Prakrit Suktaratnamala

Author(s): Puranchand Nahar
Publisher: Puranchand Nahar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003239/1

Page #1

Jaina Vividha Sahitya Shastra Malå No 11.
Prakrita-Suktaratnamala.
( Collection of Ancient Prakrit Popular Poems, with Sanskrit Equivalents and English
Translation. )
COMPILED BY
PURAN CHAND NAHAR. M.A.B.L.,M R.A.S, Vakil, High Court ; Examiner, Calcutta University ; Member, Asiatic Society of Bengal ; Behar and Orissa Research Society ; Sahitya Parishad, Calcutta ; Jaina Shvetambar
Education Board, Bombay ; &c.
CALCUTTA.
1919.
Jain Education Intemetional

Page #2

Jaina Vividha Sâhitya Shastrá Mala No. 11.
Prakrita-Suktaratnamala.
(Collection of Ancient Prakrit Popular Poems, with Sanskrit Equivalents and English Translation.)
COMPILED BY
PURAN CHAND NAHAR, M.A.,B.L.,M.R.A.S., Vakil, High Court; Examiner, Calcutta University; Member, Asiatic Society of Bengal; Behar and Orissa Research Society; Sahitya Parishad,Calcutta ; Jaina Shvetambar Education Board, Bombay; &c.

CALCUTTA.
1919.

Price As. -18-1

Page #3

Page #4

जैन - विविध साहित्य-शास्त्रमाला (११)
प्राकृत-सूक्तरत्नमाला ।
( प्राचीन सुभाषितानां संग्रहः )
एम्. ए., बी. एल् इत्युपाधिधारिणा नाहारोपनाम्ना
पूर्णचन्द्रेण
संगृहीता, संस्कृतच्छायया आङ्ग्लभाषानुवादेन च विभूषिता ।

कलिकाता ।
वीरसंवत् २४४५
मूल्यमर्धरूप्यः ।

Page #5

Page #6

BY KIND PERMISSION
DEDICATED
TO
The Hon'ble
Justice Sir Asutosh Mookerjee, kt.
Saraswati, Shashtra-Vachaspati,

Sambuddhgama-Chakravarti,
C.S.I.,M.A.,D.L.,D.Sc.,Ph.D., F.R.A.S.,F.R.S.E.,F.A.S.B.
The Preserver of Vernacular Languages
of
HINDUSTAN
BY
One of his humble admirers.
The Compiler.

Page #7

Page #8

PREFACE.
It is now more than 25 years since the Prakrita Subhasitas first attracted my notice and I began collecting them more for the sake of pleasure they gave me than with any idea of publication which occurred as an after-thought.
I do not iutend' to enter into a lengthy discussion of the history and development of Prakrit language. Bat this can be said with a strong degree of probability, that the language existed side by side with Sanskrit, if not earlier to it. That Prakrit was the medium of every-day life and conversation is vouchsafed by the fact that the whole of the earlier texts of the Jain Shastras were written and their religious preachings carried on in this language for the better understanding of the mass. As time went on, however, Sanskrit was generally adopted by the medieval Jain writers, in annotations and commentaries on Jain Sutras, biographies of Tirthankars and Saints and other works on philosophy and religion.
Sanskrit and Prakrit seem to have reached the last stage of development on the eve of the Mabomedan invasion and the commencement of their decay synchrodises with the advent of the foreign hordes in India which gave & violent shock to the existing order of society. Language, along with other things, suffered

Page #9

[ 2
]
much from the disorganising effects of the foreign invasion and Sanskrit, especially, losing all State-patronage was almost deprived of its vitality and survived only in the distant courts of Indian Chiefs, while Prakrit became the fruitful mother" of the present vernacular languages, viz; Hindi, Bengali, Guzrati, Marathi etc.
The study of Prakrit is specially indispensable to the Hindi and Bengali philologists, who, in the course of their etymological researches, will often come across many current words of every-day use which though at first appearing to be of Sanskritic origin have really come direct from Prakrit.
Some are of opinion that Prakrit is a corruption from Sanskrit, but the very terms ''Prakrita" and Sanskrita" speak contrariwise. For the word "Prakrita" is derived from "Prakriti" which means "the original or source", while the term "Sanskrita” is derived from the root "kri” with the particle "samo prefixed to it and conveys the meaning.--"purified”. This may justly lead us to the conclusion that Prakrita was the popular lana guage and the source which being purified by the erudite and scholastic Brahmins, came to be stereotyped into "Sanskrita” in the hands of the cultured classes. And we are confirmed in our conclusiou if we look into the Sanskrit dramas. There the persons of rank and learning invariably speak in Sanskrit ; while the females, uncultured folks, servants and other low-class people use some form or other of Prakrit.

Page #10

[ 3 ] I regret that I did not keep notes of the various sources from which the verses had been taken. For then I could have presented to the reader a proper index with references, which, I consider, is a necessary appendage to such a collection. But nevertheless I should point out that many of the verses are very old. For example verse 147 of the collection finds place in Vasudeva Hindia work of great antiquity. Verses 18 and 19 have been quoted by Acharya Devasuri in his Padmaprava Charitam, (S. 1254=1198 A, D.)
The verses are arranged according to their subjects, and it is needless for me to point out that the idea of moral life runs through most of them.
I take this opportunity of offering my sincere thanks to Pandit Hargobindasji, Lecturer in Prakrit in the Calcutta University, for his valuable services in revising the whole of the text and Sanskrit rendering and arranging the Subhasitas according to their subjects. He has also added a few grammatical notes on important words which find place in foot-notes bere and there with the abbreviations H. D. and H. P. The former stands for Vargas and Slokas from 'Desinamamala' of Hemchandra, edited by Pischel and Buhler, Bombay 1880 (Bombay Sanskrit Series) and the latter refers to Padas and Slokas of Eighth Adhyaya of Siddha Hemchandra Grammar being an Appendix to his "Kumarpala Charita' edited by S. P. Pandit, Bombay 1900 (Bombay Sanskrit Series).

Page #11

[ 4
]
Now comes another pleasant duty of recording my acknowledgment of assistance I have received in the course of preparation of this collection from my friend and scholar Babu Tarakanta Bhattacharya, M. A., B. l., Vakil, Alipore, wbich enabled me to publish these pages with greater confidence. In spite of his manifold duties, be revised the whole translation, making suggestions, and re-writing it where necessary, and his help will ever be remembered.
48, INDIAN MIRROR STREET, )
Calcutta, June 1919.
§
P. C. Nahar.

Page #12

विषयानुक्रमणिका.
विषयः
गाथांक:
.... ...... ३-१७
१ प्राकृतकाव्यम् .. २ सजनः ... ... ३ दुर्जनः ... ... ... ४ मूर्खः ... ५ संगतिः ... ... ६ देशाटनम् ७ दुर्लभम् ... ... ८ कालः ... ६ दैवम् ... १० प्रकृतिः ... ११ समुद्रः .. १२ वैभवम् ... १३ अपत्यम् .. १४ स्त्री ... ... ...
... १८-२६ " २७-२६.
३०-३६ ४०-४५. ४६-५३
५४-५७ ... ५८-६३
७१-८२.
... ८६-१४

Page #13

१५ अनित्यता ... ... ... १६ मृत्युः ... ... .... १७ इन्द्रियम् ... ... १८ कर्म ... ... ... १६ धर्मः ... ... ... २० अहिंसा ... ... ... ... २१ सत्यम् ... ... ... .... २२ ब्रह्मचर्यम् । २३ मध्यस्थ: ... ... २४ गुरुः ... २५ मुनिः ... २६ तुलना ... २७ प्रकीर्ण: ... ...
.... ६५-१०३ ..' १०४-१९३
११४–१२१
१२२-१२७ ... १२८–१३७ ... १३८-१४६
१५०-१५३ .... १५४-१५६ ... १६०–१६१ ... १६२-१६४ ... १६५-१६७ ... १६८-१८३ ... १८४-२२७

Page #14

प्राकृत-सूक्तरत्नमाला ।
प्राकृत-काव्यम् ।
Prakrita Poetry
अमियं पाइय-कव्वं पढिउं सोउं च जे न जाणंति । कामस्स तत्त-वत्तं कुणंति ते कह न लज्जंति ? ॥ १ ॥
अमृतं प्राकृतकाव्यं पठितु श्रोतु च ये न जानन्ति । कामस्य वार्त्ता' कुर्व्वन्ति ते कथं न लजन्ते ? ॥ १ ॥
Nectar-like is Prákrita Kávya : how is it, that those who kuow not how to read or listen to it and yet hold discourse on the theory of love, are not ashamed?
मुत्ता-हलंव कव्वं सहाव - विमलं सुवन्न संघडियं । सोयार- कण्ण-कुहरम्मि पाडियं पयडियं होइ ॥ २ ॥
मुक्ताफलमिव काव्यं स्वभावविमलं सुवर्णसंघटितम् । श्रोतृकर्णकुहरे पातितं प्रकटितं भवति ॥ २ ॥
*
सुवर्ण - मुक्तापने हेम, काव्यपचे मु- सुष्ठ, वर्णा :- अकाराद्यक्षराणि ।

Page #15

प्राकृत-सूकरत्नमाला।
Poetry is like a pearl, pure by its very nature and when composed of sweet-sounding letters (in case of pearl, set in gold ) and dropped into the orifices of the ears of the audience (in case of pearl, worn on the ears) manifesta its excellence.
सज्जनः।
The Virtuous. छिनउ सीसं अह होउ बंधणं चयउ सव्वहा लच्छी। पडिवन-पालणे सुपुरिसाण जं होइ त होउ ॥ ३॥
छिद्यतां शीर्षमथ भवतु बन्धनं त्यजतु सर्वथा लक्ष्मीः । प्रतिपन्न-पालनेषु पुरुषाणां यद्भवति तद्भवतु ॥३॥
The good always fulfil their promises, come what may viz : they may be beheaded, imprisoned or utterly depri. ved of their wealth.
अभणतावि नजति सुपुरिसा गुणगणेहिं नियएहिं । किं बुल्लति मणीओ जाओ सहस्सेहि धिप्पंति ?॥४॥
अभणन्तोऽपि शायन्ते सुपुरुषा गुणगणैर्निजैः । किं कथयन्ति मणयो याः सहस्रान्ते ॥४॥

Page #16

सजनः।
The good even though silent, are known by their ex. cellent virtues, do the gems which are eagerly prized (lit held, accepted) by thousands advertise (lit : speak) their qualities?
विहलो जे अवलंबइ आवइ-पडियं च जो समुद्धरइ । सरणागयं च रक्खइ तिसु तेसुलंकिया पुहवी ॥५॥
विह्वलो यमवलम्बते आपत्पतितं च यः समुद्धरति । शरणागतं च रक्षति त्रिभिस्तैरलंकृता पृथिवी॥५॥
The world is adorned with these three : viz : one who extends his helping hand to a person who is over-whelmed with fear, secondly, a person who raises one from the slough of peril and lastly one who protects the man who has sought shelter of him.
अवयार-परेवि परे कुणंति उवयारमुत्तमा नूणं । सुरहेइ चंदणदुमो परसु-मुखं छिजमाणोवि ॥ ६ ॥
अपकारपरेऽपि परे कुर्वन्त्युपकारमुत्तमा नूनम् । सुरभयति चन्दनद्रुमः परशुमुखं छिद्यमानोऽपि ॥ ६॥
The great do surely good even to him who is bent on doing evil to others, a sandal-wood tree imparts its sweet scent even to the blade of an axe in the act of hewing it.

Page #17

प्राकृत- सूक्तरतमाला ।
अलसायंतेणवि सज्जणेण जे अक्खरा समुल्लविया । ते पत्थरेसु टंकुल्लिहियव्व न हु अन्नहा हुंति ॥ ७ ॥
अलसायमानेना सज्जनेन यान्यक्षराणि समुल्लपितानि । तानि पाषाणेषु टोल्लिखितानीव न खल्वन्यथा भवन्ति ॥७॥
The words spoken by a good man even in an idle mood, never turn out inaccurate like something engraven on a piece of stone by a chisel.
मित्ती परोवयारो सुसीलया अज्जवं पियालवणं । दक्खिण्ण-विणय चाया सुयणाण गुणा निसग्गेण ॥ ८ ॥
मैत्त्री परोपकारः सुशीलताऽऽर्जवं प्रियालपनम् । दाक्षिण्यविनयत्यागाः सुजनानां गुणा निसर्गेण ॥ ८ ॥
Friendship, benevolence, good conduct, sincerity pleasing words, generosity, modesty and self-sacrifice these qualities are innate in the good.
वाया सहस्समहिअं सिणेह - निज्झाइअं सयसहस्सं । सब्भावो पुण उज्जु-जणस्स कोडिं विसेसेइ ॥ ६॥
वाक् सहस्रमधिकं स्नेहनिध्यातं च शतसहस्रम् । सद्भावः पुनरजुजनस्य कोटिं विशेषयति ॥ ६ ॥

Page #18

सज्जनः ।
To a good and simple person, words count as thousand fold, affectionate look a hundred thousand fold aud friendship ten million times.
इक्केणपि विणा मानुसेण सब्भाव- नेह भरिएण | जण - संकुलावि पुहवी सव्वा सुन्नव्व पडिहाई ॥ १० ॥
एकेनापि विना मनुष्येन सद्भाव स्नेहभृतेन । जनसंकुलापि पृथिवी सर्वा शून्येव प्रतिभाति ॥ १० ॥
The world, even abounding with men, appears like a vacant place, if there lives not a single person endowed with good feeling and affection (c.f. the milk of human kindness.)
छन्दं जो अणुवट्टइ मम्मं रक्ख गुणे पयासेइ । सो निउण माणूसाणं देवाणवि दुल्लहो होइ ॥ ११ ॥
छन्दो योऽनुवर्तते मर्म रक्षति गुणान् प्रकाशयते । स निपुणमनुष्याणां देवानामपि दुर्लभो भवति ॥ ११ ॥
The person, who acts as he pleases, keeps a secret inviolate and manifests virtues, is rarely to be found among the clever persons and even among gods.
उदयम्मिवि अत्थमणेवि धरइ रत्तत्तणं दिवसनांहो । रिद्धी आवईसु अतुलश्चिय णूण सप्पुरिसा ॥ १२ ॥

Page #19

प्राकृत-सूकरत्नमाला।
w
wwmarware
उदयेऽप्यस्तमनेऽपि धरति रक्तत्वं दिवसनाथः । ऋद्धिष्वापत्सु च तुल्या एव नूनं सत्पुरुषाः ॥ १२ ॥
The sun retains its redness both while rising and setting ; surely the good and virtuous conduct themselves with equanimity in prosperity and adversity.
खीरं पिव हंसा जे *घुति केवलं समिद्ध-गुणे । दोसे विवजयंता ते जाण सुजाणए पुरिसे ॥ १३ ॥
क्षीरमिव हंसा ये पिबन्ति केवलं समृद्धगुणान् । दोषान् विवर्जयन्तस्तान् जानीहि सुज्ञायकान् पुरुषान् ॥ १३ ॥
Know him to be a wise person, who, like a swan drinking milk out of a mixture of milk and water (or other inferior things,) takes excellence and discards faults.
पर-गुण-गहणं छंदाणुवत्तणं हिअमकक्कसं वयणं । निश्च स-दोस-गहणं अ-मंत-मूलं वसीकरणं ॥ १४ ॥
परगुणग्रहणं छन्दोऽनुवर्तनं हितमकर्कशं वचनम् । नित्यं वदोषग्रहणममन्त्रमूलं वशीकरणम् ॥ १४॥
-
-
___+ See H. P. IV. 10 and 1, 84 c. f. अम्बत्वे च रसज्ञाया मिश्चयोः क्षौरनौरयोः ।
विविध पिबति दौरं नौरं हंसो विमुञ्चति ।

Page #20

सज्जनः ।
Acknowledgment of others' good qualities, a heart capable of following the wishes of others, salutary and sweet words, admitting one's own defects : these are the secrets to enchant others without any incantation.
अ- परिक्षिय-कय- कज्जं सिद्धपि न सजणा पसंसंति । सुपरिखियं पुणोवि हु कियंपि न जणेइ वयणिज्जं ॥ १५ ॥ अपरीक्षितकृतकार्यं सिद्धमपि न सज्जनाः प्रशंसन्ति । सुपरीक्षितं पुनरपि खलु कृतमपि न जनयति वचनीयम् ॥१५॥
The virtuons do not praise even the success of an act not tested before, and well-tried thing though accomplished, does not receive censure ( ht. prodnce speech, looked upon with blame).
भद्दपणेव होअव्वं पावर भद्दाणि भओ । सविसो हष्णए सप्पो भेरुडो तत्थ मुञ्चइ ॥ १६ ॥
*
भद्रकेणैव भवितव्यं प्राप्नोति भद्राणि भद्रकः । सविषो हन्यते सर्पो द्वीपी तत्र मुच्यते ॥ १६ ॥
One should be of an amiable disposition; for a goodnatured person attain prosperity: a poisonons serpent (if found) is killed but a verunda (a species of leopard) is released.
*See H. D. VI, 108.

Page #21

प्राकृत-सूक्तरत्नमाला।
MANNA
c.f.
भद्देण होइ सव्वं भद्दो पावेइ सव्वओ भई । हणिओ कण्हो सप्पो भेरु'डो तत्थ मुत्तओ दिठो ॥
भद्रण भवति सर्व भद्रः प्राप्नोति सर्वतो भद्रम् । हतः कृष्णः सर्पो द्वीपी तत्र मुक्तो दृष्टः ॥
को किर कुलाहिमाणो माहप्पं पोरिसं च किं तस्स । सरणं समागओ जस्स मउव्व नो भमइ सच्छंदं? ॥१७॥
कः किल कुलाभिमानो माहात्म्यं पौरुषं च किं तस्य । शरणं समागतो यं मृत इव नो भ्रमति स्वच्छन्दम् ? ॥१७॥
Of what worth are the pride of birth, greatness and prowess of a person who can not afford protection to a man who seeks shelter with him ( lit : if the man who takes refuge with him, cannot walk about freely like a dead one.)

