Book Title: Sardar Shreena Prerak Prasango
Author(s): Mukul Kalarthi
Publisher: Navjivan Prakashan Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005659/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAra janmazatAbdI mALA-2 saradArazrInA preraka prasaMgo mukulabhAI kalArthI vain Education Intern al For Persona Pava Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAra janmazatAbadI mALA : 2 saradArazrInA preraka prasaMgo mukulabhAI kalAthI enuM jIvanakArya akhaMDa tapo, ama vacce saradAra amara raho ! navajIvana prakAzana maMdira amadAvAda-380 014 For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha pustikAnA saMpuTanI kiMmata sATha rUpiyA (c) navajIvana TrasTa, 1975 pahelI AvRtti, prata 10,00, mArca 1975 punarmudraNa, prata 3,000, oNkTobara 1999 kula prata : 13,00 ISBN 81-7229-255-4 (set) mudraka ane prakAzaka ' jitendra ThAkorabhAI desAI navajIvana mudraNAlaya, amadAvAda-380 014 saradAra janmazatAbdI mALA saradArazrInuM jIvanakArya * saradArazrInA preraka prasaMgo gAMdhIjI ane saradAra * saradArazrInuM mukta hAsya satyAgrahI saradAra che saradArazrInI preraka vANI For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakanuM nivedana 1999nuM varSa saradAra vallabhabhAI paTelanA janmanuM savAsonuM varSa che. saradAra Ama to AkhA hiMdanA hatA, paNa eo janme gujarAtI hatA. garavI gujarAtanA e panotA putra hatA. gAMdhIjInI AgevAnI heThaLa svataMtratAnI je AkarI laData deza laDyo, tenA teo eka agraNI laDavaiyA hatA. AjhAdInI laData pUrI thayA pachI jyAre briTiza sattAe dezamAMthI vidAya lIdhI tyAre sthiti evI hatI ke deza chinnavicchinna thaI jAya. evI aNInI veLAe dezI rAjyone hiMda sAthe bheLavI daI dezanI ekatA TakAvI rAkhIne saradAre potAnI kuneha ane vyavasthAzaktino paraco hiMdane ane jagatane batAvyo. saradAranuM e kArya ApaNA dezanA itihAsamAM suvarNAkSare nodhAvAne pAtra che. ApaNA dezanA AvA moTA yoddhA ane mutsaddInA jIvana ane kAryano UgatA kizorone khyAla Ave e daSTie saradAranA jIvananAM vividha pAsAMnuM darzana karAvatAM cha pustako zrI mukulabhAI kalArthIe khAsa A zatAbdI varSa mATe taiyAra karyA che. e pustakone gujarAta AvakAraze evA vizvAsathI ame pragaTa karIe chIe. 31-10-1999 For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA 1. rastA vacce paththara 5 17. dAna eTale dharmaRNa 2. dukhathI gabharAya e 18. "te to mane oLakhe bIjA !" 7 che ne' 3. plega sAme bAtha 9 19. be bhAInuM heta 4. gumAna utAryuM 10 20. bApIkA gharamAM paga pa. ajaba daradI! 13 namUkyo 6. UlaTatapAsamAM ekkA 15 21. dhAraNA khoTI pADI 7. mAtRbhASAno Agraha 19 22. janasevA karavI 8. saradAre pahela karI 21 hoya to... 9. pazcimanA sudhArA sAme 23 vatsala pitAnI - lAlabattI - 22 zikhAmaNa 10. pitAzrI pratye 24. svamAnI saradAra AdarabhAva 23 25. saradAranuM ni:svArtha 11. "joyA tamArA sUbA!" 27 valaNa 12. saNasaNato javAba 28 26. sevA ane mAnacAMda 13. vidyApIThanuM zikSaNa 30 27. saradAranuM eka prazasya 14. "sarakArI nokarIne sevAkArya | lAta mAruM 31 28. garIba mANasanI 15. DozImAnA dIkarA 34 dIkarI' 16. kheDUtonA nADapArakhu 37 For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rastA vacce paththara saradAra vallabhabhAI zALAmAM bhaNatA hatA, tyArano A prasaMga che. te vakhate karamasadamAM gujarAtI sAta dhoraNa sudhInI nizALa hatI. tyAM aMgrejI zALA nahIM hovAthI keTalAka aMgrejI bhaNatA vidyArthIo tyAMthI ja chasAta mAIla dUra AvelA peTalAda gAme roja jatA-AvatA. garamInI mosamamAM zALAno samaya savArano hato. zALA chasAta mAIla dUra hatI. tethI vidyArthIoe karamasadathI paroDha thatAM pahelAM nIkaLI javuM paDatuM. khetarALa rasto - pagathI paDelI. e raste vidyArthIo roja peTalAda jAyaM-Ave. eka divasa pAMcacha vidyArthIo vahelI savAre karamasadathI nIkaLyA. pagathI para cAlatAM cAlatAM eka vidyArthInuM dhyAna kheMcAyuM ke, temanAmAMthI eka ocho che ! te AjubAju joIne bolI UThyo : alyA, vallabhabhAI kyAM gayo ?' For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjAe pAchaLa joIne kahyuM : 'e pelo jaNAya ! kAMIka gaDamathala karato lAge che.' trIjAe bUma pADI : 'vallabhabhAI, tuM zuM kare che ? kema pAchaLa rahyo ?' vallabhabhAIe javAba Apyo : 'jarA thobho; huM A Avyo.' ema kahIne khetaranI hada mATe dATelA paththaranA khUMTane jorathI hacamacAvI bahAra kheMcI kADhavAnA kAmamAM vallabhabhAI maMDI paDyA. thoDI vAramAM khUMTa bahAra nIkaLI gayo. vallabhabhAIe ene dUra phagAvI dIdho. pachI te doDIne potAnA sAthIo pAse jaI pahoMcyA. eka jaNe pUchyuM : 'kema pAchaLa rahyo'to ?' vallabhabhAIe sahajapaNe javAba Apyo : * 'rastA vacce paththarano khUMTa vAraMvAra naDato hato. ApaNA jevA anekane naDyo haze. koInA paga paNa aMdhAre bhAMgyA haze. ene hacamacAvI kADhavAmAM rokAyo hato.' eke jarA mazkarImAM pUchyuM : 'kADhyo ke pachI rahevA dIdho ?' vallabhabhAIe khumArImAM kahyuM : 'rahevA de e bIjA ! jene tene vAge ane harakata kare tene kAcce ja chUTako. keTalAyane aMdhAre vAgato haze. chatAM 6 For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI ene kADhatuM nahotuM ! eTale badhAMnuM du:kha UbhuM ne UbhuM rahetuM. 'gaI kAlano meM nizcaya karyo hato ke, Aje to tene kADhI ja nAkhavo. eTale ene kADhI nAkhavAnA kAme rokAyo hato. ene kADhIne dUra phagAvI dIdho !' 'du:khathI gabharAya e bIjA !' saradArazrI maeNTrika thayA pachI vakIla thavA mAgatA hatA. e mATe teo ghera rahIne 'DisTrikTa plIDara'nI parIkSAno abhyAsa karatA hatA. A abhyAsa daramiyAna saradArazrI temanA eka mitrane tyAM vAMcavA mATe be mahinA bAkarola gayA hatA. evAmAM saradArane kAbilADI thaI. bAkarola jevA nAnakaDA gAmamAM bIjA upAyo to zenA jaDe ? gAmanA eka bhAIe saradArane kahyuM : 'vallabhabhAI, kAbilADI mATe eka akasIra dezI upAya che kharo. paNa du:kha sahana karavAnI tamArI taiyArI hoya, to e upAya ajamAvI zakAya. kAcApocAnuM emAM kAma nahIM. bolo, cho taiyAra ?' saradArazrIe tarata ja kahyuM : For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ du:khathI gabharAya e bIjA! tame tamAre upAya to batAvo. ajamAvI jovAmAM zuM khATuMmoLuM thavAnuM che?' pelA bhAIe kahyuM : gAmamAM vALaMda rahe che. te nara mUkIne game tevuM gUmaDuM phoDI nAkhavAmAM hoziyAra che. tene bolAvI juo.' saradArazrIe tarata ja vALaMdane bolAvyo. * vALaMde kAkhabilADI tapAsI joI. teNe kahyuM : Ane phoDavI paDaze. e mATe saLiyo tapAvIne ene lagADavo paDaze. pachI aMdaranuM badhuM paru kADhI nAkhavuM paDaze.' tame kahetA ho to karuM." saradAre kahyuM: "bhale, bhale, karo upAya.' . eTale vALaMde nastara mUkavA mATe saLiyo dhagadhagato karyo ane kAkhabilADIne lagADyo. kAkhabilADI phUTI kharI paraMtu aMdara ekaThuM thayeluM badhuM paru kADhI nAkhavAnI tenI hiMmata na cAlI! A joIne saradAra bolI UThyA : 'alyA, Ama joyA zuM kare che? lAva, tArAthI na thatuM hoya, to huM karuM.' ema kahI saradArazrIe vALaMdanA hAthamAMthI garama saLiyo laI lIdho. pachI pote ja e saLiyAne aMdara khosI dIdho ane kAkhabilADInI aMdara cAre bAju pheravIne badhuM paru kADhI nAkhyuM ! For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradArazrI vakIla thayA. pachI temaNe godharAmAM vakIlAta zarU karI. temanAM dharmapatnI jhaverabA sAthe teo godharA gayA. ghara navesarathI zarU karavAnuM hatuM. saradAra pAse kAMI ja sAdhana na hatuM. ghara mAMDavA mATe joItAM vAsaNasaNa ane bIjuM rAcaracIluM paNa sastuM maLe e sAru teo naDiyAdanI gujarImAM gayA ane tyAMthI e badhuM vecAtuM lIdhuM. te vakhate saradAra pAse paisA paNa na hatA. eTale temaNe eTalA paisAnuM devuM karyuM hatuM. godharAmAM ghara ane vakIlAta hajI zarU karatA hatA, tyAM to godharAmAM plega phATI nIkaLyo! ghera ghera pleganA kesa banavA lAgyA. 