે સર્વાર્થસિદ્ધિ વિગેરે ટીકાકારોએ પજ્ઞભાષ્યનું અનુકરણ કે નકલ ન કરી દેતા માનુણોત્તરામનુષ્ય એ સૂત્ર પછી સર્વ કર્મભૂમિ આદિ મનુષ્યના આર્ય અને અનાર્ય એવા ભાગ