Page #22

दुर्जनः ।
The Wicked. खंडीकओवि पजालिओवि चुन्नीकओवि चुन्नव्व । जीहा-फलंचिओवि हु जणेइ दाहं अही ! पिसुणो? ॥ १८ ॥ खण्डीकृतोऽपि प्रज्वालितोऽपि चूर्णीकृतोऽपि चूर्ण इव । जिह्वाफलाञ्चितोऽपि खलु जनयति दाहमहो! पिशुनः ॥ १८॥
A slanderer, even when cut to pieces or burnt or ground into powder, produces a burving sensation by means of his tongue.
अलमेव विच्छुआणं मुहमेव अहीण तह य मंदस्स । दिद्विबियं पिसुणाणं सव्वं सव्वस्स भयजणयं ॥ १६ ॥
अलमेव बृश्चिकानां मुखमेवाहीनां तथा च मन्दस्य । दृष्टिद्विकं पिशुनानां सर्वं सर्वस्य भयजनकम् ॥ १६ ॥
The sting of scorpions, the mouth of serpents as well as the wicked look of the Calumniator and all that appertains to a slanderer, cause fear to all.
रंजंति जाव कज्जं कय-कजा दुजणव्व दूमंति। जे, ते कारिम-नेहा हा हा धी! निग्विणा पुरिसा ॥ २० ॥

Page #23

१०
प्राकृत- सूक्तरत्नमाला ।
रञ्जयन्ति यावत्कार्यं कृतकार्या दुर्जना इव दुन्वन्ति । ये, तान् कृत्रिमस्नेहान् हा हा धिग् ! निर्घृणान् पुरुषान् ॥
Fie to the pitiless man who fawns upon a person while his object is not accomplished but proves troublesome like an wicked person when he has attained his object and whose affections are not genuine.
पर पत्थणा - पवन्न' मा जणणि ! जणेसु एरिसं पुत्तं । मा उयरेवि धरिजसु पत्थण-भंगो कओ जेण ॥ २१ ॥
परप्रार्थनापन' मा जननि ! जनयेद्वशं पुत्रम् | मोदरेऽपि धर प्रार्थनाभङ्गः कृतो येन ॥ २१ ॥
O mother, do not give birth to such a son as is an adept at begging of others, not hold in your womb, one, who does not fulfil another's request.
वरमग्मिम्मि पवेसो बरं विसुद्धेण कम्मुणा मरण ं । मा गहिय व्वय भंगो मा जीयं खलिय- सीलस्स ॥ २२ ॥
वरमग्नौ प्रवेशो वरं विशुद्धेन कर्मणा मरणम् । मा गृहीतव्रतभङ्गो मा जीवितं स्वलितशीलस्य ॥ २२ ॥

Page #24

दुर्जनः ।
११
It is preferable to enter the fire, it is better to die of starvation (lit: pure-acts) than that a vow taken should be violated or that one should continue to live after one has failed to carry out his vow.
दीण-दरिद्दा पर-वसण- दुब्बला अयस- रक्खण-समत्था । जे एयारिस- पुरिसा, धरणी ! धरती कयत्था सि ॥ २३ ॥
दीनदरिद्राः परव्यसन दुर्बला अयशोरक्षणसमर्थाः । य एताद्वशपुरुषाः धरणि ! धरन्ती कृतार्थाऽसि ॥ २३ ॥
O Earth! thou art blessed by giving accomodation to persons, who are miserable, poor, weak i.e. unable to help others in distress and who contiune their ill fame i.e. thou art fortunate by giving shelter to such per
sons.
अइलज्जा अइमाणं अइनीयालोयणं च अइभीरु । पुरिसल्स महिलियाए न सील-सुद्धस्स लिंगाइ ॥ २४ ॥
अतिलज्जाऽतिमानोऽतिनीचालोकनं चातिभीरु (त्वम्) । पुरुषस्य महिलायां न शीलशुद्धस्य लिङ्गानि ॥ २४ ॥
Shyness, pride, down-cast looks and timidity, to an excess, are the characteristics of the fair sex and not of men of pure morals.

Page #25

प्राकृत-सूक्तरत्नमाला।
मलमइल-पंकमइला धूलीमइला न ते नरा मइला । जे पाव-पंक-मइला ते मइला जीव-लोगम्मि ॥ २५ ॥
मलमलिनपङ्कमलिना धूलीमलिना न ते नरा मलिनाः । ये पापपङ्कमलिनास्ते मलिना जीवलोके ॥ २५ ॥
Persons, who are covered with filth or soiled with mud or covered with dust, are not unclean, but those who are covered with the stains of sin, are truly unclean in the world.
जो कुणइ परस्स दुहं पावइ तं चेव सो अणंत-गुणं । लभंति अंबयाई न हु निंब-तरुम्मि ववियम्मि ॥२६॥
यः करोति परस्य दुःखं प्राप्नोति तदेव सोऽनन्तगुणम् । लभ्यन्त आम्राणि न खलु निम्बतरावुप्त ॥ २६ ॥
He who inflicts pain on others, has to suffer misery infinitely multiplied. Mangoes are not to be had by sowing a neemba-tree (Lat, melia azadiracta.)
भार-क्खमेवि पुत्ते जो निय-भारं ठवित्तु निश्चिन्तो। न य साहेइ स-कज्ज सो मुक्ख-सिरोमणी भणिओ॥ २७॥
भारक्षमेऽपि पुत्र यो निजभारं स्थापयित्वा निश्चिन्तः । न च साधयति खकार्य स मूर्खशिरोमणिर्भणितः ॥ २७॥

Page #26

दुर्जनः ।
१३
He who does not perform his own duty (i.e. who does not renounce the world) after freeing himself from anxiety by entrusting his worldly affairs to his able son, is termed the greatest of fools.
जह कच्छुल्लो कच्छु कंडुअमाणो दुहं मुणइ सुक्खं । मोहाउरा मणुस्सा तह कामदुहं सुहं बिन्ति ॥ २८ ॥
यथा कच्छ्रमान् कच्छू' कण्डूयमानो दुःखं जानाति सौख्यम् । मोहातुरा मनुष्यास्तथा कामदुःखं सुखं ब्रुवन्ति ॥ २८ ॥
Just as the inflammation and pain caused by scratching a scabby itch, are considered by a person agreeable, so too a person afflicted with spiritual ignorance and consequent addiction to worldly and sensual enjoyments reckon the pain ultimately resulting from the gratification of lust as a pleasure.
सम्भावेण वहति संयमभरं जे भत्तिए सत्तिए नाणुज्जोय तवोवहाण-विहिणा तित्थुन्नईकारिणो । कुव्वताण गुणीण माणमणिसं हीलंति जे बालिसा अप्पाणं नरयानले मुहु मुहुं पाडंति मूढ़ा मुहा ॥ २६ ॥
सद्भावेन वहन्ति संयमभरं ये भक्त्या शक्त्या ज्ञानोद्योततपउपधानविधिना तीर्थोन्नतिकारिणः । कुर्वतो गुणिनां मानमनिशं हेलन्ति ये बालिशा आत्मानं नरकानले मुहुर्मुहुः पातयन्ति मूढा मुधा ॥ २६ ॥

Page #27

प्राकृत- सूक्तरत्नमाला ।
The ignorant foolish persons who look down upon the sagea endowed with good qualities, who bear the weight of self restraint with devotion and ability and who duly cause the light of true knowledge to shine in the world perform austerities, religious observances and introduce improvements in the sacred shrines, repeatedly hurl themselves into the fires of hell.
१४
संगतिः । Company.
अंजणं चक्खु संगेण माला-संगेण सुत्तये ।
तहा सज्जण-संगेण सव्व वत्थूण गोरवं ॥ ३० ॥
अञ्जनं चक्षुःसङ्गन मालासङ्गन सूत्रकम् । तथा सज्जनसङ्गेन सर्ववस्तूनां गौरवम् ॥ ३० ॥
Just as the glory of collyrium is in its contact with the eyes, of a thread in its contact with the garland (on the breast) so does the greatness of all things rest with an association with the good.
* An universal article of eastern toitet used in ancient time to the edges of eye-lashes to darken and improve them. The custom is still prevalent in some parts of India.

Page #28

संगतिः ।
अंबस्स य निंबस्स य दुन्हंपि हु संगयाई मूलाई । संसग्गीय विट्टो अंबो निबत्तण' पत्तो ॥ ३१ ॥
आम्रस्य च निम्बस्य च द्वयोरपि खलु संगते मूले । संसर्गेण विनष्ट आम्रो निम्बत्वं प्राप्तः ॥ ३१ ॥
The roots of a mango tree a and neem tree (Lat. melia axadiracta) having come together the mango tree was destroyed, befng transformed into a neem tree by the influence of contact.
सुचिरंपि अच्छमाणो वेरुलिओ काच मणीअ उम्मीसो । न उवेइ काच भावं पाहण्ण-गुणेण नियएण ॥ ३२ ॥
सुचिरमप्यासीनं वैडूर्यं काचमरयोन्मिश्रम् । नोपैति काचभावं प्राधान्यगुणेन निजेन ॥ ३२ ॥
A baidurj a gem (lapis lazuli ) mingled with glass and kept in contact for a long time, never attains the qualities of glass on account of the superiority of its own qualities.
१५
सुचिरंपि अच्छमाणो नल-थंभो पिच्छ इच्छु-वाडम्मि । कीस न जायइ महुरो जइ संसग्गी पमाणं ते ? ॥ ३३ ॥
सुचिरमप्यासीनो नलस्तम्भः पश्येक्षुवाटे । कस्मान्न जायते मधुरो यदि संसर्गः प्रमाणं ते १ ॥ ३३ ॥

Page #29

प्राकृत-सूक्तरत्नमाला।
If you hold good the influence of company, why then does the stalk of reeds ( Lat, Arunds karka, Rox ) not become sweet even when associated for a long time with suger-cane in the field ?
जो जादिस्सं संगं करेइ सो चावि तादिसो होइ * । कुसुमेहिं सह वसंता तिलाबि तग्गंधिया हुंति ॥ ३४ ॥
यो यादृशं सङ्ग करोति स चापि तादृशो भवति । कुसुमैः सह वसन्तस्तिला अपि तद्वन्धिका भवन्ति ॥ ३४॥
A mau beomes such as the company be keeps, even til (naturally scent-less) if kept in touch of flowers becmes impregnated with their smell.
जह-नई-महुरसलिलं सायर-सलिलं कमेण संपत्तं । पावेई लोण-भावं मेलण-दोसाणुभावेण ॥ ३५ ॥
एवं सुसीलवंतो असीलवंतेहिं मेलिआ संतो। पावइ गुण-परिहाणी मेलण-दोसाणुसंगेण ॥ ३५ ॥
यथा नदीमधुरसलिलं सागरसलिलं क्रमेण संप्राप्तम् । प्राप्नोति लवणभावं मेलनदोषानुभावेन ॥ ३६ ॥
* “जी जारिसं मित्तं करेह अवरेन तारिसी होइ” इति वा पाठः ।

Page #30

संगतिः।
एवं सुशीलवान् अशीलवद्भिर्मिलितः सन् । प्राप्नोति गुणपरिहाणि मेलनदोषानुभावेन ॥ ३६ ।।
Just as sweet water of a river gradually acquires saltishness by virtue of contact with sea water(lit: evil effect of combination) so likewise a well-behaved person being associated with the wicked, surely loges his good qualities by the evil effects of company.
जीवो अणाइ-निहणो तब्भावण-भाविओ य संसारो। खिप्पं सो भाविज्जइ मेलण-दोसाणुभावणं !! ३७ ५
जीवोऽनादिनिधनस्तद्भावनाभावितश्च संसारः । क्षिप्रं स भाव्यते मेलनदोषानुभावेन ॥ ३७ ।।
A being is something which has neither begivning pur end and the world is pervaded by his thoughts. He is very soon influenced by the evil effects of company.
वरं हलाहले भुत्तं वरं अग्गि-पवेसणं । वरं सप्पेहिं सह वासो मा पमायाण संगमो ॥ ३८ ॥
वरं हलाहलं भुक्तं वरमग्निप्रवेशनम् । वरं सपैः सह वासो मा प्रमादानां संगमः ॥ ३८ ॥

Page #31

१८
प्राकृत-सुकरत्नमाला।
It is better to swallow poigon, to enter into fire or live in company of snakes ; but it is not desirable to keep company of those who have gone astray,
सा साई तं च जलं पत्त-विसेसेण अंतरं गरु। अहि-मुह-पडि गरलं सिप्पि-उडे मुत्तियं होई ॥ ३६॥
सा स्वातिस्तञ्च जलं पात्रविशेषेणान्तरं गुरु । अहिमुखपतितं गरलं शुक्तिपुटे मौक्तिकं भवति ॥ ३६॥
The water (raia-water) falling, when the Svati (the star Arcturus) is in the ascendant, produces different effects on diffərent things ; if it drops in the mouth of a snake, it becomes venom, while falling into the hollow of a mother-of-pearl shell, it is transformed into a pearl.
%
EX
CIA

Page #32

देशाटनम् ।
Travelling. दीसइ विविह-चरिसं जाणिज्जइ सुयण-दुजण-विसेसो। * धुत्तेहिं न वंचिज्जइ हिंडिज्जइ तेण पुहवीए ॥ ४०॥
दृश्यते विविधचरित्र झायते सुजनदुर्जनविशेषः । धूतैर्न वञ्चयते हिण्ड्यते तेन पृथिव्याम् ॥ ४०॥
He, who travels the world, can observe various characters, can know the distinguishing traits of the good and the wicked and is not cheated by rogues.
वत्थु-विसेस-निरिक्षण-वियक्खणो होइ सो नरो नूणं । आहिंडिऊण दिट्ठा बहुरयणा जेणिमा पुहवी ॥४१॥
वस्तुविशेषनिरीक्षणविचक्षणो भवति स नरो नूनम् । आहिण्ड्य दृष्टा बहुरत्ना येनेयं पृथिवी ॥४१॥
The man, who has travelled over and seen the world of manifold treasures, becomes surely experienced by the observations of things and their characteristics.
* 'अप्पाणं च कलिब्बई' इति वा पाठः । + c. f. 'बहुरमा वसुन्धरा'।

Page #33

प्राकृत-सूकरत्नमाला।
नज्जति चित्त-भावा तह य विचित्ताउ देस-भासाउ। अञ्चन्भुयाई बहुसो दीसंति महिं भमंतेहिं ॥ ४२ ॥
ज्ञायन्ते चित्रभावास्तथा च विचित्रा देशभाषाः । अत्यद्भुतानि बहुशो दृश्यन्ते महीं भ्रमद्भिः ॥ ४२ ॥
Persons, who travel the world learn strange thoughts as well as diverse languages of various countries and see many wonders.
अत्थो जसो अकित्ती विजा विनाणयं पुरिसकारो। पाएणं पाविज्जइ पुरिसेण य अन्न-देसम्मि ॥ ४३ ॥
अर्थो यशश्व कीर्त्तिर्विद्या विज्ञानं पुरुषकारः । प्रायेण प्राप्यते पुरुषेण चान्यदेशे ॥ ४३ ॥
Waalth, fame, renown, learning, science and the fruits of manly exertions are almost always achieved by a person in a foreigo conntry (i.e. not in his native land.)
जणणी य जम्म-भूमी निय-चरियं सयण-दुज्जण-विसेसो। मण-
इमाणूस पंच विदेसेवि हिययम्मि ॥४४॥
जननी च जन्मभूमिर्निजचरित्र सज्जनदुर्जनविशेषः। . मनइष्टो मनुष्यः पञ्च विदेशेऽपि हृदये ॥ ४४ ॥

Page #34

देशाटनम्।
Even in a foreign country, these five things should be treasured up in one's heart viz :-one's mother, one's mother country, one's own character and the distinguisbing traits of the good and bad people and the person after one mind i.e.a friend.
दुपरिश्चय-घरणि-घरो जो न नियच्छेइ महि-यलं मणुओ। सो कूव-दुरो इव सारासारं न जाणेइ ॥ ४५ ॥
दुष्परित्यज-गृहिणीगृहो यो न पश्यति महीतलं मनुजः । स कूपदर्दुर इव सारासारं न जानाति ॥४५॥
The person, who does not see the world by reason of the pain of separation from wife and home, cannot distinguish substance from a trash, like a frog in a well.
AN
.
ल
KA
-
TO

Page #35

दुर्लभम् ।
Difficult to Attain.
चत्तारि परमंगाणि दुल्लहाणिह जंतुणो ।
माणुसतं सुई -सद्धा संजमोवि य वीरियं ॥ ४६ ॥
चत्वारि परमाङ्गानि दुर्लभानीह जन्तोः । मनुष्यत्वं श्रुति श्रद्धा संयमोऽपि च वीर्यम् ॥ ४६ ॥
In this world, four eminent parts are difficult of attainment in living beings viz-birth as a human being, faith in Shruti (sacred text ), self-control and moral courage.
माणुस्स-वित्त-जाई कुल-रुवारोग्ग आउयं- बुद्धी । सव्वाणुग्गह- सिद्धि-संयम लोगम्मि दुल्लहा लहिउं ॥ ४७ ॥
मानुष्यक्षेत्रजातयः कुलरूपारोग्यायुर्बुद्धयः । सर्वानुग्रहसिद्धिसंयमा लोके दुर्लभा लब्धुम् ॥ ४७ ॥
Birth as a human being, good country high caste, noble descent, beauty, health, longivity, intelligence, success in acquiring universal favour, spiritual selfrestraint all these are difficult of attainments in this world.

Page #36

दुर्लभम् ।
दाणं दरिद्दस्स पहुस्स खंती इच्छा-निरोहो मण- इंदियस्स । पढमे वए इंदिअ-निग्गहो अ चत्तारि एआणि सुदुद्धराणि ॥४८॥
दानं दरिद्रस्य प्रभोः क्षान्तिरिच्छानिरोधो मनइन्द्रियस्य । प्रथमे वयसीन्द्रियनिग्रहश्च चत्वार्येतानि सुदुर्द्धराणि ॥ ४८ ॥
Munificance of a poor man, forgiveness of a master control of desires of mind, repression of sensual desires of early manhood (lit: first years of life) these four are difficult of attainment.
नव अथ नवि अ होही पाएण ति-हुअणम्मि सो जीवो । जो जुव्वणमणुपत्तो वियार रहिओ सया होइ ॥ ४६ ॥
नाप्यस्ति नापि च भविष्यति प्रायेण त्रिभुवने स जीवः । यो यौवनमनुप्राप्तो विकाररहितः सदा भवति ॥ ४६ ॥
There is not and will not, scarcely, be a living being in all the three worlds, who having attained puberty, is always devoid of passion.
मच्छ-पयं जल- मज्झे आगासे पक्खियाण पय-पंती ।
महिलाण हियय-मग्गो तिन्निवि विरला पयंपंति ॥ ५० ॥
*
"लोए न दौसंति” इति पाठान्तरम् ।

Page #37

२४
प्राकृत-सूक्तरत्नमाला।
मत्स्यपदं जलमध्ये आकाशे पक्षिणां पदपङ्क्तिः । महिलानां हृदयमार्गस्त्रीण्यपि विरलाः प्रजल्पन्ति ॥ ५० ॥
The abodes of the fish in water, the foot-prints of the birds in sky and the way to the heart (i.e. inner nature) of women : these three things are said to be rare.
किविणाण धणं नागाण फणमणी केसरा य सीहाणं । कुल-बालिआण सीलं कत्तो धिप्पंति अमुआणं? ॥ ५१॥
कृपणानां धनं नागानां फणमणी केसराच सिंहानाम् । कुलबालिकानां शीलं कुतो गृहान्तेऽमृतानाम् ? ॥५१॥
The wealth of misers, the jewel in the hood of serpents. the mane of lions, the chastity of high-born girls : these cannot be seized as long as their possessors are alive i.e, until they die.
सुलहा सुर-लोअ-सिरी एग-च्छत्तावि मेइणी सुलहा । दुलहो पुण संसारे जिणिंद-वर-देसिओ धम्मो ॥५२॥
सुलभा सुरलोकधीरेकच्छत्रापि मेदिनी सुलभा । दुर्लभः पुनः संसारे जिनेन्द्रवरदेशितो धर्मः ॥५२॥

Page #38

दुर्लभम् ।
It may be easy to obtain heavenly fortune or a kingdom extending over whole world (lit: under one umbrella) but it is not so easy in this world to receive the (teachings of the) religion propagated by the great Jinas.
तप्पंति तवमणेगे जवंति मंते तहा सुविजाओ। वियरंति दसणं पुण देवा धन्नाण विरलाणं ॥ ५३॥
तप्यन्ते तपोऽनेके जपन्ति मन्त्रांस्तथा सुविद्याः । वितरन्ति दर्शनं पुनर्देवा धन्यानां विरलानाम् ॥ ५३॥
There are many indeed who practise austerities, mutter charms, acquire sound learning, it is however only the blessed few, who are favoured with a sight of the gods.