3 plega sAme bAtha godharAnI koraTanA nAjara saradArazrInA snehI thatA hatA. temano dIkaro plegamAM sapaDAyo ! saradArane A vAtanI khabara paDI. eTale teo tarata ja nAjarane ghera doDI gayA. tyAM jaIne saradAra daradInI sevAmAM lAgI gayA. daradIne bacAvI levAnA badhA upAyo ajamAvI joyA. paraMtu. daradI bacyo nahIM ! sa.pU.pra.2 For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daradIne smazAne vaLAvIne badhA ghera AvyA. saradAra potAne ghera pahoMcyA, tyAM to teo pote ja plegamAM paTakAyA ! moTI gAMTha nIkaLI. paraMtu saradArazrI ethI kAMI ochA gabharAI jAya ? saradArazrI jhaverabA sAthe gADImAM beThA. ANaMda AvIne saradArazrIe jhaverabAne kahyuM : 'tame jAo karamasada. huM naDiyAda jAuM chuM. tyAM sAjo thaI jaIza. tame ciMtA karazo nahIM.' plega jevA bhayaMkara rogamAM sapaDAyelA patine ekalA chAMDIne javAnI kaI patnInI hiMmata cAle ? jhaverabAe naDiyAda sAthe AvavAnI ane emanI sevAcAkarI karavAnI haTha pakaDI. paraMtu saraMdAra zAnA mAne? temaNe potAno Agraha pakaDI rAkhyo ane jhaverabAne karamasada mokalI dIdhAM. pachI saradArazrI ekalA naDiyAda gayA ane tyAM sAjA thai gayA. gumAna utAryuM saradAra amadAvAdamAM baeNrisTarI karatA hatA. sAMje korTanA kAma pachI teo 'gujarAta klaba'mAM jatA. saradArane brija nAmanI pAnAMnI ramata ramavAno bhAre 10 For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zokha. baeNrisTara cimanalAla ThAkora sAthe emane bahu dostI thaI gaI hatI. e baMne mitro brijamAM bheru thatA. e kalabamAM vADiyA nAmanA eka baeNrisTara paNa AvatA. e pote brija ramAvAmAM ekkA che evo phAMko rAkhatA hatA. evo ja phAMko rAkhanAra eka brokara nAme vakIla hatA. e vakIla vADiyAnA bhAIbaMdha hatA. e be jaNe eka vAra saradAra ane temanA bherune harAvavAno vicAra karyo. e lokoe saradArane koNa mokalyuM: "zarata bakIne brija ramavI che? ame taiyAra chIe." saradAra e baMne jaNAnuM gumAna tarata ja pArakhI gayA. eTale temane thayuM, A bhAIsAhebane barobara pATha zIkhavIe, jethI bIjI vAra AvI zekhI karavAnI kho bhUlI jAya. saradAre kahyuM: 'tamArI zarata kabUla che. paraMtu AnA-be AnAnI zarata bakI ApaNe ramavuM nathI. ramavuM ja hoya to pAMca pAunDanA so paoNinTa evI zarata rAkhIe to ramavAnI paNa majA paDe. amArI zarata kabUla hoya to AvI jAo medAnamAM." vADiyA baeNrisTara ane brokara vakIlane to bhAre khumArI hatI ke, ApAge baMdA ja jItavAnA chIe. saradAra ane temano bherunAM khIsAM khAlI karavAno A sAro moko che, For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ema mAnIne teo ramavAne kabUla thayA. pahele divase ramavA beThA. bIjA vakIlo paNa A maphatano tamAzo jovA AsapAsa vIMTaLAI vaLyA. paraMtu pahele ja divase brokara ane vADiyA paMdara ke vIsa pAunDa hAryA! e lokone thayuM, A to ramata che, emAM koI vAra hArI paNa javAya. paNa bIje divase e lokonAM khIsAM khAlI karatAM vAra keTalI ? bIje divase vADiyA ane brokara saradAra sAthe ramavA taiyAra thayA. saradAra to taiyAra ja hatA. sAmA mANasano paDakAra jhIlavAmAM saradArane majA paDatI. A Teva to emane nAnapaNathI ja hatI. bIje divase brijanI ramata zarU thaI. saradAre ThAvakAIthI ramavA mAMDyuM. pANa vADiyA sAheba pacIsa ke trIsa pAunDa hArI beThA! emanAM moM jovA jevAM thaI gayAM. kalabamAM to hAhAkAra phelAI gayo. keTalAka vakIlo to AvI moTI zarata bakIne ramavAnI kalabamAM baMdhI karavI joIe evI vAto jorazorathI karavA lAgyA. paraMtu saradAra to potAnI Teva mujaba chAnAmAnA badho tamAzo jotA hatA. vADiyA ane brokara namatuM jokhe che ke , 12 For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM e teo jovA mAgatA hatA. trIje divase vADiyAnAM patnIne A vAtanI khabara paDI. te to lagabhaga cAra vAgyAnAM gADI laIne kalabane daravAje AvIne UbhAM. korTamAMthI nIkaLIne vADiyA klabamAM dAkhala thavA jatA hatA, tevAM ja emanAM patnI bolI UThyAM: "cAlo ghera. klabamAM nathI javuM.' ema AThadasa divasa sudhI vADiyAnAM patnI emanA patidevane levA AvatAM ane emane gADImAM besADIne sIdhA ghera laI jatAM. pachI vADiyAnAM patnI saradAra pAse AvyAM ane vinaMtI karatAM bolyAM : "kRpA karIne mArA dhAgIne AvA chaMde na caDAvazo !" saradAra AvI zarato bakIne ramavAnuM pasaMda nahotA ja karatA. paNa pelA be bhAIbaMdhonuM gumAna utAravAnI khAtarI ja zarata upara ramavA taiyAra thayA hatA. sone levA AvI sudhI vADiyAnA ajaba daradI ! saradArazrI baeNrisTarIno abhyAsa karavA vilAyata gayA hatA. teo tyAM abhyAsa karavAmAM ekAgra banI gayA hatA. eka vAra snAna karatI veLAe saradArazrI bAtharUmamAM cakakara khAIne paDI gayA ! - 13 For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pachI to temane khUba tAva caDyo. pagamAM pIDA thavA lAgI. tapAsa karatAM pagamAM vALAnuM darada mAlUma paDyuM! saradArazrIne sAravAra mATe eka narsiMga homamAM dAkhala karavAmAM AvyA. dAktare paga tapAsIne kahyuM: 'paganuM oNparezana karavAmAM Ave, to ja sAruM thaze." saradAre hA kahI. eTale oNparezana karavAmAM AvyuM. paraMtu tyAMnA sarjanane A daradanI barAbara khabara nahIM. ApaNA dezamAM to vALAno bahu saraLatAthI upacAra thAya che. paraMtu vilAyatamAM A mATe enI AvaData keLavAyelI nahotI. eTale dAktara sarjane vALo kADhavA prayatna karyo kharo. paraMtu vALo pUrepUro bahAra na nIkaLyo. sarjane bIjI vAra oNparezana karyuM. tethI to darada vadhyuM ane dhanura dhAyuM! sthiti gaMbhIra thaI gaI. pelA sarjane paganI barobara tapAsa karIne gaMbhIratAthI kahyuM : "have mane to eka chello upAya sUjhe che. e vinA bIjo rasto nathI. jIva bacAvavo hoya to, paga tarata kApI nAkhavo paDaze !" saradArazrIne A vAta kyAMthI game? temane to hiMdustAna pAchA AvIne baeNrisTarI karavI hatI, te laMgaDA page karavAnI kAMI zobhe? saradArazrIe potAnA oLakhItA DaoNkaTara mitranA eka For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prophesarane hAthe pharI oNparezana karAvavAnuM vicAryuM. e prophesare Akho kesa jhINavaTathI tapAsyo. e vize thoDI vAra vicAra karIne temaNe kahyuM: "oNparezana karavA taiyAra chuM. paraMtu tamAre mArI eka zarata kabUla rAkhavI paDaze. phalorophaoNrma ApI bebhAna karyA vinA tame oNparezana karavA devA taiyAra ho, to sArA thavAno vadhAre saMbhava che. bolo, pIDA sahana karavAnI taiyArI che kharI ?' saradArazrIe jarAye AnAkAnI karyA vinA kahyuM: "mAre to phalaoNrophaoNrma levAnI jarUra ja nathI. game teTalI pIDA ke du:kha thAya e huM sahana karI zakuM ema chuM." ane khUbI e thaI ke, oNparezana pUruM thayuM tyAM sudhI eka UMhakAro sarakho saradArazrIe na kADhyo! sarjana ane temanA madadanIzo A joIne khUba navAI pAmyA. teo bolI UThyA : Avo daradI amane pahelI vAra ja maLyo che!" UlaTatapAsamAM ekkA saradAra UlaTatapAsamAM sAmA pakSanA sAkSIone vicitra ane AgadhArelA savAlo pUchIne evA gUMcavI detA ke teo DaghAI jaI sAkSI ApavAmAM nabaLA paDI jatA. e rIte saradAra potAno kesa majabUta karI letA. 15 For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvA beeka prasaMgo ahIM joIe: eka bAreyAnuM khUna tenA potAnA ja gharamAM thayuM hatuM. judA judA gAmanA be bAriyAo upara polIsoe khUnano Aropa mUkI kesa karelo ane polIsapaTela sAkSImAM gayelo. eka bAreyAe baeNrisTara saradArane kesamAM rokyA. saradAre polIsapaTelanI UlaTatapAsa levA mAMDI. saradAre pUchyuM : 'tamArA prathama riporTamAM khUnInAM je nAma lakhelAM che te chekI nAkhIne kema badalyAM che?' polIsapaTele javAba Apyo : . 'maranAranA bApe pahelI vAra be nAma ApyAM. paNa tyAra pachI tenI strIe A bIjAM be nAma ApyAM. eTale meM badalyAM." saradAre bIjo savAla pUchyo : 'tame nAma badalavAnA keTalA rUpiyA lIdhA che?" polIsa paTela kahe : "meM koI lIdhuM nathI." e sAMbhaLIne saradAre sapATo calAvyo : "vAha, dharamarAjAnA avatAra lAgo cho ! paNa huM tamane polIsa paTelone oLakhuM chuM. tamArA loko to khUna karAve, devatA mukAve, jAsA karAve, corIo karAve ane corIno mAla paNa rAkhe. For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'mATe bhagavAnane mAthe rAkhI jubAnI Apo cho to sAcuM bolo. nahIM to savAlo pUchIne tamArAM badhAM pokaLa mAre kholAvavAM paDaze !' pelo polIsapaTela to DaghAI ja gayo ane badhuM ghaNuMye taiyAra karIne Avyo hato, chatAM jubAnImAM sAva tUTI gayo ! pelA baMne AropIo chUTI gayA. saradAra baeNrisTarI karatA hatA, te arasAmAM umareTha gAmamAM khoTA dastAvejonA jora upara keTalAye mANaso upara khoTA dAvA thayelA. koInA upara adAvata hoya, to tenI sAme khoTo dastAveja Ubho karI dAvo mAMDavAmAM Avato ane tene herAna karavAmAM Avato. AvA keso cheka hAIkorTa sudhI pahoMcelA ane jyAM dastAvejanA khoTApaNAnI khAtarI thaI tyAM hAIkorTamAM jajoe sakhata TIkA karelI tathA evA dastAveja rajU karanAra upara phojadArI kesa calAvavAnA hukamo kADhelA. chevaTe tapAsa karI gunegArone pakaDavA mATe eka khAsa polIsa amaladAra nImavAmAM Avyo. teNe eka khoTA dastAveja banAvanArane eprUvara banAvyo. eprUvara tene kahevAya je potAnA gunA kabUla kare che ane gunAmAM saMDovAyelA badhAnAM nAma Ape che; e badala tene sarakAra taraphathI mAphI bakSavAmAM Ave che. sa.pre.pra.