Page #39

समयः ।
Time.
जं कल्ले कायव्वं तं अज्जं चिय करेहु तुरमाणा । बहु-विग्धो हु मुहुत्तो मा अवरहं पडिक्खेहु ॥ ५४ ॥ यत् कल्ये कर्तव्यं तदद्यैव कुरुध्वं त्वरमाणाः । बहुविघ्नो हि मुहूर्तो माऽपराण्हं प्रतीक्षध्वम् ॥ ५४ ॥
Hasten to do that to-day which you are to do tomorrow. Time ( lit : moments ) is full of obstacles : do not therefore wait for the next day.
दिवस - निसा घडि मालं आऊ-सलिलं जियाण घिचूणं । चंदाइच-बइल्ला कालरहट्ट' भमाईति ॥ ५५ ॥
दिवसनिशाघटीमालायामायुः सलिलं जीवानां गृहीत्वा । चन्द्रादित्यबलीवर्दी कालारघट्ट' भ्रमयतः ॥ ५५ ॥
The rahat (a) of time, holding ( lit : seizing ) the water of the lives of living beings, perpetually turning round and round (lit : travelling); the day and night, being its vessels and the bullocks, being the moon and the sun.
(a) Time is here compared to a 'Rahat'. It is a rough contrivance. usually found in Western India for drawing water from a well, consisting of a round, wheel-shaped wooden frame provided with earthen vessels (ghatimal) securely tied round its rim and put into motion by a pair of bullocks.

Page #40

समयः ।
नेरइआणवि दुक्खं झिज्जर कालेण किं पुण नराणं । ता ण चिरं तुह होही दुक्खमिणं, मा समुव्वियसु ॥५६॥
नैरयिकाणामपि दुःखं क्षीयते कालेन किं पुनर्नराणाम् । तस्मान्न चिरं तव भविष्यति दुःखमिदं, मा समुद्विजस्व ॥ ५६ ॥
Even the misery of those abiding in hell, ends in course of time; what to speak of men living in this world? Your sufferings will not, therefore, last forever and hence be not anxious.
कर- चुलुअ-पाणिएणवि अवसर दिन ेण मुच्छिओ जिइ । पच्छा मुआण सुन्दरि ! घड-सय दिन्नेण किं तेण १ ॥ ५७ ॥
करचुलुकपानीयेनाप्यवसरदत्तेन मूर्च्छितो जीवति । पश्चाद मृतानां सुन्दरि ! घट-शतेन दत्तेन किं तेन ? ॥ ५७ ॥
O beautiful one! Even a handful of water, if given in time, restores ( lit: imparts life ) an insensible person to consciousness ; but of what consequence are hundred jars of water, if given after death.

Page #41

दैवम् ।
Destiny.
जं चिय विहिणा लिहिअं तं चिय परिणमइ सयल-लोगस्स । इय जाणेवि हु धीरा विहुरेवि न कायरा हुंति ॥ ५८ ॥
यदेव विधिना लिखितं तदेव परिणमति सकललोकस्य । इति ज्ञात्वा खलु धीरा विधुरेऽपि न कातरा भवन्ति ॥ ५८॥
Knowing that whatever is written by destiny, comes to pass to all persons, the wise though in a difficulty, never become depressed.
*तत्तिल्लो विहि-राया जाणइ दूरेवि जो जहि वसइ । जं जस्स होइ जुग्गं तं तस्स बिइजयं देह ॥ ५६ ॥
तत्परो विधिराजो जानाति दूरेऽपि यो यत्र वसति । यद् यस्य भवति योग्य तत्तस्य द्वितीयकं ददाति ॥ ५६ ॥
* तत्तिल = तत्पर: (H: D. V, 3. )

Page #42

दैवम् ।
२६
Destiny is a zealous king, knowing that some one although lives far apart from the other, provides him with the company of such other, (lit gives him the second as worthy of being united with him). [Allusion is perhaps to marriage
जम्मो कलिंग देसे पाणिग्गहणं मरुय देस- मज्झम्मि । मरणं समुद्द-तीरे अज्जंपि भविस्सए किंपि ॥ ६० ॥
जन्म कलिङ्गदेशे पाणिग्रहणं मरुदेशमध्ये | मरणं समुद्रतीरेऽद्यापि भविष्यति किमपि ॥ ६० ॥
Born in Kalinga (Orissa), married in a desert country (Rajputana) and breathing his last on a sea-shore; who knows what destiny has in store for a person in future?
जा उण करसह चिंता केसुवि सा नूण दुह-फला चेव । होअव्वमहोअव्वं च अन्नहा कुणइ नो चिंता ॥ ६१ ॥
या पुनः कस्यचिञ्चिन्ता केष्वपि सा नूनं दुःखफलैव । भवितव्यमभवितव्यं चान्यथा करोति नो चिन्ता ॥ ६१ ॥
Anxiety of a person for any matter, surely brings on misery ; for anxiety cannot change that which is sure to happen as also that which would ever occur i.e. anxiety can bring no relief to a person and hence 2ould not be indulged in.

Page #43

प्राकृत-सूक्तरनमाला।
mu
पते वसंत-मासे रिद्धि पावंति सयल-वणराई । जं न करीरे पत्तं ता किं दोसो वसंतस्स ! ॥ ६२॥
प्राप्त वसन्तमासे ऋद्धिं प्राप्नुवन्ति सकलवनराजयः । यन्न करीरे पत्र तत् किं दोषो वसन्तस्य ? ॥ ६२ ॥
On the approach of spring, the whole vegetable kingdom acquires wealth (of leaves, flowers &c); if leaves do not appear in the shoot of a Karir tree; is it the fault of spring ? (Karir-Lat. Cappan's sphylla Rox, a thorny plant, growing in a desert and fed upon by Camels.)
वाएण बलेण परक्कमेण मंतोसहाइजुत्तीहि । विउसेहिवि कविहिवि य न * तीरए अन्नहा का॥६३ ॥
वादेन बलेन पराक्रमेण मन्त्रौषधादियुक्तिभिः । विद्वद्भिरपि कविभिरपि च न शक्यतेऽन्यथाकर्तुम् ॥ ६॥
The inevitable cannot be warded off by controversial discussions, strength, prowess, incantatives, medicines or arguments or by the learped or by poets (by the charm of their poetry) i.e. anything contrary to fate can not be done.
* सौरए- अकाते ( H. P. IV, 86.)

Page #44

प्रकृतिः।
Nature.
कुवियस्स आउरस्स य वसणासत्तस्स आयरत्तस्स। मत्तस्स मरंतस्स य सम्भावा पायडा हुँति ॥ ६४ ॥
कुपितस्यातुरस्य च व्यसनासक्तस्यात्मरक्तस्य । मत्तस्य म्रियमाणस्य च खभावाः प्रकटा भवन्ति ।। ६४॥
The natural disposition of the angry, the sick, the licentions, the selfish, the drunkard and the dying are disclosed i.e. tbey generally cannot keep secret their real motives.
चंद-कला छुरि-मुडि चोरिअ-रमियं च थीजणे मंतो। एए गोविजंता जति दिणे पायडा हुँति ॥६५॥
चन्द्रकला क्षुरीमुण्डितं चौर्यरतं च स्त्रीजने मन्त्रः । एते गोप्यमाना याति दिने प्रकटा भवन्ति * ॥ ६५ ॥
* "परभद्रं कला चान्दी चोरिकाक्रीड़ितानि च । प्रकटानि तीये हिन सुच्छन्न सुकतानि च ॥"

Page #45

३२
प्राकृत- सुक्तरत्नमाला |
The digit of the moon, a shorn head, intercourse by stealth, counsel with females; these things, even if concealed, are disclosed in time.
अगणिज्जंती नासे विज्जा दंडिज्जंती नासे पजा । कुट्टिज्जती नासे भज्जा बहु बोल्लंति नासे लज्जा ॥ ६६ ॥
अगण्यमाना नश्येद्विद्या दण्ड्यमाना नश्येत्प्रजा । कुट्यमाना नश्येद् भार्या बहु कथ्यमानस्य नश्येल्लजा ॥ ६६ ॥
Learning, if neglected, vanishes; subjects flee, if punished ( without fault ) ; a wife absconds, if beaten and modesty disappears, if too much talking is indul. ged in.
आकडिढऊण नीरं रेवा रयणायरस्स अप्पेइ ।
नहु गच्छ मरु-देसे सव्वे भरियं भरिज्जति ॥ ६७ ॥
आकृष्य नीरं रेवा रत्नाकरायार्पयति
न तु गच्छति मरुदेशे, सर्वे भृतं भरन्ति ॥ ६७ ॥
The river Nerbudda gathering water (from its source as well as from both its banks) carries it to the ocean but does not run (lit: go) to the desert Everybody is active to fill that which is ( already ) filled up. ( c. f. To carry coal to Newcastle )

Page #46

समुद्रः।
Ocean. रयण-निरंतर-भरिओ तहवि हु रयणायरस्स मजाया। तेणं जाइ उवमाणं पढमं जलही गहीराणं ॥ ६८॥ रत्ननिरन्तरभृतस्तथापि खलु रत्नाकरस्य मर्यादा । तेन यात्युपमानं प्रथमं जलधिर्गभीराणाम् ॥ ६८ ॥
The ocean, though always full of gems, never quits its proper limits and therefore merits foremost the comparison of the profound i. e. the quality of profoundness is in the first place attributed to the ocean. (The idea is that of an upstart suddenly coming into possession of an immense fortune and becoming vain and arrogant. Also compare the expression "the deep" as applied to the ocean. )
साहीणामय-रयणो अमरमरोरं च भुवणमकरंतो। उल्लासिरीहि न लजसि लहरोहिं तरंगिणीनाह ! ॥६६॥ स्वाधीनामृतरत्नोऽमर*मरोरं च भुवनमकुर्वन् । उल्लासिनीभिर्न लजसे लहरीभिस्तरङ्गिणीनाथ!॥६६॥
* अरोरं-अदरिद्रम् ।

Page #47

प्राकृत-सूक्तरत्नमाला ।
O lord of streams! how is it that thou art not ashamed of thy blithesome and sprightly waves when thou dost not make the world immortal and opulent with the nectar and treasures in thy possession?
३४
रयणायर-तीर पइडियाण पुरिसाण जं च दालिदं । सा रयणायर-लज्जा न हु लज्जा इयर- पुरिसाणं ॥ ७० ॥ रत्नाकरतीरप्रतिष्ठितानां पुरुषाणां यच्च दारिद्र्यम् । सा रत्नाकरलज्जा न तु लज्जेतरपुरुषाणाम् ॥ ७० ॥
The poverty of persons living near the shores of the ocean ( lit : mine of gems ) signifies the shame of the ocean and not the disgrace of the common people.

Page #48

वैभवम् ।
Wealth.
विगुणमवि गुणड्ढं रूवहीणंपि रम्म
जडमवि मइमंतं मंद-सत्तंपि सूरं । अकुलमवि कुलीणं तं पयंपंति लोआ
नव-कमल-दलच्छी जं विलोएइ लच्छी ॥ ७१ ॥
विगुणमपि गुणाढ्य रूपहीनमपि रम्यं
जडमपि मतिमन्तं मन्दसत्त्वमपि शूरम् । अकुलमपि कुलीनं तं प्रजल्पन्ति लोका
नवकमलदलाक्षी यं विलोकयति लक्ष्मीः ॥ ७१ ॥
People call him, whom Lakshmi (Goddess of wealth) with eyes like the petals of a fresh lotus, looks upon with favour (i, e. who is rich), accomplished, even if devoid of any accomplishment; handsome, even if destitute of beauty; intelligent, even if a fool; brave, even if a coward and high-born even if born in a low family.

Page #49

प्राकृत-सूक्तरनमाला।
जा विहवो ता पुरिसस्स होइ आणा-पडिच्छओ लोओ। गलिओदयं घणं विज्जुलावि दूरं परिचयइ ॥ ७२ ॥ यावद् विभवस्तावत् पुरुषस्य भवत्याज्ञाप्रत्येषको लोकः। गलितोदकं धनं विद्यु दपि दूरं परित्यजति ॥ ७२ ॥
As long as a person retains his wealth so long only do the people wait ou him for his commands. Even lightening forsakes at a distance, a cloud drained of its moisture.
जाई रूवं विजा तिन्निवि निवडंतु कंदरे विवरे। अत्थुच्चिय परिवड्ढउ जेण गुणा पायडा हुंति ॥ ७३ ॥ जाती रूपं विद्या त्रीण्यपि निपतन्तु कन्दरे विवरे। अर्थ एव परिवर्द्धतां येन गुणाः प्रकटा भवन्ति ॥ ७३ ॥
Let caste, beauty and learning fall ( perish ) into caves and boles: may wealth only increase by which good qualities are made manifest.
सुच्चिय सुहडो सो चेव पंडिओ सो विद्वत्त-विन्नाणो। जो निअ भुअ-दंडज्जिअ-लच्छीइ उवज्जए कित्तिं ॥ ७४ ॥ स एव सुभटः स एव पण्डितः सोऽर्जितविज्ञानः । यो निजभुजदण्डार्जितलक्ष्म्योपार्जयति कीर्तिम् ॥ ७४॥

Page #50

वैभवम् ।
He is the best warrior, the scholar and the person who has acquired scientific knowledge, who wins fame by the prosperity earned by his own arms.
न गणंति कुलं न गणंति पावयं पुषणमवि य न गणंति । इस्सरिएण हि मत्ता तहेव परलोयमिहलोयं ॥ ७५ ॥ न गणयन्ति कुलं न गणयन्ति पापं पुण्यमपि चन गणयन्ति । ऐश्वर्येण हि मत्तास्तथैव परलोकमिहलोकम् ॥ ७५ ॥
Persons, intoxicated with the pride of wealth or power, do not heed his lineage or sin or religious merit as well as tbis world or the next.
वंचा मित्त-कलते नविक्खए माय-पिय-सयणे य । मारेइ बंधवेवि हु पुरिसो जो होइ धण लुद्धो॥ ७६ ॥ वञ्चयते मित्त्रकलत्राणि नापेक्षते माता-पितृ-स्वजनांश्च । मारयति बान्धवानपि खलु पुरुषो यो भवति धनलुब्धः ॥७६॥
The person who is avaricious deceives (his ) friend and wife, does not care for ( his ) father, mother and relatives and puts to death even ( his ) kinsmen.
सोल-वरिसो पुरिसो लच्छिं भुजेइ जो उ जणयस्स । एसो नूणं पुत्तो रिण-संबंधेण संपत्तो ॥ ७७॥ षोडशवार्षिकः पुरुषो लक्ष्मी भुङ्क्ते यस्तु जनकस्य । एष नूनं पुत्र ऋणसंबन्धेन संप्राप्तः ॥ ७७॥

Page #51

૩૮
प्राकृत-सूक्तरत्नमाला ।
The son, who, attaining majority (lit : sixteen years of age) enjoys the fortune of his father, becomes surely a debtor to him.
ताय-विढत्ता * लच्छी नूणं पुत्तस्स होइ सा भइणी । होइ परस्स परित्थी सयं विद्वत्ता तओ जुत्ता ॥ ७८ ॥
तातार्जिता लक्ष्मीनू नं पुत्रस्य भवति सा भगिनी । भवति परस्य परस्त्री स्वयमर्जिता ततो युक्ता ॥ ७८ ॥
The fortune earned by a father surely comes as a sister to the son. A person's fortune is like another's wife to a second person. Therefore one's own earnings only are proper to be enjoyed.
पुरिसेण माण धण वज्जिएण अच्चत-जिण्ण-विहवेण । ते देसा गंतव्वा जत्थ सवासा न दीसंति ॥ ७६ ॥
पुरुषेण मानधनवर्जितेनात्यन्तजीर्णविभवेन । ते देशा गन्तव्या यत्र सवासा न दृश्यन्ते ॥ ७६ ॥
A man, deprived of all respect and wealth, should go to a country (to reside there) where none of his countrymen are to be seen.
* विदत्ता - भर्जित (H. P. IV, 258. )

Page #52

वैभवम् ।
वणिआण वणिजम्मि माहणाणं मुहम्मि अ । खत्तिआणं सिरी खग्गे कारूणं सिप्प कम्मसु ॥ ८० ॥
वणिजां वाणिज्ये ब्राह्मणानां मुखे च । क्षत्त्रियाणां श्रीः खड्ड कारूणां शिल्पकर्मसु ॥ ८० ॥
The wealth of a trader lies in commerce, that of a Brahmin in his mouth (i. e. he acquires riches or fame by delivering learned discourses) that of a Kshatriya in his trusty sword and that of an artisan in his craft.
किं तीए सिरीए, सुदरीवि जा होइ अन्न-देसम्मि । जाइ न मित्तेहिं समं जा य न दिट्ठा अमित्तेहिं ॥ ८१ ॥
किं तया श्रिया, सुन्दर्यपि या भवत्यन्यदेशे । यातिन मित्त्रैः समं या च न दृष्टाऽमित्त्रैः ॥ ८१ ॥
38
Of what worth is that wealth, which though beautiful, is in another country and does not benefit (lit: does not accompany ) one's friends, nor is seen ( and therefore envied ) by his enemies.
किं तीए सिरीए पीवराए छन्नाए गेह-निहिआए ।
विप्फुरइ जए न जओ मियंक किरणुज्जला कित्ती ॥ ८२ ॥
किं तया श्रिया पीवर्या छन्नया गेहनिहितया । विस्फुरति जगति न यतो मृगाङ्ककिरणोज्ज्वला कीर्त्तिः ॥ ८२॥

Page #53

४०
प्राकृत-सूक्तरतमाला।
Of what consequence is that wealth, even if immense, lying concealed in a house by which a fame, resplendent as the moon-beams, does not diffuse itself through the world.
अपत्यम् ।
Child.
आवई-गयंपि सुहए हासेइ य गरुय-सोगमहियंपि । मरमाणंपि जियावइ अवञ्च-संजीवणी जीवं ॥ ८३ ॥ आपद्गतमपि सुखयति, ह्रासयति च गुरुशोकमधिकमपि । नियमाणमपि जीवयति, अपत्यसंजीवनी जीवम् ॥ ३॥
A child, like a medicine which restores the dying to life, gladdens a person involved in peril, diminishes even a heavy load of grief and restores life even to a dying man.
धावत-खलंत-पड़तयाई धूलीइ धूसरंगाई। धन्नाण रमति घरंगणम्मि दो-तिन्नि डिभाई ॥ ८४॥ धावत्स्खलत्पतन्तो धूल्या धूसरिताङ्गाः । धन्यानां रमन्ते गृहाङ्गणे द्वित्रा डिम्भाः ॥ ८४ ॥

Page #54

अपत्यम्।
Those are blessed, in the yard of whose houses two or three children play, run, miss their steps, fall down and become covered with dirt ( have their body grey with dust ).
को नाम गुण-*मरट्टो सोहाग-*मडप्फरो य को तेसिं। का वा सुहासिया वा पियाण जेसिं सुओ नत्थि ? ॥ ८५ ॥ को नाम गुणगर्वः सौभाग्यगर्वश्व कस्तासाम् । का वा सुखासिका वा प्रियाणां यासां सुतो नास्ति ? ॥८॥
Of what worth is the pride of accomplishments or the pride of good fortune or the happy position of those lovely women who have no sop ?
O
* See H. D. VI, 120.

Page #55

स्त्री।
Woman. देवाण दाणवाण य मंतं मंतंति मंत-निउणा जे । इत्थो-चरिअम्मि उणो ताणवि मंता कहिं नट्ठा । ८६ ॥ देवानां दानवानां च मन्त्रं मन्त्रयन्ति मन्त्रनिपुणा ये। स्त्रीचरिते पुनस्तेषामपि मन्त्राः कुत्र नष्टाः ॥ ८६ ॥
Even the counsels of those who are expert in deliberation and who counsel gods and demons are of po avail in upravelling the character of women,
सायर-जल-परिमाणं सुर-गिरि-माणं तिलोअ-संठाणं* । जाणंति बुद्धिमंता महिला-चरियं न याति ॥ ८७ ॥ सागरजलपरिमाणं सुरगिरिमानं त्रिलोकीसंस्थानम् । जानन्ति बुद्धिमन्तो महिलाचरितं न जानन्ति ॥ ८७ ॥
The wise know the depth of the ocean, the height of the Meru hill ( lit, the bill of gods ) tlie configuration of the three worlds, but are ignorant of the nature of women.
* Another reading “ रविचरियं गहचरियं ताराचरियं च राहुचरियं च " i. e. the motions of the sun, the planets, the stars the planet Rahu.

Page #56

स्त्री ।
वंचिज्जर निअ-सामी दिजइ जीयंपि, किजए जिस्सा । कज्जे गरुअमकज्जं हा हित्थी सावि विहडेइ ॥ ८८ ॥ वञ्च्यते निजस्वामी दीयते जीवितमपि, क्रियते यस्याः । कार्ये गुर्वकार्यं हा हा स्त्री सापि विघटते ॥ ८८ ॥
For the sake of a woman, one deceives his own master, gives even his life and does sinful things. Alas! With all these a woman, ( not being satisfied ) breaks with her protector.
मारइ पिय-भत्तारं हणइ सुअं तह विणासए अत्थं । निय - गेहंपि पलीवइ नारी रागाउरा पावा ॥ ८६ ॥ मारयति प्रियभर्तारं हन्ति सुतं तथा विनाशयत्यर्थम । निजगेहमपि प्रदीपयति नारी रागातुरा पापा ॥ ८६ ॥
A sinful woman inflamed with passion, kills her own dear husband, her own son, destroys wealth and burus her own house.
दिवा कागाण बीहेसि रत्तिं तरसि नम्मयं ।
कुतित्थाणि य जाणासि अच्छीणं ढंकणाणि य ॥ ६० ॥
दिवा काकेभ्यो बिभेषि रात्रौ तरसि नर्मदाम् । कुतीर्थानि च जानास्यक्ष्णामाच्छादनानि च ॥ ६० ॥
* Cf. दिवा विभेति काकेभ्यो रावौ तरति नर्मदाम् । कुतौर्थानि च जानाति जलजं त्वचिरोधनम् ॥
४३

Page #57

प्राकृत-सूक्करत्नमाला।
मा
You fear a crow in daylight, but cross the river Nerbuda at night (to meet your lover ); you both know how to veil other's eyes and to have reconrse to wicked means.
जं चित्ते चिंतेउं जं न सुविणेवि पिच्छिउं सक्कं। लीलावईण लीला-वावारो तम्मि कजम्मि ॥ ११ ॥ यश्चित्ते चिन्तयितु यन्न स्वप्नेऽपि द्रष्टु शक्यम् । लीलावत्या लीलाव्यापारस्तस्मिन् कार्ये ॥ १॥
What is incapable of being thought of in the mind or of being seen even in dreams, can easily be accomplished by wanton women in their ainorous sport.
तावच्चिय नेह-तरू सिणिद्ध-बंधूण वड्ढए निच। नारी-वयण-दिढ-निसिय-परसु-धाराओ न हवंति ॥ १२ ॥ तावदेव स्नेहतरुः स्निग्धबन्धूनां वर्धते नित्यम् । नारीवनदृढनिशितपरशुधारा न भवन्ति ॥१२॥
The tender (lit : young ) tree of affection of friends ever grows, only so long as it does not feel the keen edge of the axe of woman's words.
जम्मंतीए सोगो वड्दतीए य वड्ढए चिंता । परिणीआए दंडो जुवइ-पिआ दुखिओ निश्च ॥ १३ ॥ जायमानायां शोको वर्धमानायां च वर्धते चिन्ता। परिणीतायां दण्डो युवतिपिता दुःखितो नित्यम् ॥ ३ ॥

Page #58

स्त्री ।
४५
The father of a young girl, is ever miserable, feeling grief the moment she is born, his anxiety increasing as she grows, paying fine ( dowry &e ) when she is married.
निय - घर - सोसा पर गेह-मंडणी कुल-कलंक-कली-भवणं । जेहिं न जाया धूआ ते सुहिया जीव-लोगम्मि ॥ ६४ ॥ निजगृहशोषा परगेहमण्डनी कुलकलङ्ककलिभवनम् । येषां न जाता दुहिता ते सुखिता जीवलोके ॥ ६४ ॥
In this world of life, they are happy who have no daughter born to them, a daughter who destroys ( lit : dries up) her own home and adorns another's, who brings disgrace ( shame ) to her father's lineage (family) and who is the abode of discord (receptacle of the shame of her family and of quarrels.)

Page #59

अनित्यता ।
Transitoriness.
सव्वस्स अणिञ्चत्तं जुव्वण-धन-सयण-अत्थ-दाराणं । देहस्स जीवियस्स य इक्कंपि न पिच्छए निश्च ॥ ६५ ॥ सर्वस्यानित्यत्वं यौवनधनस्वजनार्थदाराणाम् । देहस्य जीवितस्य चैकमपि न दृश्यते नित्यम् ।। ६५ ।।
Everything is transitory; one's youth, riches rela tives, property and wife as well as one's body and life : not even one ( of these ) is found ever-lasting.
जुव्वणं रूव-संपत्ती सोहग्गं धण-संपया ।
जीवियं वावि जीवाणं जल- बुब्बुअ-संनिहं ॥ ६६ ॥
यौवनं रूपसंपत्तिः सौभाग्यं धनसंपत् ।
जीवितं चापि जीवानां जलबुदबुदसंनिभम् ॥ ६६ ॥
Youth, excellence of beauty, good-luck, abundance of wealth and even lives of beings are short-lived like bubbles of water.
दाण-माणोवयारेहिं साम-भेआइएहि य ।
न सक्का सा निवारेडं तेलुक्केण अणिञ्चया ।। ६७ ॥
दानमानोपचारैः सामभेदादिकैश्च ।
न शक्या सा निवारयितु' त्रैलोक्येनानित्यता ॥ ६७ ॥

Page #60

अनित्यता।
There is nothing which is not capable of being warded off by even the three worlds (Heaven, Earth and Hell), by the offering of presents and adoration or by policies of conciliation and division, and that is transi. toriness.
सव्वत्थ निरणुकोसा निव्विसेसं पहारिणी। सुत्त-मत्त-पमत्ताणं एगा जग्गि अणिच्चया ॥ १८ ॥ सर्वत्र निरनुक्रोशा निर्विशेषं प्रहारिणी। सुप्तमत्तप्रमत्तानामेका जगत्यनित्यता ॥ ८॥
In this world there is only onething which is everywhere cruel, which strikes without any distinction and spares not even one while asleep or intoxicated or insane, and this is transitoriness.
जल-लव-तरलं जीयं अथिरा लच्छी विभंगुरो देहो। तुच्छा य काम-भोगा निबंधणं दुक्ख-लक्खाणं ॥ ६ ॥ जललवतरलं जीवितमस्थिरा लक्ष्मीविभङ्गरो देहः । तुच्छाश्च कामभोगा निबन्धनं दुःखलक्षाणाम् ॥ ६ ॥
Life is unstable like a drop of water, wealth is unsteady and the human body is fragile, (a) the grati. fication of sensual passion is unsubstantial and is the cause of ippumerable miseries ( lit : lacs of miseries ) (a) c. f. "This tenement of clay" &c. “Dust thou art to dust” &c.

Page #61

४८
प्राकृत - सुकरत्नमाला ।
उदओ भुवणक्कमणं अत्थमणं चेय एग दिवसम्मि । सूरस्सवि तिन्नि दसा का गणणा इयर-लोगस्स १ ॥ १०० ॥ उदयो भुवनाक्रमणमस्तमनं चेत्येकदिवसे । सूरस्यापि तिस्रो दशाः का गणनेतरलोकस्य ? ॥ १०० ॥
Where even the sun passes through the three stages in one day viz: rise, progress and setting, the common run of men must be left out of reckoning (i. e. the common people must inevitably undergo these stages)
चंदस्स खओ न हु तारयाण रिद्धीवि तस्स न हु ताण । गुरुआ चडण पडणं का कहा निच्च-पडियाणं ? ॥ १०१ ॥ चन्द्रस्य क्षयो न तु तारकाणामृद्धिरपि तस्य न तु तासाम् । गुरूणां चटनपतनं का कथा नित्यपतितानाम् ? ॥ १०१ ॥
It is the moon who wanes and wanes and not the stars, it is the great only who rise up and fall down; of what consequence are the ever-fallen ? ) ( lit : what reckoning can be made of the ever-fallen ? )
अंबय-फलं सुपक्कं सिढिलं विंटं समुब्भडो पवणो । साहा मेलण-सीला न याणिमो कज-परिणामो ॥ १०२ ॥
आम्रफलं सुपक्वं शिथिलं वृन्तं समुद्भटः पवनः । शाखा मोचनशीला न जानीमः कार्यपरिणामम् ॥ १०२ ॥

Page #62

अनित्यता ।
A ripe mango, a loosened stalk, a high wind, a branch of a tree liable to be broken, of these we know the end; but we do not know the end of our deeds.
लच्छी सहाव-चवला तओवि चवलं च जीवियं होइ । देहो तओवि चवलो उवयार- विलंबना कीस ? ॥ १०३ ॥ लक्ष्मीः स्वभावचपला ततोऽपि चपलं च जीवितं भवति । देहस्ततोऽपि चपल उपचारविडम्बना कस्मात् १ ॥ १०३ ॥
Fortune is fickle by its very nature; existence in the world is more unsteady and body is still more incons tant, why then should we trouble for adornment ( of the
body ) ?
ac
४
४६

Page #63

मृत्युः।
Death.
अज्झवसाण निमित्ते आहार वेअणाय पराघाए। फासे आणापाणू सत्तविहं झिजए आउं ॥१०४॥ अध्यवसानेन निमित्तेन आहारेण वेदनया पराघातेन । स्पर्शनापानप्राणेन सप्तविधं क्षीयत आयुः ॥१०४ ॥
The duration of life is cut off in seven ways viz: by personal exertion, (e.g. suicide), accidents, poisonous food, mortal pain, fatal blow by some weapon, by touch (e. g. of a poisonous snake ) and lastly by a natural death.
सूल-विस-अहिविस-मुइअ-पाणीय-सत्थग्गि-संभमेहिं च । देहंतर-संकमणं करेइ जीवो मुहुत्तेणं ॥ १०५॥ शूलविषाहिविषमुदितपानीयशास्त्राग्निसंभ्रमैश्च । देहान्तरसंक्रमणं करोति जीवो मुहूर्तेन ॥ १०५॥
Living beings transmigrate in a moment succumbing to the effect of the. poison of cholic (i. e. cholic pain ) or the poison of a snake or the prick of a poisonous needle or poisonous drinks or deadly arips or fire or fear,

Page #64

मृत्युः।
जंकल्लं कायव्वं नरेण अज्जव तं वरं काउं। मन्चू अकरुण-हियओ न हु दीसइ आवडतोवि ॥ १०६ ॥ यत्कल्ये कर्तव्यं नरेणाव तद्वरं कर्तुम् । मृत्युरकरुणहृदयो न खलु दश्यत आपतन्नपि ॥ १०६ ॥
It is preferable that a man should do to-day that which he ought to do to-morrow; for the hard-hearted death is not seen even when approaching (. lit : on the point of falling ).
देविंदा समहिड्ढीया दाणविंदा य विस्सुया। नरिंदा जे अ विक्कंता मरणं विवसा गया ॥ १०७॥ देवेन्द्राः समहर्धिका दानवेन्द्राश्च विश्रुताः। नरेन्द्रा ये च विक्रान्ता मरणं विवशा गताः॥१०७॥
The Kings of gods, possessing immense riches, the celebrated danavas, the mighty lords of men - all are subject to the sway of death.
माय-पिय-पुत्त-बंधू सयल-कुसलाइआई कारति । न मरंतस्सुवयारं तिल-तुसमित्तंपि हु जणंति ।। १०८ ॥ मातापितृपुत्रबन्धवः सकलकुशलादिकानि कारयन्ति । न म्रियमाणस्योपकारं तिलतुषमात्रमपिखल जनयन्ति ॥१०॥

Page #65

प्राकृत-सूक्तरत्नमाला ।
Oue's mother, father, sons, kinsmen can secure for him all kinds of good but can never do the least good to a dying person (lit: to the extent of a til or husk ).
५२
धीरेणवि मरियव्वं कार्यारिएणावि अवस्समरियव्वं । दुपि हु मरियव्वे वरं धीरतेण मरियव्वं ॥ १०६ ॥ धीरेणापि मर्तव्यं कातरेणाप्यवश्य मर्तव्यम् । द्वयोरपि खलु मर्तव्ये वरं धीरत्वेन मर्तव्यम् ॥ १०६ ॥
The courageous as well as the timid must surely die as both are mortal,-it is better to die as a courageous
man.
अज' परं परारिं पुरिसा चिंतंति अत्थ-संपत्तिं । अंजलि-गयंव तोअं गलंतमाउं न पेच्छति ॥ ११० ॥
अद्य परुतू परारि पुरुषाश्चिन्तयन्त्यर्थसंपत्तिम् । अञ्जलिगतमिव तोयं गलदायुर्न पश्यन्ति ॥ ११० ॥
A person thinks of his wealth and property to day, to-morrow and day after; but does not see years ( lit : duration of life) trickling down like water contained in the palms of the hand.

Page #66

मृत्युः ।
ही ! संसार-सहावाचरियं नेहाणुराय-रत्तावि । जे पुव्वण्हे दिट्ठा ते अवरण्हे न दीसंति ॥ १११ ॥
ही ! संसारस्वभावाचरितं स्नेहानुरागरक्ता अपि । ये पूर्वाह्न दृष्टास्तेऽपराह्न न दृश्यन्ते ॥ १११ ॥
Alas! Such is the nature of the ways of this world: those whom we have seen in the forenoon with affection and attachment to us, are not seen in the afternoon and the world is so transitory that our dear person whom we have met in the forenoon, may perish before afternoon.
सा नत्थि कला, तं नत्थि ओसहं, नत्थि किंपि विन्नाणं । जेण धरिजइ काया खज्जंती काल-सप्पेणं ॥ ११२ ॥
५३
सा नास्ति कला, तन्नास्त्यौषधं, नास्ति किमपि विज्ञानम् । येन धियते काया खाद्यमाना कालसर्पेण ॥ ११२ ॥
There is no art, no medicine, no science by which a body may be saved ( lit : caught hold of ) from the jaws of the death-serpent.
दीहर - फणिंद-नाले महीयर केसर - दिसा-मह- दलिल्ले । ओ ! पियइ काल-भमरो जण-मयरंदं पुहवि - पउमे ॥ ११३ ॥

दीर्घफणीन्द्रनाले महीधरकेसरदिग्महादले ।
आ: ! पिबति कालभ्रमरो जनमकरन्दं पृथिवीपद्म ॥ ११३ ॥

Page #67

प्राकृत-सूक्तरतमाला।
Alas! Death, like a bee, drinks the honey of the people of the world which is like a lotus whose stalk is the infernal serpent, going deep (lit: long ) and whose filaments are the mountains and whose petals are the ten quarters.
छाया-मिसेण कालो सयल-जियाणं छलं गवेसंतो। पासं कहवि न मुचइ, ता धम्मे उज्जम कुणह ॥ ११४॥ छायामिषेण कालः सकल-जीवानां छलं गवेषयन् । पावं कथमपि न मुञ्चति तस्माद् धर्म उद्यम कुरुत ॥११४॥
Death, under pretence of a shadow, looking into the tricks of all living beings, never forsakes their sides ; therefore you should exert yourselves to religion.
न सा जाई न सा जोणी न तं ठाणं न तं कुलं। न जाया न मुआ जत्थ सव्वे जीवा अणंतसो ॥ ११५॥ न सा जातिर्न सा योनिन तत् स्थानं न तत् कुलम् । न जाता न मृता यत्र सर्वे जीवा अनन्तशः ॥ ११५ ॥
There is no caste, no womb, no place, no family. where all living beings have not been born or died eternal times.

Page #68

मृत्युः ।
बालस्स माय-मरणं भज्जा-मरणं च जुव्वणारंभे । वुड्ढस्स पुत्त-मरणं तिन्निवि गरुआई दुक्खाई ॥ ११६ ..
बालस्य मातृमरणं भार्यामरणं च यौवनारम्भे । वृद्धस्य पुत्रमरणं त्रीण्यपि गुरूणि दुःखानि ॥ ११६ ॥
The loss of one's mother in childhood, of one's wife at the beginning of youth and of one's son in old age these are severe griefs.