-3 17 For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ epUvara nImavAmAM Avyo, tethI khoTA dastAveja banAvavAnA AropanA khoTAkharA saMkhyAbaMdha keso UbhA thayA. e badhA keso calAvavA sarakAre eka khAsa vakIla nImyo. AmAMnA ghaNA kesomAM AropI taraphathI potAnA bacAva mATe saradArane rokavAmAM AvatA. evA eka kesamAM eka sAkSInI saradAre UlaTatapAsa karavA mAMDI. saradAre sAkSIne pUchyuM : 'tame zarApha cho ?' pelAe kaMI javAba na Apyo. saradAre pharI pUchyuM : 'tame zarApha cho ?' javAba na maLyo. eTale saradAre trIjI vAra pUchyuM : 'tame zarApha cho ?' pelo kaMI bolyo nahIM, eTale saradAre sapATo calAvyo : "je ho te kahI do ne ? huM to tamane oLakhuM chuM ke, "sattara paMcAM paMcANuM, temAMthI pAMca mUkyA chUTanA, lAva nevuM', e dhaMdho karanArA tame cho. paNa ahIM lAlacaTaka pAghaDI ane kaDakaDatuM aMgarakhuM ane khesa nAkhIne AvyA cho, eTale meM jANyuM ke zarAphI peDhI kADhI haze." pelo sAkSI dhIradhArano dhaMdho karato, paNa zarApha kahI zakAya evI tenI peDhI nahotI. tenA upara ekAeka thayelA 18 For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A humalAthI te gabharAI gayo ane jubAnImAM TakI zakyo nahIM. mAtRbhASAno Agraha 1920nI sAlamAM gAMdhIjIe asahakAranI laData jAhera karI. te vakhate asahakAranI caLavaLa sAme aMgreja sarakAre eka yAdI bahAra pADIne jaNAvyuM hatuM ke, je koIne hiMdanuM sAcuM hita haiye che te sarva lokoe ekaThA thaI A hilacAlanI sAmA thavuM joIe tathA kAyadA ane sulehanA amala mATe saMgaThita yatno karavA joIe.' sarakAranI AvI apIla joIne amadAvAda zaheranA maoNDareTo ane sarakAra pakSanA mANasoe sthAnika naeNzanala homa rUla lIga taraphathI nIcenA viSaya upara eka jAhera sabhA goThavI : asahakAra - tenuM kArya, vikAsa ane sAya.' : A sabhAmAM asahakArIoe paNa sArI saMkhyAmAM hAjarI ApI. saradArazrI paNa temAM gayA. sabhAmAM kalekaTara, polIsa khAtAnA amaladAro, maeNjisTreTo, mAmalatadAra tathA e badhAnI kacerInA kArakunoe paNa ThIka jagyA rokI hatI. mukhya bhASaNakartA potAnuM bhASaNa aMgrejImAM lakhI lAvyA hatA.' For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temanuM bhASaNa pUruM thayuM, eTale pramukhanI rajA laIne saradArazrI teno javAba ApavA UbhA thayA. saradArazrIe gujarAtImAM bolavAnuM zarU karyuM. eTale kalekTaranI vinaMtIthI pramukhe saradArazrIne aMgrejImAM bolavAnI sUcanA karI. saradArazrIe e sUcanA sAMbhaLIne kahyuM : 'huM carcA karuM ema tame icchatA ho, to pachI mane je bhASAmAM bolavAnuM yogya lAgatuM hoya te bhASAmAM bolavAnI chUTa hovI joIe. 'kalekTara sAhebane to huM oLakhuM chuM. teo mArA karatAM paNa sAruM gujarAtI jANe che. temanI sAthe bIjA gorA gRhastha beThA che temane huM oLakhato nathI. paNa jo teo amaladAra hoya, to to emane gujarAtI AvaDavuM ja joIe. Ama, thoDI vAra rakajhaka thaI. chevaTe kaI bhASAmAM bolavuM 3 pramukha sAhebe bhASaNakartAnA viveka upara choDyuM ane saradAre mAtRbhASA gujarAtImAM bolavAno viveka vAparyAM. paraMtu kalekTarathI A sahana na thayuM. eTale saradArazrIe bolavAnuM zarU karyuM ke tarata temaNe ane temanI sAthe AvelA gorA gRhasthe UThIne cAlavA mAMDavAno viveka karyo ! saradArazrIe potAnI taLapadI gujarAtImAM bhASaNakartAnA saghaLA muddAnA sacoTa radiyA ApyA. 20 For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAre pahela karI 1922nA navembaranA arasAmAM vaDhavANa mukAme abbAsa sAhebanA pramukhapaNA nIce kAThiyAvADa rAjakIya pariSada bharAI hatI. gAMdhIjInAM racanAtmaka kAryo vize loko keTaluM ochuM samajatA hatA eno ahIM sAro paricaya saradArane thayo. A pariSadamAM aspRzyatAnivAraNa aMge TharAva pasAra karavAmAM AvavAno hato. paraMtu pariSadanA vyavasthApakoe bhAre gaphalata karI hatI. teo mULa muddo ja cUkI gayA hatA ! harijano mATe besavAnI A pariSadamAM alaga jagyA rAkhavAmAM AvI hatI! eka svayaMsevaka harijana pratinidhio tathA prekSakone bIjAone na aDavA ane teone mATe alaga rAkhelA sthAne besavA sUcanAo Apato hato. harijano bApaDA paNa hA bApu, hA" ema kahIne e sUcanAno amala karatA saMkocAIne besatA hatA ! evAmAM saradAra sabhAmAM AvyA. saradAranI cakora najare A vastu tarata ja paDI. eTale saradAra UThIne harijanonI vacce jaIne beThA. darabAra sAheba gopALadAsa ane temanAM dharmapatnI bhaktibA paNa saradArane anusaryA. For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pachI to harijano mATenuM e alaga sthAna pariSadamAM AkarSaNanuM kendra banI gayuM. saradArazrIno bhASaNa karavAno vAro Avyo. teo maMca upara na gayA, paraMtu potAne sthAne ja UbhA thaIne temaNe bhASaNa karyuM. paraMtu saradAre potAnA bhASAgamAM A ghaTanA vize jarA paNa izAro karyo nahIM. izAro zuM kAma kare? e vize to saradAranuM mauna ja vadhAre asarakAraka hatuM. pazcimanA sudhArA sAme lAlabattI pazcimanI paddhati dAkhala karavAmAM keTaluM jokhama raheluM che, e sAme saradArazrIe 1920mAM asahakAranI laData veLAe je cetavaNI ApI hatI, e Aje paNa vicAravA jevI che. temaNe kahyuM hatuM : keTalAka pazcimanA sudhArAnA pUjArI che. teo reTiyAmAM dezane doDhaso varasa pAcho laI javAno Dara dekhI rahyA che. 'pazcimano sudhAro jagatanI azAMtinuM mULa che e teo joI zakatA nathI. "rAjA ane prajA vacce kleza karAvanAra, moTI moTI saltanatonA bhukkA uDAvanAra, mahAna rAjyAne grahonI mAphaka athaDAvI pRthvIno pralaya ANanAra, mAliko ane For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ majUro vacce jAdavAsthaLI macAvanAra pazcimano sudhAro zetAnI zastro ane sAmagrI upara racAyelo che. 'e sudhArAno vaMToLiyo AkhA jagata upara jarjAsabhera phelAto jAya che. te vakhate ekaluM hiMdustAna enI sAme aDaga rahI potAno ane bane to jagatano bacAva karavA icche che. 'pazcimano sudhAro hiMdamAM dAkhala karavA icchanArAonI pAse te sudhArAne pacAvavAnI zI sAmagrI che ? 'hiMdustAna e sudhArAnI pAchaLa doDatAM haMmezAM pAchaLa ja rahevAnuM. te A bhUmine anukULa nathI. 'AtmabaLane pUjanAra hiMdustAna zaitAnanA tejamAM koI divasa taNAvAnuM nathI.' 10 pitAzrI pratye AdarabhAva saradAra vallabhabhAI borasadamAM vakIlAta karatA hatA. eka divasa vallabhabhAI potAnI oNphisamAM beThA hatA. evAmAM temanA pitAzrI jhaverabApA oNphisa naNI AvatA dekhAyA. karamasadathI vayovRddha pitAzrIne acAnaka AvelA joIne vallabhabhAIne navAI lAgI. tamaNe tarata ja UbhA thaI jaIne pUchyuM : 23 For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moTAkAkA, tame hamaNAM ahIM kyAMthI ?', jhaverabApA khurazI para besI thAka utAratA bolyA : " 'bhAI, tAruM jarA kAma paDyuM che, tethI ja Avyo ne !' vallabhabhAI e sAMbhaLIne kahe: 'paNa mane kahevaDAvavuM hatuM ne? huM jAte karamasada AvI jAta. bAne paNa maLAta." pitAe kahyuM : 'paNa kAma to borasadamAM che, eTale tane tyAM bolAvIne zuM karuM?" vallabhabhAIe pUchyuM: "moTAkAkA, evuM zuM kAma che?' jhaverabApA mIThAzathI kahe : jone bhAI, AkhA jillAmAM tArI hAka vAge ane ApaNA mahArAja upara vaoNraMTa nIkaLe e kAMI ThIka kahevAya ? tuM beTho chatAM mahArAjane polIsa pakaDI zake e zobhe kharuM ?' vAta ema banI hatI ke, yajJapuruSottamadAsajI nAmanA eka svAmInArAyaNa sAdhu hatA. temaNe vaDatAlanI gAdIthI judA paDI jaIne bocAsAgamAM gAdI sthApI hatI. jhaverabApA pote bocAsAgavALA navA paMthamAM joDAyA hatA. jyAre yajJapuruSottamadAsajI vaDatAlathI judA paDyA, tyAre temanI sAthe bIjA keTalAka sAdhuo ane pALAo paNa bhaLyA. vaDatAlanA maMdiranA tAbAmAM je maMdiro gAmegAma hatAM, e badhAMne teo kabaje karavA lAgyA. eTale vaDatAlanA asala pakSanA je sAdhuo ane 24 For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pALAonA kabajAmAM e maMdiro hatAM teo sAthe athaDAmaNa thavA lAgI. Ama gAmegAma mArAmArInA prasaMgo UbhA thatAM jillAmAM zAMtino bhaMga thavA lAgyo. eTale baMne pakSanA sAdhuo ane pALAo A rIte zAMtino bhaMga na kare e sAru teo pAse jAmIna levA mATe sAmasAme kesa karavAmAM AvyA. evA eka kesamAM pahelA naMbaranA tahomatadAra tarIke yajJapuruSottamadAsajI mahArAja hatA. A kesa borasadanA resiDansI maeNjisTreTanI korTamAM dAkhala thayelo hato. vallabhabhAIne A vAtanI thoDIghaNI jANa to hatI . chatAM potAnA TIkhaLI svabhAva pramANe temaNe kahyuM: 'moTAkAkA, mahArAja upara vaLI vaoNraMTa kevuM? e to puruSottama bhagavAnano avatAra kahevAya. ApaNane saune A bhavamAMthI choDAvanArA. emane pakaDanArA koNa hoya ?' pitA jarA aMkaLAIne bolyA : "atyAre tAruM A TIkhaLa javA de! meM pAke pAye sAMbhaLyuM che ke vaDatAla ane bocAsaNanAM maMdironA kabajA saMbaMdhI takarAra thaI che ane temAM ApaNA mahArAja upara paNa vaoNraMTa nIkaLyuM che. tAre e vaoNraMTa rada karAvavuM ja paDaze. mahArAjane pakaDe to to mArI sAthe tArI paNa AbarU jAya !" - e sAMbhaLIne vallabhabhAIe kahyuM : sa.pra.pra.