५५

Page #69

इन्द्रियम् ।
Senses.
इंदिय-चवल-तुरंगा दुग्गइ-मग्गाणुधाविरा निश्चं । उम्मग्गे निवडता निरुभइ नाण- रस्सीहिं ॥ ११७ ॥ इन्द्रियचपलतुरङ्गा दुर्गतिमार्गानुधावितारो नित्यम् । उन्मार्गे निपतन्तो निरुध्यन्ते ज्ञानरश्मिभिः ॥ ११७ ॥
The senses like restive steeds are always careering along the path of ruin and are checked by the reins of knowledge when straying into evil ways.
जह अग्गी लवोवि हु पसरतो दहइ गाम-नयराई । इक्किक्कमिंदिर्यपि हु तह पसरतं समग्ग-गुणे ॥ ११८ ॥ यथाऽग्नेर्लवोऽपि खलु प्रसरत् दहति ग्रामनगराणि । एकैकमिन्द्रियमपि खलु तथा प्रसरत् समग्रगुणान् ॥ ११८ ॥
A single organ of sense, if unchecked, like a spark of fire burning villages and cities when spread, can (like wise) burn all good qualities i. e. just as a spark of fire reduces to ashes whole villages and towns so too a single organ of sense when enjoyed to excess has the power to destroy all virtues.

Page #70

इन्द्रियम् । नयणे कहिज्ज पेम्मं नयणे दोसंपि परिफुडं कहइ । नयणे कहिज्ज कामं नयणे वेरग्गमुवदिसइ ॥ ११६ ॥ नयने कथयतः प्रेम नयने दोषमपि परिस्फुटं कथयतः । नयने कथयतः काम नयने वैराग्यमुपदिशतः ॥ ११६ ॥
__Love is eloquently spoken by the eyes, ( 1 ) one's guilt is also revealed by the eyes, presion is expressed in the eyes and indifference t:) the world is likewise advertized by the eyes.
सल्लं कामा विसं कामा कामा आसी-विसोवमा। कामा पत्थेप्रमाणा अ अकामा जति दुग्गई ॥ १२० ॥ शल्यं कामा विषं कामाः कामा आशीविषोपमाः। कामान् प्रार्थयमानाश्चाकामा यान्ति दुर्गतिम् ॥ १२० ॥
Sensual desires are painful thorns, they are poison and are like deadly poisonous snakes--those hankering after desires unwillingly go to hell.
वावाराणं गुरुओ मण-वावारो जिणेहिं पण्णत्तो। जो नेइ सत्तमि वा अहवा मुक्खं पराणेइ ॥ १२१ ॥ व्यापाराणां गुरुर्मनोव्यापारो जिनैः प्रज्ञप्तः । यो नयति सप्तमी वाऽथवा मोक्षं पराणयति ॥ १२१ ॥
(1) cf. "tell-tale glance."

Page #71

प्राकृत-सूकरतमाला।
Of the operations, the mental operations are said by the Jinas to be the most consequential--operations which lead a person to the seventh ( hence the greatest ) hell or to salvation (the highest bliss. )
सवो पुव्व-कयाणं कम्माणं पावए फल-विवागं। अवराहेसु गुणेसु अ निमित्तमित्तं परो होइ ॥ १२२ ॥ सर्वः पूर्वकृतानां कर्मणां प्राप्नोति फलविपाकम् । अपराधेषु गुणेषु च निमित्तमात्रं परो भवति ॥ १२२॥
Men bear the consequences of all deeds done previously : in good or evil others are mere agents.
कत्थावि जीवो बलिओ कत्थवि कम्माई हुंति बलियाई। जीवस्स य कम्मस्स य पुव्वनिबद्धाई वेराई ॥ १२३ ॥ क्वापि जीवो बलिकः क्वापि कर्माणि भवन्ति बलिकानि । जीवस्य च कर्मणश्च पूर्वनिबद्धानि वैराणि ॥ १२३ ॥
In some cases a living being rises superior to the influence of karma, sometimes the Kurma * becomes stronger : the living beings and the Karma wage a perpetual warfare with each other ( lit : the enmity of a soul and its deeds continues through a perpetual series of births. )
* Lit : action : from a Jain point of view-the certain conse quence of acts done in a former life or lives.

Page #72

इन्द्रियम्।
५६
सयमेव कुणसि कम्मं तेण य बाहिजसि तुम चेव । रे जीव! अप्प-वैरिय! अन्नस्स य देसि किं दोसे? ॥ १२४ ॥ खयमेव करोषि कर्म तेन च बाध्यसे त्वमेव । रे जीव! आत्मवैरिन् ! अन्यस्य च ददासि किं दोषम् ? ॥१२४॥
O thou soul ! Thou dost do deeds which turn out to be fetters to bind thyself, thou thus provest the enemy of thy own; why then sbouldst thon lay the fault at another's door?
ठाणं उञ्चययरं मझं हीणं च हीणतरगं च । जेणं जहिं गंतव्वं चिट्ठावि य तारिसी होइ ॥ १२५॥
स्थानमुञ्चतरं मध्यं हीनं च हीनतरं च । येन यत्र गन्तव्यं चेष्टापि च तादशी भवति ॥ १२५ ॥
Postions are of four kinds, namely (1) the higb (2) the middle (3) the low and (4) the lowest : and (human) exertion is ( to be applied ) in accordance with the position to be attained.
नच्चंता कीडंता कम्म कुव्वंति निग्घिणा जीवा । पच्छा तस्स विवागे रुति कलुणं महा-दुक्खा ॥ १२६ ॥ नृत्यन्तः क्रीडन्तः कर्म कुर्वन्ति निघृणा जीवाः । पश्चात् तस्य विपाके रुदन्ति करुणं महादुःखाः ॥ १२६ ॥

Page #73

६०
प्राकृत-सूक्तरत्नमाला ।
Beings, being cruel do deeds while dancing, playing (i. e. easily); but piteously cry in great misery when they have to suffer the effect of those past deeds afterwards.
धारिजइ जलनिहीवि कल्लोलोत्थंभि-सत्त-कुल-सेलो। न हु अन्न-जम्म-निम्मिअ-सुहासुहो कम्म-परिणामो॥१२७॥ धार्यते जलनिधिरपि कल्लोलोत्तम्भिसप्तकुलशैलः। न त्वन्यजन्मनिर्मितशुभाशुभः कर्मपरिणामः ॥ १२७ ॥
A man may hold back the ocean surrounded by seven kula ( mountains ) on which the waves incessently break; but none cau avoid ( lit ; hold back) the consequences of good or evil deeds performed in another birth.
धम्मेण कुल-प्पसूई धम्मेण दिव्व-रूव-संपत्ती। धम्मेण धण-समिद्धी धम्मेण सुवित्थडा कित्ती ॥ १२८ ।। धर्मेण कुलप्रसूतिधर्मेण दिव्यरूपसंपत्तिः। धर्मेण धनसमृद्धिधर्मेण सुविस्तृता कीर्तिः ॥ १२८ ॥
Religion (religious merit acquired in a previous birth ) is the cause of birth in a good family, excellent beauty ( lit : excellence of heavenly beauty ), immense wealth and widespread fame.

Page #74

इन्द्रियम् ।
बावत्तरी - कला - पंडियावि पुरिसा अपंडिया चैव । सव्व-कलाणं पवरं जै धम्म-कलं न जाणंति ॥ १२६ ॥
द्वासप्ततिकलापण्डिता अपि पुरुषा अपण्डिता एव । सर्वकलानां प्रवरां ये धर्मकलां न जानन्ति ॥ १२६ ॥
A person, versed in the seventy-two elegant arts, is but a dunce if he does not know the greatest of all arts, viz, the art of religion.
किं जंपिएण बहुणा जं जं दीसइ समत्थ-जिय- लोए । इंदिय- मणाभिरामं तं तं धम्मं - फलं सव्वं ॥ १३० ॥
किं जल्पितेन बहुना यद् दृश्यते समस्तजीवलोके । इन्द्रियमनोऽभिरामं तत् तद् धर्मफलं सर्वम् ॥ १३० ॥
It is needless to dwell at any length,-whatever pleasing to the senses, are found in this world of life, are all the fruits of religious merit.
तस्स न हवइ दुक्खं कयावि जस्सत्थि निम्मलं पुण्णं । अण्ण-घरत्थं दव्वं भुजइ अण्णो जणो जेण ॥ १३१ ॥
तस्य न भवति दुःखं कदापि यस्यास्ति निर्मलं पुण्यम् । अन्यगृहस्थं द्रव्यं भुङ्क्तेऽन्यो जनो येन ॥ १३१ ॥

Page #75

प्राकृत-सूकरत्नमाला।
One who has a store of pure religious merit, bas never to undergo misery, but by virtue of his merit enjoys the good things of this life, belonging to another as if they belonged to him,
मंद-गमणं मूयत्तं सोहणं कोह-मोह-निग्गहणं । इंदिय-दप्प-च्छेओ धम्मिय-जण-मंडणं एयं ॥ १३२ ॥ मन्दगमनं मूकत्वं शोभनं क्रोधमोहनिग्रहणम् । इन्द्रियदर्पच्छेदो धार्मिकजनमण्डनमेतत् ॥ १३२ ॥
A slow gait, an admirable silence, the crushing of anger and worldly and sensual affection, the destruction of the pride of senses--these are the ornaments of the virtuous,
संसारम्मि असारे नत्थि सुहं वाहि-वेयणा-पउरे । जाणतो इह जीवो न कुणइ जिण-देसियं धम्मं ॥ १३३ ॥ संसारेऽसारे नास्ति सुखं व्याधिवेदनाप्रचुरे। जाननिह जीवो न करोति जिनदेशितं धर्मम् ॥ १३३॥
Living beings ( people ) do not follow (lit: do ) the religion shown by the jinas, even knowing that there is no happiness in this frail world which is full of disease and pain.

Page #76

इन्द्रियम् ।
भव-सय-सहस्स-दुलहे जाइ-जरा-मरण-सागरोत्तारे । जिण वयणम्मि गुणायर ! खणमवि मा काहिसि पमायं ॥ १३४ ॥
भवशतसहसुदुर्लभे जातिजरामरणसागरोत्तारे । जिनवचने गुणाकर ! क्षणमपि मा कार्षीः प्रमादम् ॥ १३४ ॥
Oh, thou mine of good qualities, do not for a moment be heedless of the words of Jina (who has conquered the eight Karmas or deeds) which one rarely gets the opportunity of hearing even in a hundred thousand births and which helps one to cross the ocean of births, decrepitudes and deaths.
सो धम्मे पडिबुद्धो विग्घोवहओवि जो समुज्जमइ । तयभावे सवोवि हु धम्महिगारी भवे इहरा ॥ १३५ ॥ स धर्मे प्रतिबुद्धो विघ्नोपहतोऽपि यः समुद्यच्छति । तदभावे सर्वोऽपि हि धर्माधिकारी भवेदितरथा ॥ १३५ ॥
६३
He is truly versed in religion, who follows it even when smitten by misery and pain, otherwise every one is religious in any other case.
जा जा वच्चइ रयणी न सा पडिनिअत्तइ ।
अहम्मं कुणमाणस्स अहला जंति राइओ ॥
धम्मं च कुणमाणस्स सहला जंति राइओ ॥ १३६ ॥

Page #77

६४
प्राकृत- सूक्तरतमाला ।
या या व्रजति रजनिर्न सा प्रतिनिवर्तते ।
अधर्म कुर्वाणस्याफला यान्ति रात्रयः ॥ धर्म च कुर्वाणस्य सफला यान्ति रात्रयः ॥ १३६ ॥
The nights that are gone, never come back, the nights that are spent in doing evil deeds are wasted but the nights passed in doing meritorious deeds, are usefully spent.
अणवट्ठियस्स धम्मं मा हु कहिज्जा सुवि पियस्स । विच्छायं होइ मुहं विज्झायग्गिं धर्मतस्स ॥ १३७ ॥
अनवस्थितस्य धर्म मा खलु कथयेत् सुष्ठपि प्रियस्य । विच्छायं भवति मुखं विध्यातानि धमतः ॥ १३७ ॥
Do not tell anything of religion to a person whose mind is wavering although he is very dear to you. The face of a person blowing a fire into flames loses its beauty.
किं ताए पढियाए पय- कोडीए पराल भूयाए ।
जं इत्तियं न नायं परस्स पीडा न कायव्वा ? ॥ १३८ ॥
किं तया पठितया पदकोट्या पराभूतया । यदेतावन्न ज्ञातं परस्य पीड़ा न कर्तव्या ? ॥ १३८ ॥

Page #78

अहिंसा ।
nana
Of what worth is the reading of millions of burden of Padas if this much is not learnt that one should not inflict pain on others?
सव्वे जीवावि इच्छंति जीविडं न मरिज्जिरं ।
तम्हा पाणिवहं घोरं निग्गंथा वज्जयंति णं ॥ १३६ ॥
सर्वे जीवा अपीच्छन्ति जीवितु' न मर्तुम् । तस्मात् प्राणिवधं घोरं निर्ग्रन्था वर्जयन्ति ॥ १३६ ॥
All living beings long to live and not to die; hence ascetics avoid the sinful taking away of life i. e. abstain from killing living beings.
जो जीव-वहं काउं करेइ खणमित्तमप्पणो तिन्तिं । छेअण-भेअण-पमुहं नरय-दुहं सो चिरं लहइ ॥ १४० ॥ यो जीववधं कृत्वा करोति क्षणमात्रमात्मनस्तृप्तिम् । छेदन-भेदन- प्रमुखं नरकदुःखं स चिरं लभते ॥ १४० ॥
६५
One who enjoys self-satisfaction even for a moment by killing a living being, is subjected eternally to the niseries of hell beginning with mutilation, rendering asunder etc.

Page #79

६६
प्राकृत-सूक्तरत्नमाला ।
जइ जीवियस्स इक्कस्स कारणे हणइ जीव-कोडीओ । ता किं सासय-भावं तमित्थ पडिवज्जए कहवि ? ॥ १४१ ॥
यदि जीवितस्यैकस्य कारणे हन्ति जीवकोटीः । ततः किं शाश्वतभावं तदत्र प्रतिपद्यते कथमपि १ ॥ १४१ ॥
Even if ten millions of living beings are killed for the life of a single person, the life of the latter can in no way attain the state of eternity.
दिज्जा हि जो मरंतस्स सागरंतं वसुंधरं ।
जीवियं वावि जो दिज्जा जीवियं तु स इच्छा ॥ १४२ ॥
दद्याद्धि यो म्रियमाणाय सागरान्तां वसुन्धराम् । जीवितं वापि यो दद्याज्जीवितं तु स इच्छति ॥ १४२ ॥
If the whole world bounded by ocean or life be offered to a dying person, he would prefer life.
* टुटत्तं मूकतं बहिरत्तं चैव चक्खु-हीनत्तं । दुहियत्तं दुब्भगत्तं जीव-हिंसा- फलं नेयं ॥ १४३ ॥
छिन्नकरत्वं मूकत्वं बधिरत्वं चापि चक्षुर्होनत्वम् । दुःखितत्वं दुर्भगत्वं जीवहिंसाफलं ज्ञेयम् ॥ १४३ ॥
* See H. D. IV 3.

Page #80

अहिंसा।
These are known to be the fruits of the killing of living beings viz: a broken arm, dumbness, deafness, blindness, grief and misfortunes.
दठूण पाणि-निवह भीमे भव-सायरम्मि दुक्खत्तं । अविसेसा अणुकंप दुहावि सामत्थओ कुणइ ॥ १४४ ॥ दृष्ट्वा प्राणिनिवहं भीमे भवसागरे दुःखार्तम् । अविशेषादनुकम्पा द्विधापि सामर्थ्यतः कुर्यात् ॥ १४४ ।।
Seeing living beings suffer misery in the terrible sea of life, a person should according to his ability, extend his pity, without any distinction, in both ways viz : by deed and will.
खण-मित्त-सुक्ख-कज्जे जीवे निहणंति जे महा-पावा। हरिचंदन-वण-संडं दहति ते छार-कज्जम्मि ॥ १४५॥ क्षणमात्रसौख्यकायें जीवान् निघ्नन्ति ये महापापाः । हरिचन्दनवनषण्डं दहन्ति ते क्षारकायें ॥ १४५ ॥
Those vile sinful persons who for the sake of a womentary pleasure, kill animals are like those who bura a part of Harichandana forest ( u yellow and fragrant sort of sandal wood ) for the sake of obtaining its soda.

Page #81

प्राकृत-सूक्तरत्नमाला।
जीव-दयाए रहिओ जीवो अन्नं करेइ जो धम्म।। आरुहइ छिन्न-कन्न सो खरमेरावणं मुत्तुं ॥ १४६ ॥ जीवदयया रहितो जीवोऽन्यं करोति यो धर्मम् । आरोहति च्छिन्नकर्ण स खरमैरावणं मुक्त्वा ॥ १४६ ॥
He, who devoid of compassion for animals, practises another virtue, is like one who rejects Airavata ( Indra's elephant) and mounts an earless ass ( lit: having its ears torn ).
हंतूण पर-प्पाणे अप्पाणं जो करइ स-प्पाणं। अप्पाणं दिवसाणं करण णासेइ अप्पाणं ॥१४७॥ हत्या पर-प्राणानात्मानं यः करोति सप्राणम् । अल्पानां दिवसानां कृते नाशयत्यात्मानम् ॥ १४७ ॥
He, who adds to his vitality ( lit : makes himself full of life ) by killing others ( lit: destroying the life of others) destroys his soul ( lit : himself ) for the sake of ( living ) a few days more.
मुक्खत्थीहिं करेअव्वो धम्मो जीव-दयामओ। जाइ जीवो अहिंसंतो जओ अमरणं पयं ॥ १४८ ॥ मोक्षार्थिभिः कर्तव्यो धर्मो जीवदयामयः। याति जीवोऽहिंसन् यतोऽमरणं पदम् ॥ १४८ ॥

Page #82

अहिंसा |
ξε
Those who desire salvation should follow a religion which is permeated with (the spirit of) compassion for living beings, for a living being attains immortality only by abstaining from the killing of all animate nature,
भव- जलही - तरी तुल्लं महल्ल-कल्लाण- दुम-अमय - कुल्लं । संजणिय- लग्ग - सिव-सुक्ख समुदयं कुणह जीव- दयं ॥ १४६ ॥
भवजलधितरीतुल्यां महाकल्याणद् मामृतकुल्याम् । संजनितस्वर्गशिवसौख्यसमुदयां कुरुत जीवदयाम् ॥ १४६ ॥
Be compassionate to living beings-compassion which confers all the happiness, welfare and heaven, which is like a vessel in the ocean of life and which is like an undying channel for conveying the ambrosial fluid.