-4 25 For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaMbhIra thaI gayA ane 'ApaNI AbarU zuM kAma jAya ? evAM karama kare tenI jAya. paNa huM tapAsa karIza. ema vaoNraMTa zenAM nIkaLe ? mArAthI thaI zake -te badhuM karIza.' ema kahIne vallabhabhAI jarA namratAthI pitAzrIne dhImethI kahevA lAgyA : 'moTAkAkA, tame have choDo A badhA sAdhuone ! jeo AvA prapaMca kare che, kajiyA karI korTe caDe che, potAnuM jeo A bhavamAM rakSaNa karI zakatA nathI te ApaNane AvatA bhavamAM zuM tAravAnA hatA ? ApaNo zo uddhAra karavAnA hatA ?' jhaverabApAne AvI vAta kyAMthI game ? teo kahe : 'bhAI, e badhI paMcAta ApaNe zuM kAma karIe ? paNa jo, tAre eTaluM dhyAnamAM rAkhavAnuM ke, mahArAja upara vaoNraMTa nIkaLyuM hoya, to e rada thavuM ja joIe.' ema kahIne pitAzrI oNphisamAMthI cAlyA gayA. vallabhabhAI Ama to svAmInArAyaNa saMpradAyamAM ja UcharelA hatA. chatAM emaNe e saMpradAya tarapha khAsa zraddhA sevI nathI. ... A jhaghaDAmAM paNa vacce paDavAnI temanI icchA lagAre nahotI. chatAM vRddha pitAzrInA Agrahane lIdhe vallabhabhAIe e kesa hAthamAM lIdho ane kesanI mAMDavALa karAvI beu pakSanA tahomatadArone choDAvyA. 26 For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 joyA tamArA sUbA!" vallabhabhAInA moTAbhAI viThThalabhAIne TIkhaLa karavAnI bahu Teva hatI. eka vAra viThThalabhAI saradArazrIne maLavA amadAvAda AvyA hatA. te veLAe viThThalabhAIne saradAranI TIkhaLa karavAnuM mana thaI gayuM. amadAvAdamAM bhadra vistAramAM saradAra je makAnamAM rahetA hatA, tyAM saradAranA dIvAnakhAnAnA oraDAnI bAjunA chajAmAM pAyakhAnuM hatuM. | viThThalabhAI AvelA, eTale keTalAka mitro temane maLavA AvyA hatA. vAto cAlatI hatI te daramiyAna saradArazrI pAyakhAne gayA. thoDI vAra thaI, eTale viThThalabhAIe UThIne bahArathI pAyakhAnAnI sAMkaLa daI dIdhI! pachI ThAvakuM moM rAkhIne tyAM AvelA mitro sAthe vAto karavA viThThalabhAI beThA. thoDI vAra thaI ane saradAre pAyakhAnAmAMthI bahAra nIkaLavA bAraNuM kholavA mAMDyuM, paNa UghaDyuM ja nahIM. saradAre aMdarathI ThokavA mAMDyuM, jethI koIe bhUlamAM bAraNuM bahArathI vAsI dIdhuM hoya, to AvIne koI ughADe. For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAM to viThThalabhAI moTe sAde, vallabhabhAI pAyakhAnAnI aMdarathI sAMbhaLI zake e sAru, pelA mitrone kahevA lAgyA : 'joyA tamArA sUbA ! ATalI pAyakhAnAnI sAMkaLa kholIne to bahAra avAtuM nathI ane AkhA dezanuM svarAja levA nIkaLI paDyA che ! pAchA ame kahIe chIe te mAnatA nathI ane amArI sAthe bAkhaDI bAMdhe che !' pachI ardhAeka kalAke viThThalabhAI haLavethI sAMkaLa kholI AvyA. saradAra pAyakhAnAmAMthI bahAra nIkaLyA ane jANe kazuM banyuM ja na hoya ema potAnA kAmamAM lAgI gayA ! 12 saNasaNato javAba - '20nI sAlamAM gAMdhIjIe asahakAranI caLavaLa jAhera karI hatI. - paMjAbamAM thayelA atyAcAro pachI gAMdhIjIne lAgyuM ke, ApaNuM svarAjya na sthapAya tyAM sudhI AvA anyAyo thatA aTakavAnuM zakya nathI. eTale gAMdhIjIe A jAherAta karI hatI. gAMdhIjIe potAne maLelA badhA sarakArI cAMdo - boara vaoNra meDala, jhUlu vaoNra meDala ane kaisare hiMda suvarNa cAMda - 28 For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAisaraoNyane pAchA moklI ApIne asahakAranI zarUAta karI. gAMdhIjInA A asahakAranI viruddhamAM sara nArAyaNa caMdAvarakara ane bIjA keTalAka netAoe eka jAheranAmuM kADhyuM hatuM. emAM jaNAvyuM ke, duniyAnA mukhya dharmagraMtho - gItA, kurAna, bAibala ane pArasI avestA asahakArane dharmaviruddha gaNe che. saradArazrI A jAheranAmuM vAMcIne samasamI gayA. sara nArAyaNa caMdAvarakara jevA prakhara vicAraka AvuM jAhera kare e saradArazrI kAMthI sAMkhI zake ? eno javAba ApatAM saradArazrIe jaNAvyuM : 'asahakAramAM keTalAka loko dharmabhaMgano doSa jue che. huM emanA jeTalI vidvattAno ke dharmanAM tattvonA jJAnano dAvo karato nathI. 'chatAM huM emane pUchuM ke prajAne asahakAramAM nahIM joDAvA, asahakArathI dUra rahevA, TUMkAmAM asahakAravAdIonI sAthe asahakAra karavAnI salAha ApatAM dharmabhaMgano doSa kayAM jato rahe che ? 'ApaNe sara nArAyaNa caMdAvarakarane eTaluM to vinayapUrvaka pUchI zakIe chIe ke, je sAmrAjyamAM (paMjAbanA amAnuSI atyAcAro karAvanAra paMjAbanA lephTananTa gavarnara) sara mAikala oDavAyara jevA '"sara''no ilakAba dhAraNa karI zake che ane sara ravIndranAtha TAgora jevA mahAna kavine potAno ''sara''no For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ilakAba pheMkI devo paDe che ane jemane Apa mAthuM namAvavA lAyaka "propheTa' - payagaMbara gaNo cho temane paNa potAnA cAMdIno tyAga karavo paDe che, tyAM Apane sara"no ilakAba pAcho soMpI devAmAM gItAjInA kayA zlokano bAdha Ave che ?' vidyApIThanuM zikSaNa 1920nI sAlamAM gAMdhIjIe asahakAranA eka kAryakrama tarIke sarakArI zALA-kaoNlejono ane aMgrejI zikSaNano tyAga karavAnI himAyata karI hatI. emAM saradArazrI paNa saMmata thayA hatA. enI loko para bhAre asara paDI. saradArazrI jevA bhaNelAgaNelA ane koraTone gajavanArA eka bAhoza baeNrisTare jyAre AvA zikSaNanA asahakAranI himAyata karavA mAMDI, tyAre juvAnomAM bhAre cakacAra jAgI. gujarAta kaoNlejanA vidyArthIoe A viSaya upara eka sabhA goThavI hatI. emAM saradArazrIne pravacana ApavA bolAvyA hatA. vidyArthIoe saradArazrIne A bAbatamAM keTalAya prazno pUchaDyA. 30 For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyArthIoe saradArazrIne gUjarAta vidyApITha vize prazna pUchatAM kahyuM: ame kaoNlejanuM zikSaNa choDIne gUjarAta vidyApIThamAM joDAIe to amane tyAM kevuM zikSaNa maLaze?' saradArazrI pAse javAba taiyAra ja hato : tame gujarAta kaoNlejamAM je bhaNyA te bhUlI jAo evuM vidyApITha zIkhave topaNa basa che." 14 sarakArI nokarIne lAta mAruM borasadamAM haiDiyAverAnI laData cAlatI hatI. te vakhate prajAnI sAme sarakAranI eka phariyAda evI hatI ke, gAMdhIjInI kheDA satyAgrahanI ane asahakAranI laDatothI lokone sattAno Dara rahyo nahIM ane bahAravaTiyA bahAra paDyA teone lokoe uttejana ApyuM. paraMtu sAdhAraNa sIdhAsAdA mANasone bahAravaTiyA banAvavAmAM sarakArI amaladAro ja kevI rIte kAraNarUpa hoya che tenuM varNana saradArazrIe eka jAhera sabhAmAM karatAM kahyuM hatuM : | 'siMgalAva gAmano pelo gulAbarAjA bahAravaTe nIkaLyo, tyAre to gAMdhIjI hiMdustAnamAM AvyA paNa nahotA. . 'te vakhate kalekTara vuDane te mAravA pharato hato. 31 For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eNe gulAbarAjAne khoTA kesamAM saMDovIne sajA karAvI hatI. 'eka vakhata kalekTarano mukAma siMgalAva gAmamAM hato, . tyAM teNe sAMbhaLyuM ke, gulAbarAjA nAmano mANasa gAyakavADI hadamAM lUMTo kare che ane aMgrejI rAjyanI polIsanI tene madada che. teNe enI tapAsa karavA mAMDI. 'te vakhate pelo gulAbarAjA kasabI pheMTo ane bheTa bAMdhIne pAse ja Ubho hato. 'teNe kahyuM : huM gulAbarAjA. 'kalekTara vuDe kahyuM : tArA hAtha te chUTA hoya ? tane to beDIo paherAvavI joIe. 'gulAbarAjA kahe : gunAmAM pakaDAuM to tArI sattA cAle te sajA karaje. paNa Aje to huM rAjA chuM. 'pachI tene gunAmAM saMDovavA khAtara kalekTaranA kahevAthI tenA upara kesa Ubho karavAmAM Avyo. corA upara mAmalatadAranI zikhavaNIthI eka vANiyAe gulAbarAjAne gALo dIdhI. 'tethI gusse thaIne teNe ene kapALamAM eka kAMkaro mAryo. A bAbatano kesa cAlyo. 'gulAbarAjAe mane vakIla karyo. kesamAM kaMI thaI zake ema nahotuM. paNa kalekTare jajane maLI ene nava mahinAnI sajA karAvI. 'pelAne A vAtanI gaMdha AvelI. eTale pheMsalAne 32 For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divase korTamAM e hAjara ja na thayo ane te dahADAthI bahAravaTuM zarU karyuM. Ama sAva nAnI vAtamAMthI kalekTare eka begunA mANasane bahAravaTiyo banAvyo! pachI to eNe bAvana lUTo karI ane pacIsa-trIsa khUna karyA. tene satAvavAmAM polIsa suparinTenDenTa paNa kharo." eka divasa kalekTarane koIe evI bAtamI ApI ke, bahAravaTiyo gulAbarAnA roja rAte vallabhabhAI vakIlane ghera Ave che. te eTale kalekTare saradArane bolAvyA. moTI moTI jagyAo ApavAnI aneka lAlaco ApI kalekaTare saradArane bahAravaTiyA gulAbarAjAne pakaDAvI ApavA samajAvyA. e sAMbhaLIne saradAra bolI UThyA : kAyado huM thoDoghaNo jANuM chuM. mAre ghera gulAbarAnA Avato hoya, to mAre pote ja e jAhera karavuM joIe. na karuM to guno gaNAya e huM jANuM chuM. bAkI tamArI nokarInI lAlace ene pakaDavAnA kAmamAM huM paDuM e to kALuM kAma kahevAya ane Ameya huM to sarakArI nokarIne lAta mAruM chuM." kalekTara to e sAMbhaLIne saDaka ja thaI gayo! 33 For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 DozImAnA dIkarA borasadanI laData pUrI thaI hatI. pachI saradAra potAnAM vayovRddha mAtuzrIne maLavA karamasada gayA. pacAseka varSanA dIkarA vallabhabhAI ezIeka varSanAM lADabAne joIne