Page #83

सत्यम्।
Truth. अलियं न भासियव्वं अत्थि हु सञ्चंपि जं न वत्तव्वं । सञ्चंपि तं न सञ्चं जं पर-पीडाकरं वयणं ॥ १५० ॥ अलीकं न भाषितव्यमस्ति खलु सत्यमपि यन्न वक्तव्यम् । सत्यमपि तन्न सत्यं यत्परपीडाकरं वचनम् ॥ १५० ॥
One should not speak untruth. There is also a kind of truth which should uot be spoken. Truth which gives pain to others is no truth.
लाउअ-बीअं इक्कं नासइ भारं गुडस्स जह सहसा । तह गुण-गणं असेसं असञ्च-वयणं विणासेइ ॥ १५१ ॥ अलाबुबीजमेकं नाशयति भारं गुडस्य यथा सहसा । तथा गुणगणमशेषमसत्यवचनं विनाशयति ॥ १५१ ।।
Just as a single seed of bitter pumpkin spoils a jarful of treacle, so too a false speech destroys all good qualities.
मोहंधयार-पडिया पाविउकामा दुरंत-दुक्खाई। नट्ठा नासंति परं तुच्छा मिच्छोवएसेहिं ॥ १५२ ॥ मोहान्धकारपतिताः प्राप्तु कामा दुरन्तदुःखानि । नष्टा नाशयन्ति परं तुच्छा मिथ्योपदेशैः ॥ १५२ ॥

Page #84

सत्यम्।
७१
l'hose (vile) insignificant persons who, desirous of getting immeasurable misery, become afflicted with the darkness of mundane enjoyments and are themselves lost, make others lost by their false advices.
इह-लोएञ्चिय जीवा जीहा-छेअं वहं व बंध वा। अयसं धण-नासं वा पावंति अ अलिय-वयणाओ॥ १५३ ॥ इहलोक एव जीवा जिह्वाच्छेदं वधं वा बन्धं वा। अयशो धननाशं वा प्राप्नुवन्ति चालीकवचनात् ॥ १५३ ॥
By falsehood, people, even in this world, suffer loss of tongue, ( referring to the ancient Hindu punishment of cutting the tongue of one who spoke a lie ) death, imprisonment, infamy, and loss of wealth.

Page #85

ब्रह्मचर्यम् । Chastity.
मेरू गरिहो जह पव्वयाणं एरावणो सार-बलो गयाणं । सिंहो बलिट्ठोजह सावयाणं तहेव सीलं पवरं वयाणं ॥१५४॥ मेलारिष्ठो यथा पर्वतानामैरावणः सारवलो गजानाम् । सिंहो बलिष्ठो यथा श्वापदानां तथैव शीलं प्रवरं व्रतानाम् ॥१५४॥
Just as Meru is the highest of mountains, Airāvata the most powerful of elephants, the lion the strongest of wild animals, so too is chastity, the greatest of religious vows.
धन्ना ते चिय पुरिसा जयम्मि जीयं च ताण सुकयत्थं । जे मुत्ति-रमणि-रत्ता विरत्त-चित्ता पर-स्थीसु ॥ १५५ ॥ धन्यास्त एव पुरुषा जगति जीवितं च तेषां सुकृतार्थम् । ये मुक्तिरमणीरक्ता विरक्तचित्ताः परस्त्रीषु ॥ १५५ ॥
Blessed indeed are those persons and their meritorious lives who are in love with the bride of liberation (ie, salvation ), and whose minds are turned away from others' wives.

Page #86

ब्रह्मचर्यम् ।
जो देइ कणय- कोडिं अहवा कारेड कणय- जिण-भवणं । तस्स न तत्तिय पुण्णं जत्तिय बंभ-व्वए धरिए ॥ १५६ ॥
यो ददाति कनककोटिमथवा कारयति कनकजिनभवनम् । तस्य न तावत्पुण्यं यावद् ब्रह्मव्रते धृते ॥ १५६ ॥
The religious merit that one acquires by giving away ten millions of gold or by erecting a golden temple dedicated to a Jina, can not vie with that gained by a vow of continence.
मइलइ विमलंपि कुलं हीलिज्जइ पागएणवि जणेण । पडइ दुरंते नरए पुरिसो पर - नारि-संगेण ॥ १५७ ॥ मलिनयति विमलमपि कुलं हील्यते प्राकृतेनापि जनेन । पतति दुरन्ते नरके पुरुषः परनारीसङ्गेन ॥ १५७ ॥
By intercourse with another's wife, a man casts a dark stain even upon his pure lineage, is looked down upon even by an insignificant person and falls into an endless hell.
उच्छि' विट्ठ' पिव पर नारिं परिहरति सप्पुरिसा । सेवंति सारमेयव्व निंदिया जे दुरायारा ॥ १५८ ॥
७३
उच्छिष्ट' विष्ठामिव परनारों परिहरन्ति सत्पुरुषाः । सेवन्ते सारमेया इव निन्दिता ये दुराचाराः ॥ १५८ ॥

Page #87

प्राकृत-सूक्तरतमाला ।
Good men avoid another's wife like a crumb spit out of the month and dung while the despicable and licentious persons have intercourse like a dog.
७४
बहुसो चिंतिज्जंतं आवइ - पडिआण कुल-प्पसूआणं । मरणं विणा ण सरणं रमणीणं रमण-विरहेणं ॥ १५६ ॥
बहुशश्चिन्त्यमानमापत्पतितानां कुलप्रसूतानाम् । मरणं विना न शरणं रमणीनां रमणविरहेण ॥ १५६ ॥
To ladies of high descent, when their honour is in danger in the absence of their husbands, there is no other refuge than death, however much they may think (over the matter to find out means of escape from the peril ).

Page #88

मध्यस्थः ।
Umpire.
रत्ता पिच्छंति गुणे, दोसे पिच्छंति जे विरुधंति । मज्झत्थच्चिय पुरिसा दोसे अ गुणे अ पिच्छंति ॥ १६० ॥ रक्ताः पश्यन्ति गुणान् दोषान् पश्यन्ति ये विरुन्धन्ति । मध्यस्था एव पुरुषा दोषांश्च गुणांश्च पश्यन्ति ॥ १६० ॥
Devoted ones see only the good qualities and those who have antipathy see only the faults; it is only the impartial who see both good and bad qualities i. e. the bright and dark sides of a thing.
विमलम्मि दप्पणे जह पडिबिंबइ पास वत्ति-वत्थु-गणो । मज्झत्थम्मि तहा नणु संकमइ समग्ग-धम्म- गुणो ॥ १६९ ॥
विमले दर्पणे यथा प्रतिबिम्बति पार्श्ववर्तिवस्तुगणः । मध्यस्थे तथा ननु संक्रामति समग्रधर्मगुणः ॥ १६१ ॥
As in a clear mirror all the things lying on either side, are reflected, so all the qualities are reflected in the mediator i. e. only one who is neutral, can judge impartially all the good and bad qualities.

Page #89

गुरुः।
Preceptor. बहिरंतरंग-भेआ ववहाराही न दिति तस्स दुहं । गुरु-वयणाओ जेणं सुह-झाण-रसायणं पत्तं ॥ १६२॥ बहिरन्तरङ्गभेदा व्यवहाराधयो न ददति तस्य दुःखम् । गुरु-वचनाद् येन शुभध्यानरसायनं प्राप्तम् ॥ १६२॥
The external conduct and the internal mental anxiety do not affict pain to him who has obtained the great medicine of right meditation from the counsel of his spiritual preceptor.
* टोलुन्व टलटलंतो अहयं, वित्राण-नाण-निलएण। देवुव वंदणिजो कओ म्हि गुरु-सुत्तहारेण ॥ १६३ ॥ शलभ इव भ्राम्यन्नह, विज्ञानज्ञाननिलयेन । देव इव वन्दनीयः कृतोऽस्मि गुरुसूत्रधारेण ॥ १६३ ॥
Rolling about ( metaphorically wandering aimlessly about ) like a piece of stone, I have been made worthy of salutation like a god by my spiritual preceptor, who can thus be compared to a stone-mason ( lit; carpenter ) and who is the abode of science and knowledge.
- See H. D. V. 4 .

Page #90

गुरुः।
Just as a stone-mason, an adept in his art, chisels a rough piece of stone, rolling about here and there, into the image of a god, which is thenceforth reverently worshipped, so too I devoid of knowledge who previously wandered about aimlessly, have been transformed into a person worthy of reverence, by my spiritual preceptor, the receptacle of true knowledge.
सुर-नर-सुहाई सयलाई तेणं दिण्णाई निव्वुइ-सुहं च । परमत्थ-बंधवेणं दिण्णो जेणेस जिण-धम्मो॥ १६४॥ सुरनरसुखानि सकलानि तेन दत्तानि निर्वृतिसुखं च । परमार्थवान्धवेन दत्तो येनैष जिनधर्मः ॥ १६४॥
The person, versed in spiritual kpowledge who has taught the religion of (i. e. preached by) the Jinas, has at same time given all the happiness of the gods and men as well as that of salvation.
MITE

Page #91

मुनिः ।
Sage. वंदिजमाणा न समुक्कसंति हीलिज्जमाणा न समुज्जलंति । दंतेण चित्तेण चरति धीरा मुणी समुदाइअ-राग-दोसा ॥१६५॥ वन्द्यमाना न समुत्कर्षन्ति हेल्यमाना न समुज्ज्वलन्ति । दान्तेन चित्तेन चरन्ति धीरा मुनयः समुद्धातितरागद्वेषाः ॥१६५॥
Ascetics, who have their worldly affection and malice uprooted, are not elated when saluted nor enraged when insulted but conduct themselves with serenity by reason of a subdued mind.
बालाभिरामेसु दुहावहेसु न तं सुहं काम- गणेसु राया ! | विरत्त-कामाण तवो-धणाणं जं भिक्खुणो सील-गुणे रयाणं ॥ १६६ ॥ बालाभिरामेषु दुःखावहेषु न तं सुखं कामगणेषु राजन् ! | विरक्तकामानां तपोधनानां यद्भिक्षूणां शीलगुणे रतानाम् ॥ १६६॥
Oh king the happiness, that is met with among anchorites (lit: beggars) who have taken an aversion to sensual pleasures, whose sole wealth is austerity and who are engaged in the practice of the virtue of continence, is something immeasurably superior to the pleasure that is derived from the gratification of the passions appearing pleasing to youths but bringing sufferings in the end.

Page #92

मुनिः ।
७६
ते धन्ना ते साहू तेसिं पसंसा सुरेहिं किज्जति। जेसिं कुडुब-मझे पुत्ताई लिंति पव्वजं ॥ १६७ ॥ ते धन्यास्ते साधवस्तेषां प्रशंसाः सुरैः क्रियन्ते । येषां कुटुम्बमध्ये पुत्रादयो लान्ति प्रव्रज्याम् ॥ १६७ ।।
They are blessed, they are sages and they are praised by gods, from among the members of whose family, sons and others renounce the world i. e. enter the order of an ascetic and free themselves from all worldly attachments.
SARAN

Page #93

तुलना । Comparison.
अक्क-सुरहीण खीरं कक्कर- रयणाई पत्थरा दोवि । एरंड - कप्पतरुणो रुक्खा पुण अंतरं गरुअं ॥ १६८ ॥ अर्क - सुरभ्योः क्षीरं कर्कर-रत्न पाषाणौ द्वावपि । एरण्ड-कल्पतरू वृक्षौ पुनरन्तरं गुरु ॥ १६८ ॥
The milky juice ( sap ) of swellow wort ( Lat : calotropis gigantia ) and the milk of a cow-both are milk ; pieces of quartzstones and gems — both are stones, the castor-oil plant (Lat: Pelma christi or Ricinus communis) and the Kalpa tree (a mythological tree which gives every thing desired)-both are trees; but the difference between these pairs of things are great.
वायस - साण - खराई निवारियावि हु हवंति असुइ-रुई । हंस - करि-सिंह- पमुहा न कयावि पणुल्लियावि पुणो ॥ १६६ ॥ वायसभ्वानखरादयो निवारिता अपि खलु भवन्त्यशुचिरुचयः । हंसकरिसिंहप्रमुखा न कदापि प्रणोदिता अपि पुनः ॥ १६६ ॥
Animals like crow, dog or ass, though forbidden, turn to filthiness (lit: become of impure or uncleanly taste) while animals like swan, elephant, lion and others never incline towards filthy things although persuaded to do so.

Page #94

तुलना।
रनो आणा-भंगे इक्कुच्चिय निग्गहो हवइ लोए। सव्वन्नु-आण-भंगे अणंतसो निग्गहं लहइ ॥१७॥ राज्ञ आज्ञाभङ्ग एक एव निग्रहो भवति लोके । सर्वज्ञाज्ञाभङ्गेऽनन्तशो निग्रहं लभते ॥ १७० ॥
Only a single punishment is inflicted in this world, on a person violatiog the commands of the king : in breaking the commandments of the wise (lit: omniscient) a person is subjected to eternal punishment.
सेविज्जइ सीह-गुहा पाविज्जइ मुत्तिया व गज-दंतो। जंबुअ-घरे लब्भइ खुर-खंडं चम्म-खंडं वा ॥ १७१ ॥ सेव्यते सिंहगुहा प्राप्यते मुक्ता वा गजदन्तः। जम्बुकगृहे लभ्यते खुरखण्डं चर्मखण्डं वा ॥ १७१ ॥
If the den of a lion is visited, one is likely to get pearls (from elephant's skull ) and ivory, whereas in the burrow of a jackal, only pieces of hoofs and skin would be found.
बॉति मुक्ख-विहंगा नेह-विहीणेण बझ-दाणेण । छेआण बंधणं पुण नण्णं सब्भाव-भणियाओ॥ १७२ ॥ वध्यन्ते मूर्खविहङ्गाः स्नेहविहीनेन बाह्यदानेन । छेकानां बन्धनं पुनर्नान्यत् सद्भावभणितात् ॥ १७२॥

Page #95

प्राकृत-सूक्तरतमाला।
An iguorant bird is caught by a bait of a few grains of corn offered without affections, the entrapping of the wise, however, is not to be effected by anything other than the manifestation of good faith.
मरण-सम नत्थि भयं दारिद-समो परिभवो नत्थि। पंथ-समा नत्थि जरा खुहा-समा वेअणा नत्थि ॥ १७३ ।। मरणसमं नास्ति भयं दारिद्रयसमः परिभवो नास्ति । पथिसमा नास्ति जरा क्षत्समा वेदना नास्ति ॥ १७३ ।।
There is no terror like death, no humiliation like poverty, no fatigue (lit : decrepitude ) like that of walking on foot, (lit: way-faring), no pain like that of hunger.
लवण-समो नत्थि रसो विनाण-समो बंधवो नत्थि । धम्म-समो नत्थि निही कोह-समो वइरिओ नत्थि ॥ १७४ ।।
लवणसमो नास्ति रसो विज्ञानसमो बान्धवो नास्ति । धर्मसमो नास्ति निधिः क्रोधसमो वैरी नास्ति ॥ १७४ ।।
There is no flavour (lit : taste ) like that of salt, no kinsman like science, no treasure like religion and no enemy like anger.

Page #96

तुलना ।
को चक्कवट्टि - रिद्धिं चइउं दासत्तणं समहिलसइ ? । को वर - रयणाई मुत्तु परिगिण्हइ उवल-खंडाई ? ॥ १७५ ॥ कश्चक्रवर्तिऋद्धिं त्यक्त्वा दासत्वं समभिलषति ? | को वररत्नानि मुक्त्वा परिगृह्णात्युपलखण्डानि ? ॥ १७५ ॥
Is there any one who, discarding the wealth of an universal monarch longs for slavery or collects pieces of stones, rejecting precious gems ?
रतिधा दीहंधा जायंधा माय-माण कोवंधा । कामंधा लोहंधा इमे कमेणं विसेसंधा ॥ १७६ ॥
रात्र्यन्धा दिवसान्धा जात्यन्धा मायामानकोपान्धाः । कामान्धा लोभान्धा इमे क्रमेण विशेषान्धाः ॥ १७६ ॥
Blind at night, day-blind, blind from birth, blinded with hypocrisy, pride and anger, blind with lust and blind with avarice-these are in the ascending scale of blindness.
आरोग्ग- सारअं माणुसत्तणं सच्च सारओ धम्मो । विज्जा निच्छय- सारा सुहाई संतोस-साराई ॥ ९७७ ॥
आरोग्यसारं मनुष्यत्वं सत्यसारो धर्मः I विद्या निश्चयसारा सुखानि संतोषसाराणि ॥ १७७ ॥
८३

Page #97

प्राकृत-सूक्तरतमाला।
The best health consists in manliness, the essence of truth is virtue ( religion ), certitude constitutes the substance of learning and all happiness is the essence of contentment.
चउसुवि गईसु सव्वे, नवरं देवाण समहिओ लोहो। नेरइयाणं कोहो, माणो मणुयाण अहिययरो॥१७८ ॥ माया तिरियाणहिआ, मेहुण-आहार-मुच्छ-भय-सण्णा। संभवे कमेणहिया, मणुस्स-तिरियमर-निरयाणं ॥ १७६ ॥
चतसृष्वपि गतिषु सर्वे, केवलं देवानां समधिको लोभः । नैरयिकाणां क्रोधो, मानो मनुजानामधिकतरः ॥१७८ ॥
माया तिरश्चामधिका, मैथुनाहार-मूर्छा-भय-संज्ञाः । संभवेयुः क्रमेणाधिका मनुष्य-तिर्यगमर-निरयाणाम् ॥१६॥
All passious do not equally prevail in the four orders of creation , gods indulge most in avarice, bellish beings in anger, men in pride and lower animals in deceit. ___Moreover lust, greed after food, attachment to sensual pleasures and fear are greater in order in human beings, animals, gods and hellish beings respectively. i.e. human beings have more sexual passion, animals pass their time more in eating, gods are attached to their enjoyment of pleasures most and those living in hell are always in fear of some pain.

Page #98

तुलना।
छुहियाण भोयणम्मिव राओ रमणीसु होई कामीणं। नेहो पुण विरलाणं जो मरणेवि नियत्तए नेव ॥ १८० ॥ क्षुधितानां भोजन इव रागो रमणीषु भवति कामिनाम् । स्नेहः पुनर्विरलानां यो मरणेऽपि निवर्तते नैव ॥ १८०॥
The licentious feel (a momentary) passion for women, as the hungry for food; but few have such love as does not cease even in death.
न हि सव्वहा अणुना सव्व-निसेहो य पवयणे अत्थि । आयं वयं तुलिजा लाहाकंखिव्व वाणियओ॥ १८१ ॥ न हि सर्वथाऽनुज्ञा सर्वनिषेधश्च प्रवचनेऽस्ति । आय व्ययं तोलयेल्लाभाकाङ्क्षीव वाणिजकः ॥ १८१ ॥
lo religious treatises there is neither an absolute enjoinment nor any universal prohibition. One should, therefore, like a merchant desirous of gain, measure the profit and loss ( before doing a thing).
जो नवि दुक्खं पत्तो जो नवि दुक्खस्स निग्गह-समत्यो । * जो नवि दुहिए दुहिओ तं कीस कहिजए दुक्खं ?॥१८२॥ * Another reading.
“दुक्ख तम्म कहिज्जइ जो होड दुक्ख-फेडण-समत्यो"
दुःखं तस्य कथ्यते यो भवति दुःखनाशनसमर्थः । Sorrow should be told to him who is able be remove it.