bolyA: 'kema bA !' DozImAnI AMkhe jhAjhuM dekhAtuM na hatuM. te bolyAM : koNa bhAI ?. . . bhAI? Avo. chokarAM sArAM che?" kahI DozImAe dIkarAne AvakAra Apyo. dIkarAe DozImAnA savAlanA javAbamAM kahyuM: "hA bA, sau sArAM che." mAjI kahe: 'gAMdhIjI chUTI gayA. bahu sAruM thayuM. mane to roja thayA karatuM ke, emane kevI rIte choDAvAya? kevI rIte choDAvAya? paNa sarakAre choDyA kharA." saradAre TUMkamAM ja kahyuM : 'hA.' viThThalabhAI vize mAjIe pUchyuM : '. . . bhAI hamaNAM kyAM che?" dIkarAe javAba Apyo : 'dilhImAM sarakAra sAthe laDe che. janamathI tophAnI svabhAva te kAMI jAya ?' DozImAe hakAramAM ke nakAramAM DokuM na dhuNAvyuM. kaMIka anyAya thato hoya ema mAnIne cUpa ja besI rahyAM. pachI thoDIka vAra rahIne bolyAM : 'ahIM rahezo?' dIkarAe kahyuM : "nA, kAle javuM che.' 34. For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAjI kahe : juone, badhAnuM sAruM thayuM. ahIM paNa lokonuM sAruM thayuM. gAMdhIjIye chUTyA. have gharamAMye... mAjInuM vAkaya pUruM thAya te pahelAM dIkarAe te vAca upADI lIdhuM : 'gharamAMye sAruM karo. eTale. . . bahenane sAru have tapAsa karo, kema ?' mAjI kahe : 'hAsto, mArI have bhagavAna pAse kazI mAgaNI nathI. eTaluM eka kAma thaI jAya eTale thayuM.' dIkaro kahe : 'bhAgyamAM lakhyuM haze tema thaze.' bhAgyamAM lakheluM na mAnanAra dIkarAno DhoMga DozImA joI zakayAM. eTale tarata ja bolyAM : 'te to thazesto. paNa ApaNe kAMI dalAla thayA vinA cAle ema che ?' dIkarA cUpa rahyA. A viSaya dIkarAne pasaMda nathI ema samajI DozImAe pAchI bIjI vAta kADhI : 'pelA tamArI sAthe moTI dADhIvALA DosA (abbAsa sAheba taiyabajI) AvatA hatA te nathI AvyA ?' dIkarAe kahyuM : 'nA, ghera rahyA che.' saradAre bhAgyamAM lakheluM haze ema thaze, evuM bolI to nAkheluM, paNa emanuM mana to vicAre caDyuM hatuM. teo DozImAnA savAlanA javAba yAMtrika rIte Avye jatA hatA. manamAM to mAe pUchelI ja vastuno vicAra karI rahyA hatA. 35 For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DozImA pAchAM bolyAM : ". . . bahena to AvIne cAlI . gaI. paNa. . . bhAI to A veLA ghaNA dahADA rahyo. Akho divasa killola karyA kare." ATalI prastAvanA karIne dIkarAnuM mana pAchuM pahelI ja vAta sAMbhaLavAne mATe DozImAe taiyAra karyuM : jANe. . . bhAInI to kazI ciMtA nathI. paNa. . . bahenanI ciMtA thayA kare che. bhagavAne mane ATalo vakhata jivADI te jANe e mATe ja nahIM hoya?. . . bahenane paraNAvIne pachI huM marIza evuM lAge che. e vinA bIjI kazI tRSNA have rahI nathI. dIkarA cUpa ja rahyA. eTale DozImAe pAchI vAta badalavAno DoLa karyo : 'baMne nizALe jAya che?' saradAre TUMko javAba Apyo : "hA.' DozImAe bIjo savAla pUchayo: baMnenI parIkSA kyAre che?' saradAra mUMjhAyA ! AsapAsa beThelA sau hasavA lAgyA. saradAre to maNibahena ane DAhyAbhAIne gAMdhIjInI dekhabhALa heThaLa AzramamAM mUkyAM hatAM. gAMdhIjI jevAnA hAthamAM bALako hoya pachI saradArane bALakonI zI ciMtA hoya? potAnAM chokarAM kaI parIkSAmAM besavAnAM che tenI saradArane khabara nathI, e jANIne DozImAe Takora karI : For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkhA mulakanI khabara rAkho cho ane potAnAM chokarAMnI nahIM ?' saradAra kahe : "chokarAM have moTAM thayAM. pote potAnuM saMbhALI le." Akhare sau UThyA. dIkarAe kahyuM : 'tyAre UThIe chIe, bA." eTale DozImA potAnA manamAM kyAranI ghoLAyA karatI vAta pAchAM yAda karIne bolyAM : . . . bhAIne kahejonI, te kyAMka joI rAkhaze." saradAra kahe : kema, emane zA sAru kahevuM?' DozImAe Takora karI : 'tame to chokarAM zuM bhaNe che te jANatA nathI, to dIkarIne mATe vara zI rIte zodhavAnA hatA ?' sau hasatAM hasatAM nIce UtaryA. ghaDIka pachI to DozImAnA A dIkarAne hajAronI sabhA AgaLa bhASaNa ApavAnuM hatuM. kheDUtonA nADapArakhu saradArazrI 1929mAM madrAsa gayA hatA. tyAM temanAM tejIlAM bhASaNothI loko mugdha banI gayA hatA. eka vRddha kheDUta to saradAranAM bhASaNo upara evo For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApharIna thaI gayo ke emanI sAthe ja pravAsamAM pharavA lAgyo. 'Aja sudhI amArAM du:kho ane amArI muzkelIo jANanAro Avo koI joyo nathI ane amane badhuM barAbara samajAvI amArAmAM jAgRti ANanAra paNa koI Avyo nathI." ema e vRddha kheDUta kaheto jAya ane saradArazrInAM bhASaNo sAMbhaLI sAMbhaLIne ghelo thato jAya. pachI e ja varasamAM Disembara mAsamAM saradArazrI bihAranA pravAse gayA hatA. gAMdhIjInA prathama ziSya tarIke emanI pAchaLa bihArIo ghelA thayA. caMpAraNamAM jema gAMdhIjIe ugAryA tema gAMdhIjInA A ziSya te lokone bIjI AphatomAMthI ugAraze, evI zraddhAthI hajAro kisAnonAM ToLAM saradArazrIne sAMbhaLavA AvatAM. bihAranA eka vayovRddha mukhya kAryakartA brijakizorabAbu mAMdA hatA, chatAM paNa saradArazrInAM bhASaNo sAMbhaLavA jatA. saradArazrInAM tIkhAM ane jussAdAra bhASaNo sAMbhaLIne brijakizorabAbue saradArazrIne bhAvabharyA abhinaMdana ApatAM kahyuM : amArA kheDUtone A ja joItuM hatuM. nirbhayatAno maMtra tame je rIte Apo cho, te rIte bhAgye ja bIjA koI * For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApI zake. mane lAge che ke amArI kisAna Alamane saLagAvIne ja ahIMthI tame jazo." dAna eTale dharmaNa eka vAra saradArazrI koMgresa mATe phALo ugharAvavA raMgUna gayA hatA. te veLAe jyAre teo cInAonI pAse phaMDa ugharAvavA jatA, tyAre cInAo temanI TIpamAM kazuM lakhAvatA nahIM. paraMtu gharamAM je kaMI rUpiyA hoya temAMthI yathAzakti rakama lAvIne hAthohAtha ApI detA. keTalAka cInAo to amuka rakamano ceka ja tarato tarata lakhIne ApI detA. ' saradAra mATe A navo anubhava hato. bIjA loko to TIpamAM amuka rakama lakhAvI detA ane pachIthI eTalI rakama mokalavAnI bAMyadharI ApatA. - cInAonuM AvuM vartana joIne saradArazrIe eka cInI gRhasthane enuM kAraNa pUchyuM. e cInI gRhastha javAbamAM kahyuM: "A to dharmaNa kahevAya. TIpamAM AMkaDo lakhAvyA pachI teTalA paisA pAse na hoya, to jeTalA divasa e ApatAM moDuM thAya teTalA divasanuM devuM ja amArA upara caDe. ane e dharmaRNanuM pAtaka amArA lokomAM AkarAmAM AkaruM gaNAya che. (39 For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe ame phaMDaphALAmAM je kaMI ApavAnA hoIe te tarato tarata ApI daIne e RNamAMthI mukti anubhavIe chIe." 18 "te to mane oLakhe che ne?' eka vAra paMjAba mahAvidyAlayanA padavIdAna samAraMbha vakhate saradArazrI enuM uddaghATana karavA AvyA hatA. ' te vakhate eka vidyArthIe saradArazrInI pAse AvIne temane praNAma karyA. saradArazrIe e vidyArthIne AvakAratAM pUchyuM : 'kema, majAmAM che ne ?' vidyArthIe kahyuM : "jI hA." thoDI vAra pachI saradArazrIne temanA eka sAthIe pUchyuM : Apa pelA vidyArthIne oLakho cho kharA?' saradAre kahyuM: nA.' pelA sAthIe jarA navAI pAmIne kahyuM : 'Ape enI sAthe vAta to e rIte karI, jANe Apa ene pahelethI sArI peThe oLakhatA ho !" saradAra hasatA hasatA bolyA : huM bhale ene oLakhato nahIM houM, paNa te to mane oLakhe che ne ?' For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 be bhAInuM heta saradArazrInA moTAbhAI viThThalabhAI Ama to bAhoza baeNrisTara hatA. temanAmAM kamAvAnI bhAre zakti hatI. vallabhabhAI paNa amadAvAdamAM baeNrisTarImAM sArI peThe kamAtA hatA. paraMtu viThThalabhAIe sevAkAryamAM jhaMpalAvyuM. baMne bhAIo barobara samajatA hatA ke, kamAvuM ane sAthe sAthe sevA karavI e hasatAM loTa phAkvA jevI vAta che. eTale vilabhAInA nibhAvanA kharcano badho bojo vallabhabhAIe upADI lIdho hato. A baMne bhAIo vacceno snehabhAva to kharekhara rAmalakSmaNanI joDInuM smaraNa karAve evo hato. nAnA bhAI vallabhabhAIne tyAM viThThalabhAI koI koI vAra prasaMgopAtta amadAvAda AvatA. te vakhate vallabhabhAI moTAbhAInA bUTanI dorI choDI temanA bUTa utArIne svAgata karatA. pachI jyAre viThThalabhAI pAchA muMbaI javAnA thAya, tyAre vallabhabhAI temanA muMbaInA kharca mATe temanuM khIcuM rUpiyAnI noTothI bharIne temane vidAya Ape. eka vAkya uccAravAnuM nahIM, kAMI pUchavAnuM nahIM, saradAra kahe pAga nahIM ke ATalI rakama khIsAmAM mUkelI che! 41 For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. bApIkA gharamAM paga na mUkyo . sane 1914mAM vallabhabhAI viThThalabhAInA pitAzrI jhaverabApAnuM avasAna thayuM. bhAIomAM sauthI moTAbhAI narasiMhabhAI hatA. temaNe jJAtijamaNa karavAnuM vicAryuM. paraMtu vallabhabhAI ane viThThalabhAI e baMne bhAIo jJAtinA AvA khoTA kharacA karAvanArA kurivAjomAM mAnatA nahotA. eTale A baMne bhAIoe moTAbhAI narasiMhabhAIne bAramuM karavAmAM e rakama vAparavAne badale sAmAjika uddhAranA kAmamAM vAparavA samajAvavA prayatna karyo. rUDhicusta narasiMhabhAI e vAta mAne evA nahotA. temaNe A baMne bhAIone sApha saMbhaLAvI dIdhuM : 'jo tame baMne jaNA A prasaMgamAM bhAga nahIM lo ane e kharcamAM tamAro hisso nahIM Apo, to bApIkI milakata parano tamAro saghaLo hakadAvo jato karavo paDaze. tamane emAMthI eka pAI sudhdhAM nahIM maLe, e yAda rAkhajo.' vallabhabhAI-viThThalabhAIe e haka khuzIthI jato karyo, paraMtu potAnA pitAnA bAramAmAM hAjara na ja rahyA. tyAra pachI A baMne bhAIone karamasada javAnuM koI vAra 42 For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thatuM kharuM, paraMtu teoe bApIkA gharamAM paga sarakho mUkayo nahIM. 