Page #99

प्राकृत- सुकरत्नमाला ।
यो नैव दुःखं प्राप्तो यो नापि दुःखस्य निग्रहसमर्थः । यो नापि दुःखिते दुःखितस्तं कस्मात्कथ्यते दुःखम् ? ॥ १८२ ॥
Why should one's misery be spoken to a person, who has neither himself experienced misery nor is able to prevent it nor sympathises with the miserable ?
धन्न' धणाण मूलं जाया मूलं सुहाण सयलाणं । विणओ गुणाण मूलं दप्पो मूलं विणासाणं ॥ १८३ ॥
धान्यं धनानां मूलं जाया मूलं सुखानां सकलानाम् । विनयो गुणानां मूलं दर्पो मूलं विनाशानाम् ॥ १८३ ॥
Agriculture ( lit: paddy ) is the source of wealth ; woman ( of high descent ) is the cause of all happiness, modesty is the foundation of all good qualities and vanity is the root of destruction.

Page #100

प्रकीर्णः।
Miscelleneous.
सामी अविसेसन्न अविणीओ परिअणो पर-वसत्तं । भज्जा य अणणुरूवा चत्तारि मणुस्स-सल्लाई ॥ १८४ ॥ खाम्यविशेषज्ञोऽविनीतः परिजनः परवशत्वम् । भार्या चाननुरूपा चत्वारि मनुष्यशल्यानि ॥ १८४ ॥
An indiscriminate master (lit: a master who does not know the difference of the good from the bad ), illbehaving relatives, dependence on others, a wife of unlike disposition these four are the thorns in the way of humanity.
निम्मल-कुलम्मि जम्मो जुव्वण-समओ विदेस-गमणं च । पिय-विरहो अइगुरुओ न य याणे कज-परिणाम ॥ १८५ ॥ निर्मलकुले जन्म यौवनसमयो विदेशगमनं च । प्रियविरहोऽतिगुरुन च जाने कार्यपरिणामम् ।। १८५॥
Noble birth, youth, residence in a foreign country, absence of dear ones--these are intensely trying things and one does not know to where they will lead.

Page #101

८८
प्राकृत-सूक्तरत्नमाला।
वल्ली नरिंद-चित्तं वक्खाणं पाणियं च महिलाओ। तत्थ य वच्चंति सया जत्थ य धुत्तेहिं निजति ॥ १८६ ॥ वल्ली नरेन्द्रचित्तं व्याख्यानं पानीयं च महिलाः । तत्रैव ब्रजन्ति सदा यत्रैव धूतैर्नीयन्ते ॥ १८६ ॥
A creeper, a king's mind, a religious discourse a fluid and a woman-these can always be led by rogues at their will.
जइ केवि पुव्व-पुरिसा अंधलया अंध-कूवए पडिया। ता किं सचक्खूणं झडत्ति तत्थेव पडिअव्वं ? ॥ १८७ ॥ यदि केऽपि पूर्वपुरुषा अन्धा अन्धकूपे पतिताः। ततः किं सचक्षुषां झटिति तत्रैव पतितव्यम् ? ॥ १८७ ॥
If some blind ancestors fell into a dark well, does it follow that a person with his ( mental ) eyes open should instantly fall into the same (well)?
जइ गिलइ गलइ उदरं जइ न गिलइ गलति नयणाई। अइविसमा कज-गई अहिणा छुच्छुदरी गहिया ॥ १८८ ॥ यदि गिलति गलत्युदरं यदि न गिलति गलतो नयने । अतिविषमा कार्यगतिरहिना छुच्छुन्दरी गृहीता ॥ १८८ ॥

Page #102

प्रकीर्णः।
If a spake seizing a mole swallows it, his stomach rots and if he does not, his eyes rot; ob, inconsistent are the sequence of things (lit: ways of things).
अइरोसो अइतोसो अइहासो दुजणेहिं संवासो। अइउभडो य वेसो पंचवि गुरुपि लहुयंति ।। १८६ ॥
अतिरोषोऽतितोषोऽतिहासो दुर्जनैः संवासः । अत्युद्धटश्च वेषः पश्चापि गुरूनपि लघयन्ति ॥ १८६ ॥
Too much anger, too much joy, association with the wicked, a very grotesque dress—these five demean even the weighty.
अक्खाणसणा कम्माण मोहणी तह वयाण बंभ-वयं । गुत्तीण य मण-गुत्ती चउरो दुक्खेण जीयंति ॥ १० ॥
अक्षाणामशना कर्मणां मोहनीयं तथा व्रतानां ब्रह्मचर्यम् । गुप्तीनां मनोगुप्तिश्चत्वारो दुःखेन जीयन्ते ॥ १० ॥
Of the senses, hunger, of the deeds (karmas ) the worldly delusiou ( mohinya ), of the vows, the vow of continence, of the spiritual checks, the control of mind : these four are conquered with difficulty.

Page #103

६०
प्राकृत-सूक्तरत्नमाला ।
अप्प - हियं कायव्वं जइ सक्का पर-हियंपि कायव्वं । अप्प - हिय-पर-हियाणं अप्प-हियं चैव कायव्वं ॥ १६९ ॥ आत्महितं कर्तव्यं यदि शक्ताः परहितमपि कर्तव्यम् । आत्महितपरहितयोरात्महितमेव कर्तव्यम् ॥ १११ ॥
The welfare of one's self should be done first and if possible other's good also: of the good of one's self and of others the former should first be done.
Cf. * Self-preservation is the first law of nature" “Every man for himself * etc.
दहइ सयण - विओगो दहइ अनाहत्तणं पर- विएसे ।
दहइ य अभक्खाणं दहइ अकज कयं पच्छा ॥ १६२ ॥
दहति स्वजनवियोगो दहत्यनाथत्वं परविदेशे । दहति चाभ्याख्यानं दहत्यकार्यं कृतं पश्चात् ॥ १६२ ॥
The loss of a kinsman, helplessness ( without a protector or guardian) in a foreign country and false accusation consume a person with sore grief while an evil deed causes repentance afterwards.
कालो सहाव-नियई पुव्व-कयं पुरिसकारओ चेव । समवाए सम्मत्तं एगंते होइ मिच्छत्तं ॥ १६३ ॥

Page #104

प्रकीर्णः ।
काल: स्वभाव-नियती पूर्वकृतं पुरुषकारश्च ।
समवाये सम्यक्त्वमेकान्ते भवति मिथ्यात्वम् ॥ १६३ ॥
Time, nature, destiny, antenatal deeds and self-exertion-these when combined, are truth (proper conception) but while separate are incorrect.
कालम्मि अणाईए जीवाणं विविह-कम्म-वसगाणं । तं नत्थि संविहाणं संसारे जं न संभवइ ॥ १६४ ॥ कालेऽनादिके जीवानां विविधकर्मवशगानाम् । तन्नास्ति संविधानं संसारे यन्न संभवति ॥ १६४ ॥
In this world, where the living beings are under various effects of Karmas (past-deeds) from eternal time, there is nothing impossible which may not happen to them.
दासत्तं देइ रिणं अचिरा मरणं वणोवि संपन्नो । सव्वस्स दाहमग्गी दिति कसाया भवमणतं ॥ १६५ ॥
दासत्वं ददाति ऋणमचिराद् मरणं व्रणोऽपि संपन्नः । सर्वस्वदाहमग्निर्ददति कषाया भवमनन्तम् ॥ ११५ ॥
६१
Debt produces slavery, a serious wound soon causes death, fire consumes everything ; but Kashayas (anger, pride, deceit and avarice) bring about endless births (or endless transmigration)

Page #105

२
प्राकृत- सूक्तरत्नमाला ।
सव्वं विलवियं गीअं सव्वं नहीं विडंबणा ।
सव्वे आभरणा भारा सव्वे कामा दुहावहा ॥ १६६ ॥
सर्व्वं विलपितं गीतं सर्वं नाट्य' विडम्बना । सर्वाण्याभरणानि भाराः सर्वे कामा दुःखावहाः ॥ १६६ ॥
All lamentations are so many songs, all dances are so much vexation, all ornaments are so much burden, all lustful desires bring on pain ( in the end ),
चयंति मित्ताणि नरं कयग्धं, चयंति पावाई मुणिं जयंतं । चयंति सुकाणि सराणि हंसा, चएइ बुद्धी कुवियं मणुस्सं ॥१६७॥ त्यजन्ति मित्राणि नरं कृतघ्न, त्यजन्ति पापानि मुनिं यतमानम् । त्यजन्ति शुष्काणि सरांसि हंसाः, त्यजन्ति बुद्धिः कुपितं मनुष्यम् ॥
Even friends abandon an ungrateful man ; sins forsake an ascetic, careful in saving the lives of living beings; swans forsake dried up tanks and intelligence quits an angry person.
बुद्धी अचंड भयए विणीयं, कुद्धं कुसीलं भयए अकित्ती । संभिन्न-चित्तं भयए अलच्छी, सच्चे ठियं संभयए सिरी य ॥ १६८॥
बुद्धिरचण्डं भजते विनीतं, क्रुद्धं कुशीलं भजते कीर्त्तिः 1 भिन्नचित्तं भजतेऽलक्ष्मीः सत्ये स्थितं संभजते श्रीश्च ॥ १६८॥

Page #106

प्रकीर्णः।
N
Intelligence (knowledge) is to be found in one who is well-behaved and modest ; disgrace persues the steps of the irascible (enraged) and ill-behaved ; poverty dogs the step of the broken-hearted and the goddess of wealth follows one who is truthful ( lit : resting on truth ).
कोहाहिभूआ न सुहं लहंति, माणसिणो सोय-परा हवंति। मायाविणो हुंति परस्स पेस्सा, लुद्धा महिच्छा नरयं उविति॥१६॥ क्रोधाभिभूता न सुखं लभन्ते, मानिनः शोकपरा भवन्ति । मायाविनो भवन्ति परस्य प्रेष्या लुब्धा महेच्छा नरकमुपयन्ति ।
Those over.powered with anger, never attain to bappivess, the proud have to suffer from sorrow, the hypocrites are destined to the service of others, while the avaricious, indulging in inordinate desires, go to hell.
कोहो पीइं पणासेइ माणो विणय-नासणो। माया मित्ताणि नासेइ लोहो सव्व-विणासणो॥ २० ॥ क्रोधः प्रीतिं प्रणाशयति मानो विनयनाशनः । माया मित्राणि नाशयति लोभः सर्वविनाशनः ॥२०॥
Anger destroys love, pride destroys modesty, hypocrisy destroys friendship, while avarice destroys every thing.

Page #107

६४
प्राकृत- सूक्तरत्नमाला ।
जहा लाहो तहा लोहो लाहा लोहो पवड्ढए । दो - मास-कणयं - कज्जं कोडीएवि न निट्ठिअं ॥ २०९ ॥
यथा लाभस्तथा लोभो लाभाल्लोभः प्रवर्धते । द्विमाषकनककार्य कोट्यापि न निष्ठितम् ॥ २०९ ॥
Avarice is regulated by gain ( lit : as is gain, so too is avarice) and increases with gain; the desire confined to 2 masas of gold is not satisfied with a crore of gold coins i, e. even with the acquisition of so much gold no contentment follows.
सुवन्न रूप्पस्स य पव्वया भवे
सिया हु कइलास - समा असंखया । नरस्स लुद्धस्स न तेहिं किंचिवि,
इच्छा हु आगाससमा अणतया ॥ २०२ ॥
सुवण्णरौप्यस्य च पर्वता भवेयुः
कथञ्चित् खलु कैलाशसमा असंख्यकाः । नरस्य लुब्धस्य न तैः किञ्चिदपि,
इच्छा खल्वाकाशसमाऽनन्ता ॥ २०२ ॥
Let there be innumerable heaps of gold and silver, huge as the Kailash mountains; an avaricious person is not satisfied with such heaps; for human desire is endless as the firmament.

Page #108

प्रजीर्णः ।
लुद्धा नरा अंधयरा हवंति, मुद्धा नरा काम-परा हवंति । बुद्धा नरा खंति - परा हवंति, मिस्सा नरा तिन्निवि आयरंति ॥ २०३ ॥
लुब्धा नरा अन्धतरा भवन्ति, मुग्धा नराः कामपरा भवन्ति । बुद्धा नराः क्षान्तिपरा भवन्ति, मिश्रा नरा त्रीण्यप्याचरन्ति ॥ २०३ ॥ .
The covetous turn blind (i. e, does not attend to anything except amassing wealth), the illiterate give themselves up to sensual pleasures, those who are wise, are given to forgiveness and those whose natures partake of all these three characters practise all these three——earn_money, gratify their lust and practise forgiveness.
कोहो विसं, किं अमयं अहिंसा,
माणो अरी, किं हियमप्पमाओ ।
माया भयं किं सरणं तु सच्चं,
लोहो दुहं, किं सुहमाहु तुट्ठि ॥ २०४ ॥
क्रोधो विषं, किममृतमहिंसा,

मानोऽरिः किं हितमप्रमादः ।
माया भयं, किं शरणं तु सत्यं,
६५.
लोभो दुःखं, किं सुखमाहुस्तुष्टिम् ॥ २०४ ॥

Page #109

प्राकृत-सूक्तरत्नमाला।
rvwr
What is poison-anger. What is ambrosia-abstinence from injuring any living being. Who is one's enemypride. What is one's welfare-abstinence from doing evil acts. What is fear-hypocrisy. What is one's shelter-truth. What is misery-avarice and what is happiness-contentment.
को इत्थ सया सुहिओ कस्स य लच्छी, थिराई पिम्माई। को मिञ्चुणा न गहिओ को गिद्धो णेव विसएसु ? ॥२०५॥ कोऽत्र सदा सुखितः कस्य च लक्ष्मीः स्थिराणि प्रेमाणि । को मृत्युना न गृहीतः को गृद्धो नैव विषयेषु ? ॥२०५ ॥
Who is in this world ever happy, whose wealth and affection are stable, who is not seized by death and who is not a vulture in respect of worldly pursuits ?
मज विसय-कसाया निद्दा विगहा य पंचमी भणिया। एए पंच पमाया जीवं पाउंति संसारे ॥ २०६॥ मद्य विषय-कषायौ निद्रा विकथा च पञ्चमी भणिता। एते पञ्च प्रमादा जीवं पातयन्ति संसारे ॥ २०६ ॥
Intoxicating drinks, attachment to worldly concerns wicked passions ( viz : anger, pride, deceit and avarice ), sleep and idle talk which comes as the fifth in the list, these tive things throw living beings into a continuity of births.

Page #110

प्रकीर्णः ।
जो कुणइ नियमभंगं जोवि अ कारेइ कहवि दुब्बुद्धि । ते दोवि हुति दुह लक्ख भायणं भीम-भव - गहणं ॥ २०७ ॥ यः करोति नियमभङ्गं योऽपि च कारयति कथमपि दुर्बुद्धिम् । तौ द्वावपि भवतो दुःखलक्षभाजनं भीमभवगहनम् ॥ २०७ ॥
දීපි
Whoever breaks a vow and whoever causes by any means evil designs to be accomplished, both become target to misery and are subjected to the trouble of taking births.
ROTEIN
न धम्म- कज्जा परमत्थि कज' न पाणि-हिंसा परमं अकज' । न पेम्म- रागा परमोत्थि बंधो न बोहि-लाभा परमत्थि लब्भं ॥२०८॥
न धर्मकार्यात् परमस्ति कार्यं न प्राणि-हिंसातः परममकार्यम् । न प्रेम - रागात् परमोऽस्ति बन्धो न बोधिलाभात्परमस्ति लभ्यम् ॥
There is no work better than the religious deeds, no act more uuworthy than that of killing living beings, no bondage greater than that of the attachment of love and no gain better than that of the association with the wise.

अभूसणो सोहइ बंभयारी, अकिंचणो सोहइ दिक्खधारी । लज्जा- जुआ सोहइ एक- पत्ती, बुद्धी-जुओ सोहइ राजमंती ॥ २०६ ॥

Page #111

૮
प्राकृत-सूक्तरत्नमाला ।
अभूषणः शोभते ब्रह्मचारी, अकिञ्चनः शोभते दीक्षाधारी । लज्जायुता शोभत एकपत्नी, बुद्धियुतः शोभते राजमन्त्री ॥ २०६ ॥
A man leading a life of continence looks handsome without ornaments, a person initiated in religious practices shines in poverty, bashfulness adorus a woman having one husband, and intelligence becomes the minister of a king.
ते पंडिआ जे विरया विरोहे ते साहुणो जे समयं चरंति ।
ते सत्तिणो जे न चलति धम्मा ते बंधवा जे वसणे हवंति ॥ २१०॥
ते पण्डिता ये विरता विरोधे ते साधवो ये समतां चरन्ति । ते सत्ववन्तो ये न चलन्ति धर्मान्त बान्धवा ये व्यसने भवन्ति ॥ २१ ॥
They only are to be reckoned learned who are not given to quarrels, they only are saints who observe equality in the treatment of shastras (lit: who practise tranquility), they only are true beings who do not go astray from religion and they only are friends who extend their helping hand in danger.
अइलालियावि अइपालियावि विहडंति सेसया सयणा । हुति सहिजा विहुरे कुवियावि सहोअरा चेव || २११ ।। अतिलालिता अतिपालिता अपि विघटन्ते शेषाः स्वजनाः । भवन्ति सहाया विधुरे कुपिता अपि सहोदरा एव ॥ २११ ॥

Page #112

- प्रकीर्णः।
Other relations, though properly pursed and taken care of, inay become refractory, it is only one's own brother, who even if angry with his brother, becomes a protector to him in times of trouble.
अभयं सुपत्त-दाणं अणुकंपा उचिय-कित्ति-दाणं च । दोहिंवि मुक्खो भणिओ तिन्निवि भोगाइ दिति ॥२१२॥ अभयं सुपात्रदानमनुकम्पोचितकीर्तिदानं च । द्वाभ्यामपि मोक्षो भणितस्त्रोण्यपि भोगादिकं ददति ॥२१२॥
Of the five kinds of giving viz: giving assurance of safety, charity to a worthy person, gift out of compassion, fit and proper gift, gift for fame, the first two give even emancipation and the remaiving three give worldly enjoyments.
विणओ आहवइ सिरि लहेइ विणओ जसं च कित्ति च । न कयाइ दुग्विणीओ सुकज-सिद्धिं वियाणाई ॥२१॥ विनय आह्वयति श्रियं लभते विनयो यशश्च कीतिं च । न कदापि दुर्विनीतः सुकार्यसिद्धिं विजानाति ॥ २१३ ।।
Modesty brings wealth and a modest man acquires fame and glory, the immodest never kuow how to accomplislı good deeds,

Page #113

प्राकृत-सूक्तरत्नमाला।
विणयाओ हु नाणं नाणाओ देसणं तओ चरणं। चरणाहितो मोक्खो मोक्खे सुक्खं अणाबाहं ॥ २१४॥ विनयात् खलु ज्ञानं ज्ञानाद् दर्शनं ततश्चरणम् । चरणाद् मोक्षो मोक्षे सौख्यमनाबाधम् ॥ २१४ ॥
Knowledge is surely acquired from modesty, right intention comes from knowledge and leads to right conduct and froin right conduct one can attain salvation where there is unimpeded happiness.
मेहाण जलं चंदाण चंदिमा तरु-वराण फल-निवहो। स-प्पुरिसाणं जीविअं साफलं सयललोआणं ॥ २१५ ॥ मेघानां जलं चन्द्राणां चन्द्रिका तरुवराणां फलनिवहः । सत्पुरुषाणां जीवितं सफलं सकललोकेभ्यः ॥ २१५ ॥
The rain-water, the moon-light the fruits of good trees and the lives of good men-these prove nseful to the world.
किं किं न कयं को को न पत्थिओ कह कह ण णामियं सीसं। दुब्भर-उयरस्स कए किं न कयं किं न कायव्वं ? ॥ २१६ ॥ किं किं न कृतं कस्को न प्रार्थितः कस्य कस्य न नमितं शीर्षम् । दुर्भरोदरस्य कृते किं न कृतं किं न कर्तव्यम् ? ॥ २१६ ॥

Page #114

प्रकीर्णः ।
For the sake of sustaining the body, ( lit; for the sake of the belly which cau with difficulty be filled), what is not done, who is not beyged of, to whom obeisance is not paid (lit: before whom the head is not bowed in respectful salutation ), in short what is not done or should not be done?
पाएण मिह-भत्तं जणेइ जीवाण गाढ-रागिद्धिं । तत्तो भव-परिखुड्ढी ता परमत्थेण कडुअमिणं ॥२१७॥ प्रायेण मिष्टभक्तं जनयति जीवानां गाढरागर्द्धिम् । ततो भवपरिवृद्धिस्तस्मात् परमार्थेन कटुकमिदम् ॥ २१७ ।।
For the most part sweet food increases strong attachment in the living beings but as it increases rebirths, in reality it is bitter,
गुरु-मोह-कलह-निदा-परिभव-उवहास-रोस-भय-हेऊ। मजदुग्गइ-मूलं हिरि-सिरि-मइ-धम्मनासकरं ॥ २१८ ॥ गुरुमोहकलहनिद्रापरिभवोपहासरोषभयहेतुः। मद्य दुर्गतिमूलं ह्रीश्रीमतिधर्मनाशकरम् ॥२१८॥
Wine leads to intense spiritual ignorance, quarrel, sleep, disrespect, derision, anger and fear. It is the roob of all misfortuves and is the destroyer of modesty, pros. perity, intellect and virtue.