21 dhAraNA khoTI pADI saradArazrI jayapuramAM koMgresa adhivezanamAM hAjarI ApavA eka divasa jIpagADImAM besIne jatA hatA. saradArazrI AgalI beThaka para beThA hatA. temanAM suputrI maNibahena pAchaLanI beThakamAM beThAM hatAM. jIpagADI "netA-zibiranA pravezadvAra pAse AvIne UbhI rahI. saradArazrI dhImethI UtaravA lAgyA. temaNe eka paga jamIna para mUkyo ane bIjo paga hajI moTaramAM ja hato. evAmAM DrAivare mAnyuM ke, saradArazrI moTaramAMthI nIce UtarI gayA che. , eTale teNe jIpa gADI cAlu karI dIdhI! jIpagADI cAlatAM ja saradArazrI jamIna para gabaDI paDyA ! emane thoDuM vAgyuM paNa kharuM. tarata ja "netA-zibira" pAse UbhelA loko doDI AvyA ane saradArazrIne madada karavA lAgyA. zIkha DrAivara gADIne ekadama UbhI rAkhIne tyAM doDI ' 43 For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avyo. te bicAro pUjI rahyo hato ane bIkane lIdhe tenuM moM paNa paDI gayuM hatuM. tene thayuM ke, saradArazrI tenA upara jarUra khUba gusse thaI jaze. saradArazrI dhImethI UThyA. paraMtu temanA mukha upara gabharAmaNa ke gussAnuM cihana na hatuM. teo svastha hatA. AsapAsanA lokonA manamAM paNa thatuM hatuM ke, saradArazrI DrAivarane Thapako ApyA vinA raheze nahIM. ' paraMtu saradArazrI to DrAivarane ke koIne kazuM paNa kahyA vinA maNibahenanI sAthe zAMtithI zibira tarapha cAlavA lAgyA ! janasevA karavI hoya to... orissAmAM eka sAdhanasaMpanna ane jamInadAra mANasa koMgresa umedavAra tarIke UbhA rahyA hatA. temAge saradArazrInI salAha mAgI. saradArazrIe emane spaSTa ane nikhAlasa salAha ApatAM kahyuM : "ApAgA lokone ApaNI badhI ja sahAnubhUtinI jarUra che. ApaNAthI banI zake e tamAma sevAo ApaNe teone ApavI joIe. For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tame eka moTA jamInadAra cho, e bhUlI jajo. tame eka ucca pratiSThita vyakti cho, e bhUta paNa tamArA manamAMthI kADhI nAkhajo. jo tamAre lokonI sevA ja karavI hoya, to tame emanAmAMnA eka cho evA banavAno prayatna karo ane temanA stare rahIne vAta karavAnuM zIkho.' 23 vatsala pitAnI zikhAmaNa eka vAra saradArazrInA putra DAhyAbhAIne saradArazrIe svabhAva sudhAravAnI zikhAmaNa Apato eka patra lakhyo hato. e patra harakoI yuvAne hRdayamAM kotarI rAkhavA jevo che. DAhyAbhAI te vakhate TAiphaoNIDanI bImArImAMthI tAjA ja UThelA hatA. eTale eka vatrAla pitAne zobhe evI kumAza paNa e patramAM tarI Ave che. saradArazrIe lakhyuM hatuM : - "ekabe vAto upara lakhavAno vicAra hato, paNa tame pathArIvaza hatA, eTale lakhato nahoto. have kaMI ThIka thayuM che, eTale lakhuM chuM. ethI tamAre du:kha na lagADavuM joIe. paNa huM lakhuM e vAta para barobara vicAra karI bhUla thatI hoya, to sudhAravA prayatna kiravo joIe. 45 For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tame oNphisamAM kAgaLo lakho cho, temAM bhASA ugra ane sAmAne mAThuM lAge tevI hoya che. oNphisamAM koInI sAthe ApaNI jabAnathI ke kalamathI virodha thAya aMgara koIne du:kha lAge e sAruM na ja gaNAya. ethI bhaviSyanI unnatimAM vAMdho Ave, eTaluM ja nahIM. paNa ethI to ApaNI AbarU bagaDe. vakhate ApaNA moDhe koI na kahe, paNa tethI zuM? kharuM jotAM ApaNAthI nAnA mANaso hoya tenI sAthe mIThAzathI kAma levuM joIe. ApaNA sAthIo ane uparIonI sAthe pAga yogya maryAdAmAM rahI yogya vartana rAkhavuM joIe. 'tamArA gharamAlike ghara khAlI karAvavA tamArI upara dAvo karyo e ApAgane na zobha. tamAro svabhAva evo nathI, chatAM Ama kema thavA pAme che e mArI samajamAM nathI AvatuM. meM to koI vakhata tamane kahyuM nathI. huM to mAnato ja hato ke, tama sIno prema saMpAdana karyo che, tethI huM bahu rAjI thato hato. A vAto sAMbhaLI mane jarI navAI lAgI, eTale tame maMdavADamAMthI hajI UThyA nathI chatAM lakhuM chuM. kAraNa jo tamArI zAkha AvI paDI jAya, to ApaNI AbarUne nukasAna lAge ane pastAvuM paDe. koInI sAthe bolI bagADavAmAM phAyado na hoya. ApaNe karavuM hoya te karIe. paNa ApaNI svataMtratAno For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha e nathI ke bIjAno tiraskAra karIe. 'gRhasthanuM e bhUSaNa na gaNAya. tethI ApaNA snehIone paNa mUMjhavaNa thAya. e vize vicAra karI jyAM jyAM bhUla thatI hoya tyAM tyAM sudhAro. 'koIne mAThuM lAgavA jevuM lakhyuM hoya to tenI mAphI mAgI tenI sAthe bhaLI jajo ane teno prema saMpAdana karajo. koInI sAthe duzmanAvaTa na karajo. mane khullA dilathI lakho. kazuM du:kha na lagADazo. 'mAro svabhAva paNa eka vakhata kaDaka hato. paNa mane e vize khUba pastAvo thayelo che. anubhavathI tamane lakhuM chuM.' DAhyAbhAIe A patranA badhA khulAsA ApyA. eTale saradArazrIe vatsalatAbharI mIThAzathI lakhyuM : 'mane to khabara maLI e tamane lakhelI hatI. ApaNA snehIo ApaNo doSa batAve, to tenuM du:kha na lagADavuM joIe. tenuM dRSTibiMdu samajavA prayatna karIe; tethI ApaNane haMmezAM lAbha thAya che. 'koI ApaNA upara IrSAthI Aropa mUkato hoya, to ApaNane du:kha lAge ema bane. paNa tamArA snehIone je lAge te e mane jaNAve temAM to IrSyA na hoya. temanA vicAramAM doSa na hoya, to temane samajavAno prayatna karavo joIe.' 47 For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 svamAnI saradAra saradArazrI '33nI sAlamAM nAzika jelamAM hatA. te vakhate yuropamAM viyenA mukAme temanA moTAbhAI viThThalabhAI paTelanuM tA. 22-10-'33ne roja avasAna thayuM. eTale temanA avasAna nimitte saradArazrI para dilasojI batAvanArA ghaNA tAro ane kAgaLo AvyA. : jelamAMthI e badhAne javAba ApI zakAya nahIM. tethI saradAre nIceno saMdezo vartamAnapatromAM chApavA mATe sarakAra upara mokalI Apyo : 'mArI upara viThThalabhAInA avasAna badala dilasojI ane lAgaNI batAvanArA ghaNAbadhA kAgaLo (dezanA judA judA bhAgomAMthI, bahmadeza ane laMkAthI paNa) AvyA che te badhAne (ahIMthI) vyaktigata javAba ApavAnuM mAre mATe zakya nathI. tethI mArA pratye jeoe dilasojI batAvI che temano (jAhera rIte) AbhAra mAnavAnI A taka huM lauM . tamArA du:khamAM lAkho mANaso bhAga lenArA che enA karatAM vadhAre moTuM AzvAsana mane bIjuM zuM hoI zake ?) A saMdezAmAMthI kauMsamAM mUkelA zabdo kADhI nAkhIne saMdezo chApavo hoya to chapAvI zakAze ema sarakAra taraphathI rAjadvArI kedI saradArazrIne jaNAvavAmAM AvyuM. 48 For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAre enA javAbamAM jaNAvyuM : 'mArA AvA nirdoSa saMdezAmAM kApakUpa mUkavAthI te acokkasa, buTTo ane arthahIna thaI jAya che. eTale e na chapAvavAno huM nirNaya karuM chuM.' pachI tA. 9-11-'33nA roja sva. viThThalabhAInuM zaba viyenAthI muMbaI lAvavAmAM AvyuM. viThThalabhAInI aMtima kiyA saradArane hAthe thAya ema saunI icchA hatI. tethI keTalAka mitroe sarakAramAM lakhANa karIne saradArane perola para choDavAnI vinaMtI karI. sarakAre nIcenI zarate saradArane choDavAnI taiyArI batAvI : 1. tame zrI viThThalabhAInI aMtima kriyA karI zako e mATe jeTalo vakhata Avazyaka hoya. teTalA vakhatane mATe tamane choDavAmAM Avaze. paNa tamAre evI bAMyadharI ApavI paDaze ke, tame bahAra raho te daramiyAna tame koI rAjadvArI bhASaNa karazo nahIM tema ja koI rAjadvArI pravRttimAM bhAga lezo nahIM. kiyA thaI gayA pachI nakakI na karela sthaLe ane samaye tame hAjara thaI jazo jethI tamane pharI pakaDavAmAM Ave. | '2. tamane tA. 9mI ne guruvAre savAre nAzika jelamAMthI choDavAmAM Avaze. 3. tA. 11mI ne zanivAre muMbaIthI nAzika mATe savAre 7.15 vAgye UpaDatI TrenamAM besIne tamAre nAzika For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvavuM joIze. e Trena 10.57 vAgye nAzika pahoMce che. te vakhate sTezana upara eka polIsa amaladAra hAjara haze. TrenamAMthI UtarIne tamAre ene havAle thaI javuM joIze.' saradArazrIe enA javAbamAM jaNAvyuM : AvI koI zarate huM bahAra javA icchato nathI. tamAre mane choDavo hoya to binazarate choDo, ane jyAre pharI pakaDavo hoya tyAre huM jyAM houM tyAMthI mane pakaDI zako cho. paNa huM mArI meLe polIsane havAle thavA javAno nathI. A prasaMge bahAra mArI ghaNI jarUra che e huM jANuM chuM, paNa AbarU athavA svamAnane bhoge mAre bahAra, javAnuM nathI.' ane saradArazrI potAnA vahAlA vaDIla bhAInI aMtima kriyA veLAe hAjara na rahyA! . 