Page #115

१०२
प्राकृत-सूक्तरत्नमाला।
3 मईओ तर-तम-जोगेण हुंति मई-विभवा । मा वहउ कोवि गव्वं 'अहमेगो पंडिओ इत्थं ॥ २१६ ॥ आ सर्वज्ञमतेस्तरतमयोगेन भवन्ति मतिविभवाः । मा वहतु कोऽपि गर्व 'अहमेकः पण्डितोऽत्र' ॥ २१६ ॥
There are various gradations in the kingdom of intellect from omoiscience down to the meanest understanding : be not therefore vain enough to think that you are the only learned person in the world.
पाति जए अयसं उम्मायं अप्पणो गुण-भंसं । उवहसणिजा अ जणे हुंति अहंकारिणो जीवा ॥ २२० ॥ प्राप्नुवन्ति जगत्ययश उन्मादमात्मनश्च गुणभ्रशम् । उपहसनीयाश्च जने भवन्त्यहंकारिणो जीवाः ॥ २२० ॥
The proud meet with disgrace in this world, become insane, have their good qualities destroyed and becouie the laughing stock of the world.
इह एव खरारोहण-गरिहा-धिक्कार-मरण-पजते । दुक्खं तकर-पुरिसा लहंति निरयं पर-भवम्मि ॥२२१॥ इहैव खरारोहणगर्हाधिकारमरणपर्यन्तम् । दुःखं तस्करपुरुषा लभन्ते निरयं परभवे ॥ २२१ ॥

Page #116

प्रकीर्णः।
A thief undergoes these punishments in this world vizs riding an ass, censure, reproach, and even capital punishment and goes to hell in the next world.
अविजाणिय पत्थावं पर-चित्तमलक्खिऊण जं भणि। किं पावयरं तत्तोवि हुज अन्न पि लोगम्मि ? ॥ २२२ ॥
अविज्ञाय प्रस्ताव परचित्तमलक्षयित्वा यद्भणितम् । किं पापतरं ततोऽपि भवेदन्यदपि लोके ? ॥२२२ ॥
What else is more sinful in this world than what is said (ou au unknown subject ) without considering the occasion or observing other's heart ?
सम्भावी सम्भाविय-जणम्मि, उवयारियम्मि उवयारी। धुत्तेसु महा-धुत्तो वियक्खणो सव्वहा होइ ॥ २२३ ॥ सद्भावी सद्भावितजने, उपकारिण्युपकारी। धूर्तेषु महाधूर्ती विचक्षणः सर्वथा भवति ॥ २२३ ॥
A wise person deals honestly with the honest, mani. fests beneficence to the benevolent, shows himself to be the greatest of rogaes to the crafty.
सयणो दुज्जणो विद्देसिओ य लोहिओ तहा। गहिलो विम्हिओ भीरू सक्खो नूणं न किज्जइ ॥ २२४ ॥

Page #117

प्राकृत- सूक्तरत्नमाला ।
स्वजनो दुर्जनो विद्वेषी च लोभी तहा । ग्रहिलो विस्मितो भीरुः साक्षी नूनं न क्रियेत ॥ २२४ ॥
१०४
A kinsman, a vile person, a malicious person, a greedy person, an obstinate person, one filled with am azement and a coward-these should never be cited as · witnesses ( before a judge ).
मा होह सुअग्गाही अपत्तियं जं न दिट्ठि - पञ्चक्खं । पञ्चक्खम्मिय दिट्ठे जुत्ताजुत्त' वियारिजा ॥ २२५ ॥
मा भवत श्रुतग्राहिणोऽप्रत्ययं यन्न दृष्टिप्रत्यक्षम् । प्रत्यक्षे च दृष्ट युक्तायुक्तं विचारयेत् ॥ २२५ ॥
Do not be credulous (lit: be not a person who instantly believes what he has heard) for what is not seen with one's own eyes, is not to be believed in ( lit: is not credible or trustworthy). When even seen with one's own eyes, one should consider well (before adopting any course ) the propriety of the thing.
हयं नाणं किया-हीणं हया अन्नाणओ किया ।
पासंतो पंगुलो दड्ढो धावमाणो य अंधओ ॥ २२६ ॥
हतं ज्ञानं क्रियाहीनं हताऽज्ञानतः क्रियाः । पश्यन् पङ्गुदग्धो धावमानश्चान्धकः ॥ २२६ ॥

Page #118

प्रकीर्णः।
१०५
Koowledge without action is destroyed so is the action of one without knowledge : a lame man though seeing, was burnt and so was a blind person though ruauing ( lit: kuowledge, being inactive is useless, so action devoid of knowledge leads to ruin ).
संजोग-सिद्धीइ फल वयंति, न एग-चक्कण रहो पयाइ। अंधो य पंगू य वणे समेचा ते संपउत्ता नयरं पविठ्ठा ॥२२७॥ संयोगसिद्धया फल वदन्ति, नैकचक्रण रथः प्रयाति । अन्धश्च पङ्गश्च वने समेत्य तौ संप्रयुक्तौ नगरं प्रविष्टौ ॥२२॥
Success is said to be the fruit of union : a car can not go with only one wheel ; a blind man and a lame man happening to miss their way in a forest ( on meeting each other ), were able to reach ( lit : enter ) the town ( by dint of their concerted action ).
* समाप्त *
"

Page #119

Page #120

INDEX TO FIRST LINES. श्लोक गाथांक. श्लोक
गाथांक
अमियं पाइय कव्वं १ अंजणं चक्खु संगेण ३०
अलमेव विच्छुआण १६ अबस्स य निबस्स य ३१
अलसायंतेणवि सजणेण ७ अंबय-फलं सुपर १०२ अलियं न भासियव्वं १५० अइरोसो अइतोसो १८ अवयारपरेवि परे अइलजा अइमाण
___ अवि जाणिय पत्थावं २२२ अइलालियावि अइपालि २११
श्रा अक्कसुरहीण खीरं १६८ आकड्ढिऊण नीरं अक्खाणसणा कम्माण १६० आरोग्ग सारअं माणु १७७ अगणिजति नासे विजा ६६ आवईगयपि सुहए ८३ अजं परं परारि ११० आ सव्वण्णु मइओ २१६ अज्झवसाण निमित्ते अणवट्ठियस्स धम्म १३७ अत्थो जसो अकित्ती
इक्केणंपि विणा माणुसेण १० अपरिक्खिय कयकर्ज १५ इदियचवलतुरंगा ११७ अप्प हियं कायव्वं १६१ ।।
इह एव खरा रोहण २२१ अभयंतावि नजति
, इह लोए च्चिय जीवा ४ ५
१५३ अभयं सुपत्त दाण २१२
उ अभूसणो सोहइ बंभयारी २०६ उच्छिद्रं विट्ठ पिव १५८
१०४

Page #121

श्लोक
गाथांक श्लोक गाथांक उदओ भुवणकमणं १०० को नाम गुण मरहो ८५ उदयम्मिवि अत्थमणेवि १२ कोहाहिभूआ नसुहं लहंति १६६
कोहो पीई पिणासेइ २०० • एवं सुसीलवंतो में कोहो विसं किं अमयं २०४
रवंडीकओवि पजालिओवि १८ कत्थावि जीवो बलिओ १२३ खण मित्त सुक्ख कज्जे १४५ करचुलुअपाणिएणवि ५७ खीरं पिव हंसाजे १३ कालम्मि अणाईए १६४
ग कालो सहावनियई १६३ गुरु मोह कलह निद्दा २१८ किंकिंन कयं कोको किंजंपिएण बहुणा १३०
च किं ताए पढियाए १३८ चउसुवि गईसुसव्ये १७८ किं तीए सिरीए पीवराए ८२ चंदकला छुरिमुडि ६५ किं तीए सिरीए सुन्दरीवि ८१ चंदस्स खओ न हुतार १०१ किविणाण धणं नागाण ५१ चत्तारि परमंगाणि कुवियस्स आउरस्स य ६४ चयंति मित्ताणिनरं १९७ को इत्य सया सुहिओ २०५ छ को किर कुलाहिमाणो १७ छंदं जो अणुवट्टइ को चक्कवट्टीरिद्धिं १७५ छायामिसेण कालो ११४

Page #122

श्लोक
गाथांक श्लोक
गाथांक छिजउ सीसं अह होउ ३ जा जा वञ्चइ रयणी १३६ छुहियाण भोयणम्मिव १८० जा विहवो ता पुरिस्स ७२
जीवदयाए रहिओ १४६ जंकल्ले कायव १४ जीवो अणाइनिहणो ३७ जंकलं कायव
जुव्वर्ण रूवसंपत्ती १६ जं चित्ते चिंतेउ
जो कुणइ नियम भंग २०७ जं चिय विहिणा लिहि
जो कुणइ परस्स दुहं २६ जइ केवि पुज्वपुरिसा १८७
जो जादिस्सं संगं ३४ जइ गिलइगलइ उदरं १८८
जो जीव वहं काउं १४० जइ जीवियस्स इक्कस्स
जो देइ कणय कोडिं . १५६ जणणी य जम्म भूमी
जो नवि दुःक्खं पत्तो १८२ जम्मं तीए सोगो ३ ट जम्मो कलिंगदेसे
६० टुटत्तं मूकत्त जललवतरलं जीयं १६ टोलुब्व टलटलंतो जह अग्गीइ लबोवि ११८ ठ जह कच्छुल्लो कच्छु २८ ।
ठाणं उच्चययरं जह नई महुरसलिलं ३५ जहा लाहो तहा लोहो २०१ जाइ रूवं विज्जा ७३ तत्तिलो विहिराया जाउण कस्सइ चिंता ६१ तप्पंति तवमणेगे
१४३

Page #123

श्लोक गाथांक श्लोक
गाथांक तस्स न हवइ दुक्खं १३१ ताय विढत्ता लच्छी
धन्नं धणाण मूलं १८३ तावञ्चिय नेहतरू
धन्ना तेञ्चिय पुरिसा १५५ ते धन्ना ते साहू
धम्मेण कुलप्प सुई १२८ ते पंडिआ जे विरया २१०
धारिज्जइ जलनिहीवि १२७
धावंत खलंत पडतयांइ ८४ दहण पाणि निवहं १४४ धोरणवि मरियव्वं १०६ दहइ सयण विओगे १९२ दाणं दरिदस्स पहुस्स खंती ४८ दाण माणोवयारेहिं १७ नं गणंति कुलं न गणंति ७५ दासत्तं देइ रिणं १६५ नचंता कीडता १२६ दिजाहिजो मरंतस्ल १४२ नजंति चित्त भावा ४२ दिवसनिसा घडिमालं ५५ न धम्म कज्जा परमत्थि २०८ दिवा कागाण बीहेसि १० नयणे कहिज्ज पेम्म ११६ दीण दरिदा परवसण २३ नवि अत्थि नवि अ होहि ४६ दीसइ विविह चरित्तं ४० न सा जाई न सा जोणी ११५ दीहर फणिंद नाले ११३ न हि सव्वहा अणुना १८१ दुपरिचय घरणि घरो ४५ निम्मल कुलम्मि जम्मो १८५ देवाण दाणवाणय ८६ निय घर सोसा पर गेह ६४ देविंदा समहिड्डीया १०७ नेरइआणवि दुक्खं ५६

Page #124

श्लोक गाथांक श्लोक गाथांक
भव सय सहस्स दुलहे १३४
भारक्ख मेवि पुत्ते २७ पत्ते वसंत मासे ६२
. पर गुण गहणं छंदाणुवत्तणं १४
म पर पत्थणापवन्नं २१ मंद गमणं मूयत्तं १३२ पाएण मिह भत्तं २१७
मच्छपयं जल मझे पावंति जए अयसं २२०
मज्जं विलय कसाया २०६ पुरिसेण माण धण वजिएण GE
मरण समं नत्थि भयं १७३ मलमइल पंकमइला २५
मइलइ विमलंपि कुलं १५७ बझंति मुक्ख विहंगा १७२ माणुस्स खित्त जाई ४७ बहिरंतरंग भेआ १६२ माय पिय पुत्त बन्धू १०८ बहुसो चिंतिज्जतं १५६ माया तिरियाणहिआ १७६ बालस्स माय मरणं ११६ मारइ पिय भत्तारं ८९ बालामिरामेसु दुहावहेसु १६६ माहोह सुयग्गाहि २२५ बावत्तरी कला पंडिआवि १२६ मित्ती परोवयारो ८ बुद्धी अचंडं भयए विणीयं १६८ मुक्खत्थीहिं करेअन्वो १४८
मुत्ता हलंव कव्वं
मेरू गरिहो जह पव्वयाणं १५४ भहएणेव होअव्वं १६ मेहाण जल' चंदाण २१५ भव जलही तरीतुल्लं १४६ मोहंधयार पडिया १५२
भ

Page #125

श्लोक गाथांक श्लोक गाथांक
वरं हलाहलं भुत्तं ३८ रंजंति जाव कर्ज २०
वल्ली नरिंद चित्त १८६
वारण बलेण परकमेण ६३ रत्ता पिच्छंति गुणे रत्तिधा दीहंधा
वायस साण खराई १६६ रनो आणा भंगे १७०
वाया सहस्समहियं रयण निरंतर भरिओ ६८
वावाराणं गुरुओ १२१ रयणायर तीर पइट्ठियाण ७०.
विगुणमवि गुणड्ढे ७१ विणओ आहबइ सिरि २१३
विणयाओ हु नाणं २१४ लच्छी सहाव चवला १०३ विमलम्मि दप्पणे जह १६१ लवण समो नत्थि रसो १७४ विहलो जं अवलंबइ लाउअ बीअं इक्कं १५१ लुद्धा नरा अंधयरा हवंति २०३
संजोग सिद्धीइ फलं वयंति २२७
संसारम्मि असारे १३३ वंचइ मित्त कलते ७६ सब्भावी सब्भाविय २२३ वंचिजइ नि सामी ८८ सम्भावेण वहति संयमभरं २६ वत्थु विसेस निरिक्षण ४१ सयणो दुजणो विद्दे २२४ वंदिजमाणा न समुक्कसंति १६५ सयमेव कुणसि कम्म १२४ वरमग्गिम्मि पवेसो २२ सल्लं कामा विसं कामा १२० वणिआण वणिजम्मि ८० सव्वं विलवियं गीअं १९६

Page #126

श्लोक गाथांक श्लोक
गाथांक सव्वत्थ निरणुक्कोसा १८ सुलहा सुरलोअ सिरी ५२ सव्वस्स अणिञ्चतं १५ सुवन रुप्पस्स य पव्वया २०२ सव्वे जीवावि इच्छन्ति १३६ सुर नर सुहाई सयलाई १६४ सव्वो पुवकयाणं १२२ सूल विस अहिविस मुइअ १०५ सा नत्थि कला ११२ सेविजइ सीह गुहा १७१ सामी अविसेसन १८४ सो धम्मे पडिबुद्धो १३५ सायर जल परिमाणं ८७ सोल परिसो पुरिसो ७७ सा साई तंच जलं ३६ साहीणामय रयणो ६६ सुच्चिय सुहडो सो चेव ७४ हतूण पर प्पाणे १४७ सुचिरंपि अच्छमाणो ३२ हयं नाणं किया होणं २२६
" " " ३३ ही संसार सहावाचरियं १११
*asilocat

Page #127

Page #128

पृष्ठम् पंक्ति:
१२
of of wo wo wo & & &w 2 + " & * & it w
११
१५
१६
१६
१६
२३
२७
३६
३० १८
४७
५८
५६
६०
६१
६१
१२
Ε
१०
६३
१८
६
८
m
१
१५
Pry

शुद्धिपत्रम् ।
अशुद्धम्
prodnce
contiune
befug
beomes
३५
३६
munificance
forever
can not
lightening
nothing
( हेडिंग )
इन्द्रियम्
( हेडिंग )
इन्द्रियम्
जं
इन्द्रियम् ( हेडिंग )
शुद्धम्

produce
continue
being
becomes
३६
३५
munificence
for ever
cannot
lightning
one thing
कर्म Action.
कर्म
धर्म: Religion.
धर्मः
जे
धर्मः
अहिंसा Non-injury.

Page #129

Page #130
To be hud of :1. The Publisher Beneras City. ( U. P. ) 2. Gulab Kumari Library. KUMAR SING HALL, 46, Indian Mirror Street, CALCUTTA 3. Messrs. s. C. Auddy & Co. Book-sellers & Publishers. 58 & 12, Wellington Street, CALCUTTA. Printed by Mahabir Prasad Poddar, at THE BANIK PRESS. 60, Mirzapur Street Calcutta. AND Published by V. J. JOSHI, Hory. Manager, THE JAINA VIVIDHA SAHITYA SHASTRAMALA OFFICE, BENERAS CITY.