25 saradAranuM ni:svArtha valaNa saradArazrInA moTAbhAI viThThalabhAI yuropamAM AvelA sviTjharlenDa dezanA viyenA nAmanA moTA zaheramAM upacAra mATe gayA hatA. tyAM temanuM tA. 22-10-'33ne roja avasAna thayuM! vallabhabhAInI mAphaka viThThalabhAI paNa ApaNA dezanA mahAna dezabhakta hatA. * 50 For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viThThalabhAIe maratAM agAu viyenAmAM potAnuM vasiyatanAmuM kareluM. e visayatanAmAmAM evuM lakhANa karyuM hatuM ke, potAnAM sagAMsaMbaMdhIomAMthI potAnI sevAcAkarI karanArane amuka rakamo bakSisa tarIke ApI dIdhA pachI bAkInI badhI rakama dezanI rASTrIya unnati mATe, khAsa karIne paradezamAM pracArakArya karavA mATe zrI subhASacaMdra bojhane soMpavI. subhASacaMdra bojha paNa ApaNA dezanA eka jANItA netA thaI gayA che. e vasiyatanAmAnI e kalamanA zabdo nIce pramANe hatA : 'upara jaNAvela cAra bakSiso ApI dIdhA pachI mArI milakatamAMthI je kAMI rakama bAkI rahe te zrI subhASacaMdra bojha (jAnakInAtha bojhanA dIkarA) ThekANuM 1, vuDabarna pArka, kalakattA, temane sopI devI. 'majakUra zrI .subhASacaMdra bojhe e rakama jAte, athavA pote eka athavA vadhAre mANasone nIme temaNe, emanI sUcanA mujaba, hiMdustAnanI rAjakIya unnati arthe ane vadhAre sAruM to bIjA dezomAM hiMdustAnanAM kAryonA pracAra karavA mATe kharcavAnI che.' A vasiyatanAmAno amala karavA mATe DaoN. pI. TI. paTela tathA zrI goradhanabhAI I. paTelane vahIvaTakartA nImyA hatA. thoDA vakhatamAM DaoN. pI. TI. paTela gujarI gayA, 51 For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale e vasiyatanAmAnA ekamAtra vahIvaTakartA goradhanabhAI paTela rahyA. subhASabAbue A vasiyatanAmAno yogya amala karavAmAM ghaNI aDacaNo nAkhI, ghaNA vakhata sudhI to asala vasiyatanAmuM ja goradhanabhAIne temaNe ApyuM nahIM. bahu vakhate jyAre soMpyuM, tyAre temaNe evo dAvo karyo ke, 'A vasiyatanAmA pramANe mane jaNAvelI rakama kulamukhatyArathI soMpI dIdhelI che. mAre te amuka rIte ja vAparavI evI je zarata emAM lakhelI che te kAyadA pramANe mane baMdhanakartA thatI nathI.' zarUAtamAM to A bAbatamAM saradArazrIe bahu ni:spRha ane taTastha vRtti rAkhI hatI. paraMtu nANAMno upayoga kaI rIte karavo e bAbatamAM subhASabAbue gALA cAvavA mAMDyA, eTale saradArane e ThIka na lAgyuM. vaLI je rIte A visayatanAmA upara viThThalabhAInI sahI levAmAM AvI hatI, tethI paNa saradArane e vize zaMkAo UbhI thavA mAMDI hatI. viThThalabhAI je divase gujarI gayA, te ja divase vasiyatanAmuM thayeluM hatuM. emanI eTalI gaMbhIra bImArI chatAM vasiyatanAmA upara temanI sAravAra karanArA dAktaronI sAkSI na hatI. para For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNe sAkSIo baMgALI hatA, ane temAM be to kevaLa vidyArthIo hatA. te vakhate zrI bhUlAbhAI desAI, zrI vAlacaMda hIrAcaMda, zrI aMbAlAla sArAbhAI jevA mahAnubhAvo sviTjhalaeNnDamAM ja hatA. eTale prayatna karavAmAM Avyo hota, to teone aMta samaye hAjara rAkhI zakAyA hota ane vasiyatanAmA upara teonI sAkSI laI zakAI hota. paraMtu A bAbatamAM vallabhabhAIe je valaNa lIdhuM, e temanI udAra ane ni:svArtha bhAvanAnuM darzana karAve evuM che. vasiyatanAmAnA kharApaNA vize takarAra uThAvIne saradArane e moTI rakama viThThalabhAInA vAraso mATe eTale ke potAnAM kuTuMbIjano mATe joItI na hatI. eTale saradAre to potAnAM kuTuMbIomAMthI jemano jemano vArasAhaka pahoMcato hato, te badhAMnI sahIo meLavI lIdhI ke, 'viThThalabhAInA vasiyatanAmAmAM je rakama dezakArya mATe vAparavAnI kahI che, temAMthI amAre eka pAI paNa joItI nathI.' A prakAranI cokhavaTa ane cokasAI karIne saradArazrIe gAMdhIjIne kahyuM : 'tame vacce paDo ane subhASabAbune samajAvo ke A nANAM kaoNMgresanA netAo jemanI samiti nIme temane dezakAryamAM vAparavA mATe sopI devAmAM Ave.' 53 For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1938mAM haripurAnI koMgresanA pramukha subhASabAbu hatA. te vakhate gAMdhIjI ane maulAnA abula kalAma AjhAde subhASabAbune samajAvavAno bahuM prayatna karyo, paNa subhASabAbue mAnyuM nahIM! eTale vasiyatanAmAnA vahIvaTakartA goradhanabhAI paTelane saradAre salAha ApI ke, tamAre have vasiyatanAmAnI kalamanA artha vize korTano pheMsalo meLavyA sivAya chUTako nathI. muMbaI hAIkorTamAM goradhanabhAInI arajInI sunAvaNI thaI. lokomAM A vize eTalo rasa utpanna thayo hato ke, korTano oraDo ThaTha bharAI gayo. baMne taraphanA dhArAzAstrIonI dalIlo sAMbhaLIne korTe TharAvyuM ke, 'vasiyatanAmAnA zabdo jotAM subhASabAbune nANAM upara kulamukhatyAra maLato nathI. teo potAnI marajImAM Ave tema eno upayoga karI zake nahIM. paNa temAM je kAma jaNAvyuM che te mATe ja teno upayoga karI zake. 'paraMtu nANAMnA upayogano muddo ahIM Ubho thato ja nathI. kAraNa ke vasiyatanAmAmAM nANAMno upayoga evA acokkasa kAma mATe karavAnuM lakheluM che ke e zarata korTa mAnya rAkhI zakatI nathI. eTale vasiyatanAmAno A bhAga korTa radabAtala gaNe che ane viThThalabhAInA vArasone A nANAMnA hakadAra TharAve che.' 54 For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMbaInI hAIkorTe upara pramANeno pheMsalo bahAra pADyo ke tarata ja tA. 16-3-'39nA roja saradArazrIe chApAMoguM nivedna bahAra pADIne jAhera karyuM ke, 'viThThalabhAInA ame badhA vArasoe nakkI karyuM che ke, e rakamamAMthI eka pAI paNa amAre na levI, paraMtu hiMdustAnanI rAjakIya unnati arthe e rakama vAparavA mATe e rakamanuM viThThalabhAI paTela smAraka TrasTa nAmanuM eka jAhera TrasTa karavuM.' vasiyatanAmAmAM je bakSiso ApavAnuM jaNAvyuM hatuM te ApI dIdhA pachI lagabhaga eka lAkha vIsa hajAra jeTalI rakama bAkI rahelI hatI. tA. 11-10-'48nA roja te vakhatanA kaoNMgresanA pramukha maulAnA abula kalAma AjhAdane kAgaLa lakhIne saradAre kaoNMgresanI kArobArI varSA mukAme maLI hatI tyAM e AkhI rakama sadgata zrI viThThalabhAInI icchA mujaba kharcavA mATe kaoNMgresa kArobArIne soMpI dIdhI. 26 sevA ane mAnacAMda 1927mAM gujarAta-kAThiyAvADamAM bhAre relasaMkaTa AvyuM hatuM. varasAda ane vAvAjhoDAnA bhayaMkara tophAne gujarAtanI AkhI vADI khedAnamedAna karI nAkhI hatI. 55 For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tA. 23mI julAI ne zanivAra rAtathI muzaLadhAra varasAda zarU thayo te tA. ra9mI ne zukravAre baMdha thayo. ravivAre saune lAgyuM ke A vakhatanI helI jabarI che, paraMtu thoDA vakhatamAM rahI jaze. paNa te divase sAMjathI varasAdanI sAthe jabaro pavana phUMkAvA lAgyo. vAyu ane varuNanuM pracaMDa tAMDava maMDAyuM, tyAre lokone khyAla Avyo ke, A kAMI sAdhAraNa utpAta nathI! saradAra amadAvAdamAM ja hatA. temanA zire bevaDI javAbadArI hatI. teo amadAvAda myunisipAliTInA pramukha hatA ane gujarAta prAMtika samitinA paNa pramukha hatA. ravivAra rAtathI saradAra ciMtA karavA lAgyA ke, loko upara bhAre Aphata UtarI jaNAya che! temane UMgha na AvI. ane zaheranA judA judA lattAnI kevI hAlata che te jovAnA khyAlathI madharAte bAra vAgye dhodhamAra varasAda ane vAvAjhoDAmAM teo bahAra nIkaLI paDyA. AvA bhAre tophAnamAM gujarAta-kAThiyAvADanI zI dazA thaI haze tenI ciMtA saradAra badho vakhata karyA ja karatA hatA. e divasomAM gAMdhIjI mAMdagIne kArAge beMgalora hatA. gujarAtamAMthI keTalAka lokoe gAMdhIjIne tAra karelA ke, gujarAtanA A saMkaTanI veLAe Ape gujarAtamAM AvavuM joIe. ApanA mArgadarzananI amane khUba jarUra che.' - 56 For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAMdhIjIe A bAbatamAM saradArazrIne tAra karIne pUchyuM ke, "AvuM?' saradArazrIe vaLato javAba mokalyo : "Apa dasa varSa thayAM amane je tAlIma ApatA rahyA cho, te ame kevI rIte pacAvI che ane teno amala kevo karIe chIe e jovuM hoya to na Avazo.' saradArazrI A abhUtapUrva relasaMkaTane pahoMcI vaLavA rAtadivasa barobara maMDI paDyA. A bhayaMkara ApattimAMthI gujarAta-kAThiyAvADane bacAvI levA temaNe bhAre jahemata uThAvI. A kaparA kALane khyAlamAM rAkhIne saradAre eTalo vakhata rAjakAraNane bAjue mUkI dIdhuM. saradAre ane temanA sAthI kAryakartAoe Thera Thera sarakArI amaladAro ane karmacArIo sAthe khUba sahakArathI ane haLImaLIne kAma karyuM. saradAre potAnI vyavasthAzaktinI sau sarakArI adhikArIo upara ghaNI sArI chApa pADI. - saradArazrI ane temanA sAthI kAryakartAonuM AvuM sahakArabharyuM ane niSThApUrNa sevAkArya joIne sarakArI adhikArI mi. gereTa sAhebe saradArazrIne abhinaMdana ApatAM eka vAra kahyuM: ATalA sArA kAma mATe tamane ane tamArA mukhya mukhya sAthIone sarakAra kAMI mAnacAMda enAyata kare evI pa7 For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhalAmaNa huM karuM, to emAM tamane kazo vAMdho che kharo?' saradArazrI emano AbhAra mAnatA, khaDakhaDATa hasIne bolyA : "mArA sAthIo to tamArA mAnacAMdathI bAra gAu dUra bhAge evA che. sevAnAM kAryomAM ja emane AnaMda che. emane kIrti ke jAherAta paNa nathI joItI." saradAranuM eka prazasya sevAkArya kheDA jillAnA borasada tAlukAmAM sane 1932mAM plegathI pAMca mANaso maraNa pAmyAM. pachI to dara varase emAM vadhAro thato gayo. 1932mAM eka ja gAmamAM plega hato. 1933mAM 10 gAmamAM ane 1934mAM 14 gAmamAM plega thayo. 1935nI sAlamAM to 27-28 jeTalAM gAmo pleganA bhoga banyAM! borasada tAlukAmAM 28 gAmomAM thaIne kula 589 mANaso plegathI maryAnI hakIkata AvI. ghaNA lokoe sarakAranuM A tarapha dhyAna ghaNI vAra kheMcyuM hatuM. paraMtu sarakArI jAhera Arogya khAtAe A bAbatamAM kAMI pagaluM bharyuM na hatuM! chevaTe kheDA jillAnA keTalAka kAryakartAo saradAra pAse 58 For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayA ane badhI hakIkata jaNAvI. saradAre tarata ja A vAta hAthamAM lIdhI. DaoN. bhAskarabhAI paTela muMbaImAM potAnuM davAkhAnuM calAvatA hatA. saradAre temane bolAvyA. DaoN. bhAskarabhAI ne saradAre pleganI asaravALAM gAmomAM jaI, mahAmArI aMgenI jhINavaTabharI tapAsa karIne ahevAla taiyAra karavAnuM kAma soMpyuM. bhAskarabhAIe borasada tAlukAnAM plegagrasta gAmonI jAte mulAkAta lIdhI. plegamAM sapaDAyelA ane plegathI maraNa pAmelAM mANasonI hakIkata bhegI karI. e parathI temaNe vigatavAra ahevAla taiyAra karIne saradArazrI AgaLa mUkayo. e ahevAla joIne saradAra camakayA ! kharekhara grAmajano para plege kera vartAvyo hato ane e bAbatamAM sarakAre kAMI paNa pagaluM bharyuM na hatuM ! saradArazrI pote borasada gayA. temaNe keTalAMka gAmo joyAM. A mahAsaMkaTamAMthI grAmajanone ane gAmaDAMone zI rIte ugArI levAM e vize teo gaMbhIratAthI vicAravA lAgyA. A sevAkAryamAM koI eka sevAbhAvI, hiMmatavAna ane potAnA kAmamAM niSNAta evA DaoNkTaranI to khAsa jarUra paDe. DaoNkaTara bhAskarabhAI paTele saradAranI A icchAne saharSa 59 For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svIkArI lIdhI. teo betraNa mAsa plegavALAM gAmomAM ane plegamAM sapaDAyelA daradIonI sAravAramAM macyA rahyA. borasadamAM satyAgraha chAvaNInuM makAna hatuM. emAM pleganA daradIonI sAravAra karavA mATe davAkhAnuM zarU karavAmAM AvyuM. jenA para satata dhyAna ApavuM paDe evA gaMbhIra daradIone tyAM lAvavAmAM AvatA. svayaMsevakonI TukaDIo A badhuM kAma umaMgabhera karavA lAgI gaI. A kAma karatAM saradArazrIne lAgyuM ke, A kAma uparAMta eka bIjuM paNa mahattvanuM kAma karavA jevuM che. plega A badhAM gAmomAMthI haMmezane mATe vidAya le evuM kAma karavA jevuM kharuM. eTale saradAre potAnA sAthI kAryakartAo ane svayaMsevakone bhegA karI saphAIyajJanI vAta mUkI. saue emanI vAta eka avAje apanAvI lIdhI. saphAIyajJa zarU thaI gayo. je je gAmomAM pleganI asara hatI te te gAmonuM ekeeka ghara svaccha karavAmAM AvyuM. gAmanA khUNAkhAMcarAnI gaMdakI kADhI nAkhavAmAM AvI. marakIthI marI gayelA uMdarone jyAMtyAMthI bahAra kADhIne bALI mUkavAmAM AvyA. e uparAMta dareka ghara ane gaMdakIvALI jagyAmAM imalzana chAMTI gaMdhakanI dhUNI karIne pleganI jIvAtano nAza karyo ane havAnI zuddhi karI. For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ borasada gAmanI bahAra satyAgraha chAvaNIvALA davAkhAnAthI thoDe dUra eka khetaramAM ghAsanA kAmacalAu mAMDavA UbhA karyA hatA. saradAre A kaeNmpamAM eka rAyaNanA jhADa nIce potAnI beThaka jamAvI hatI. kempamAM teo badhe pharatA hoya, svayaMsevako vagerene. mArgadarzana ane protsAhana ApatA hoya, daradIone AzvAsana ApatA hoya. A divasomAM caitra-vaizAkha mAsanA AkarA tApamAM mahAtmA gAMdhIjI paNa borasada AvyA hatA ane kaeNmpamAM eka nAnA AMbA nIce eka aThavADiyuM rahyA hatA. darabAra sAheba gopALadAsa, emanAM dharmapatnI bhaktibA, temanAM putra-putravadhUo badhAMya A sevAkAryamAM ane khAsa karIne pleganA davAkhAnAmAM je daradIo Avyo temanI sAravAramAM rahyAM hatAM. gAMdhIjIe badhe pharIne A yajJakArya nihALyuM. A kArya gAMdhIjIne to khUba ja gamI gayuM. A kAryathI grAmaprajA para je naitika asara thaI hatI e : joIne gAMdhIjI khUba prasanna thayA. A sevAkArya joIne lokone paNa thayuM ke, ApaNA AgevAno mAtra sarakAra sAme laData karatA nathI, paraMtu ApaNA jIvananI hareka prakAranI darakAra rAkhe che. vaLI svacchatAthI kevI rIte rahevuM, ghara ane gAma kevAM svaccha rAkhavAM ane plega jevA cepI upadrava sAme paNa For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAnuM zI rIte rakSaNa karavuM teno padArthapATha paNa loko zIkhyA. saradAra sAheba paNa potAnA sAthIo ane svayaMsevakonI madadathI plega jevA mahA upadravano nAza thayelo joIne rAjI thaI gayA. teo potAnA sAthIone garvabhera kahevA lAgyA : 'joyuMne, mRtyu jevA plegane ApaNA puruSArthathI bhAgavuM paDyuM! to pachI aMgreja sarakAranuM zuM gajuM? ene paNa e ja rIte dezamAMthI bhAgavuM paDavAnuM che !' , - 28 garIba mANasanI dIkarI' saradAra svataMtra bhAratanA nAyaba vaDA pradhAna hatA. temanA hAthamAM gRhakhAtuM hatuM. eka vAra ApaNA eka dezasevaka mahAvIra tyAgIjIe maNibahenane thIgaDAM mArelI sADI paherelI joIne gammata karatAM kahyuM: 'maNibahena, tame to potAne moTAM gaNo cho. jemaNe eka varasamAM evaDuM moTuM akhaMDa cakravartI rAjya sthApI dIdhuM che ke evaDuM rAjya to nahotuM rAmacaMdrajInuM ke nahotuM zrIkRSNanuM; rAjA azokanuMye nahIM ke akabaranuMye nahIM ne aMgrejonuMye nahIM! AvA moTA rAjAmahArAjAnA For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAranI putrI thaIne tamane AvI thIgaDAMvALI sADI paheratAM zarama ke saMkoca nathI AvatAM ?' maNibahene jarA moM macakoDIne gussAmAM kahyuM : 'je jUThuM bolatA hoya ne beImAnI karatA hoya emane zarama Ave. mane zAnI zarama Ave ?' tyAgIjIe gammata AgaLa calAvatAM kahyuM : 'amArA gAmamAM nIkaLo joIe ! loko tamArA hAthamAM Anobe AnA mUkaze ! teo ema ja samajaze ke eka bhikhAraNa jAya che." saradAra sAthe ja hatA. teo paNa hasyA ane gammata karatAM kahe : 'bajAramAM ghaNA loko pharatA hoya che. Ano-be AnA karIne paNa ghaNA rUpiyA ekaThA karI zakAze.' DaoN. suzIlAbahena nayyara paNa e saunI sAthe hatAM. temaNe tyAgIjIne kahyuM: are tyAgIjI, tame konI vAta karo cho? Akho divasa Ubhe page A maNibahena saradAra sAhebanI sevAcAkarI kare che. pAchAM roja DAyarI lakhe che ane roja niyamita reMTiyo paNa kAMte che. emAMthI je sUtara bane che, temAMthI saradAra sAhebanAM dhotiyAM ane paheraNa bane che. tamArI jema saradAra sAheba khAdIbhaMDAramAMthI kyAM kharIde che? ane saradAra sAhebanAM phATelAM kapaDAMmAMthI maNibahena pAchAM potAnAM kapaDAM banAvI le che." For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAra emAM TApazI pUratA hoya ema bolyA : e to garIba mANasanI dIkarI che. eno bApa kyAM kamAya che ?' - saradArazrIe emanAM cazmAMnuM khokhuM batAvyuM. vIsa varasa jUnuM haze. cazmAMnI eka dAMDI hatI. bIjI tarapha doro bAMdhyo hato. trIsa varasa jUnI ghaDiyALa paNa tyAgIjIe joI. AvI sAdagIpUrvaka saradAra sAheba rahetA hatA. 64 For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' saradAra janmazatAbdI mALA gujarAtanI balake samasta bhAratanI prajAnA hRdaya-siMhAsana upara birAjanAra saradAra vallabhabhAI paTelanuM A savAsonuM varSa che. Akho deza umaLakAbhera enI ujavaNI karI rahyo che. saradArazrIe pote ja eka prasaMge kahyuM hatuM : "sattAdhIzonI sattA temanA mRtyu sAthe ja samApta thAya che jyAre A mahAna dezabhaktonI sattA temanA mRtyu pachI ja kharo amala calAve che.' A kathana keTaluM sAcuM che ! saradArazrIno ApaNI UgatI peDhIne - jemAMthI ApaNI AvatI kAlanA prajAsevako, lokanAyako ane rAjakartAo pAkavAnA che - paricaya karAvavAno A namra prayAsa che. saradAranuM vaja jevuM kaThora chatAM mINasamuM mRdu vyaktitva, emanI nirdoSa ne nirdeza vinoda karavAnI haLavI ramUjavRtti, satyAgrahanA sainika ne senAnI tarIke emanI kuneha ne koThAsUjha, ane paradezI sattAnA jorathI jera thaI hataprANa thaI paDelI prajAmAM navA prANa pheMkatI emanI vIravANI - saradAranA jIvananAM A sarva pAsAM A mALAmAM kizorabhogya saraLa bhASAmAM rajU karavAmAM AvyAM che. - cha pustikAnA saMpuTanI kiMmata 60 rUpiyA navajIvana prakAzana maMdira, amadAvAda-380 014 rU. 60 (seTa) ISBN 81-7229-255-4 For Personal & Private Use Only