Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajJAtakartuka cAritramanorathamAlA TIkAkAra : pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya mitrAnaMdasUrIzvarajI mahArAja
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU.paM.zrI padmavijayajI gaNivara jainagraMthamALA puSpa - 48 pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya mitrAnaMdasUrIzvarajI mahArAja viracitA premaprabhA' TIkA yukta ajJAtakartuka cAritramanorathamAlA anuvAdaka - saMpAdaka pU.munirAjazrI bhavyadarzanavijayajI gaNivara
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA : graMthakAra-ajJAta : : TIkAkAra : dharmatIrthaprabhAvaka, siddhAMtasaMrakSaka, apramattajJAnopAsaka, pU. AcAryadeveza zrImad vijaya mitrAnaMdasUrIzvarajI mahArAjA : bhAvAnuvAdaka-saMpAdakaH pU.munirAjazrI bhavyadarzanavijayajI gaNivara : prathamavRttiH saMvata 2059, poSa suda 15, tA.18-1-2003, zanivAra : nakala : 1000 : prakAzaka : pU.paM.zrI padmavijayajI gaNivara jainagraMthamALA C/o. azokakumAra hiMmatalAla zAha eca.e.mArkeTa, trIje mALe, kapAsiyA bajAra, amadAvAda - 2. phonaH (o) 2123287 (ghara) 6612507 : akSarAMkana - mudraNaH jinezvara grAphIksa, 103, uSAdIpa kompalekSa, relave krosiMga pAse, navaraMgapurA, amadAvAda. phonaH (o) 6404874 (ghara) 7551654 (mo) 98240 15514
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA phAra samaja zAsananAcaMka... paramatAraka.... karuNAsiMdhu..... vizvoddhAraka.... zramaNabhagavAna zrImahAvIraparamAtmAnI damI pATane alaMkRta karanArA... niHspRhaziromaNi, vAtsalyanA mahAsAgara, paramakaruNAnA avatAra, suvizAlagacchanirmAtA, gacchanA saphaLa sukAnI, saccAritracUDAmaNi, saMyama-tyAga-tapobhUti, suvizuddhabrahmamUti, surAsurapUjya, karmasAhityanipuNamati, siddhAMtamahodadhi, jyotirdhara, pUjyapAda, sva.sUripuraMdara zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjanAM paramapAvana karakamalomAM kRtajJabhAve sAdara samarpaNa.. ApanA anaMta upakAranA bhAra nIce dabAyelo ane ApanI divyakRpAno bhikSuka... - vijaya mitrAnaMdasUri saM.2059, mauna ekAdazI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA aMtaranI vAta... lagabhaga traNa dAyakA pahelAM pustako jotAM jotAM sAdhvI zrI lAbhazrIjI mahArAjanI preraNAthI chapAyeluM ane bhAvanagarathI prakAzita thayeluM "jaMbudvIpa samAsa prakaraNa" nAmanuM nAnuM pustaka hAthamAM AvyuM. kramaza: vAMcatAM vAMcatA cAritramanorathamALA nAmanuM prakaraNa, je phakta 30 ja gAthAnuM hatuM, e vAMcatAM AtmAne parama AnaMda thayo, mana harSavibhora banyuM. vAraMvAra vAMcavAnuM mana thatuM. vAMcatAM vAMcatAM romarAjI vikasvara thatI. vayovRddha, parama ArAdhaka, munizrI puNyadarzanavijayajInI saMyamanI preraNA mATe mAMgaNI UbhI rahetI. tethI meM emane A cAritramanorathamALA jherokSa karAvI mokalI. emaNe vAMcIne ananya AnaMda vyakta karyo ane jANe badhuM ja maLI gayuM, evo pratibhAva batAvyo. muMbaI vAlakezvara zrIpAlanagaranA upAzrayamAM A graMtha upara sabhA samakSa vyAkhyAno thayAM. lokone paNa khUba AnaMda Avyo ane suzrAvaka navInacaMdra bhagavAnadAsabhAIe tathA navInacaMdra rIkhavacaMdabhAI vageree "saMyama raMga lAgyo' pustaka chapAvyuM, jemAM A prakaraNa paNa sAmela hatuM. tyArabAda muMbaIthI vihAra karI gujarAta AvatAM vApI gayA. tyAM paM.mabhUSaNa vijayajI gaNInI nizrAmAM upadhAna cAlu hatAM. 7 divasa rokAvAnuM thayuM. sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI vAcanA mATe mAMgaNI thaI ane lagabhaga 60 sAdhu-sAdhvIjI samakSa cAritramanorathamALA upara vAcanA ApI. saune 30 gAthA kaMThastha karavAnI IcchA thaI. muMbaIthI 100 pustako maMgAvyAM. ghaNAM kharAM sAdhu-sAdhvIjIe cAritra-manorathamALAnI gAthAo kaMThastha karI ane te pachI paNa ghaNAM sAdhu-sAdhvIjIne preraNA karatAM teo kaMThastha karavA lAgyAM. ekavAra e gAthAo vAcatAM vAcatAM enA upara saMskRta TIkA lakhavAno vicAra Avyo ane zubhaghaDIe e maMgalakAryano prAraMbha thayo. lakhAvavAnI zarUAta karI ane munirAjazrI bhavyadarzana vijayajI gaNI phera karavA lAgyA. TUMka samayamAM TIkA pUrNa thaI. pachI A.vi.kulacandrasUrijIe, paM.subodhabhAI vageree enuM saMzodhana karyuM. te pachI munizrI bhavyadarzanavijayajI gaNIe tathA bIjA keTalAka
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA puNyAtmAoe AnuM bhASAMtara thavuM joIe : evo Agraha sevyo. meM munizrI bhavyadarzanavijayajI gaNIne kahyuM : tame ja bhASAMtara lakhI nAkho ane temaNe TUMka samayamAM bhASAMtara lakhI nAkhyuM. te pachI ame sAma-sAme besIne meLavI lIdhuM. emAM jarUrI sudhAro-vadhAro karyo. bhASAMtara thayA pachI cokkasa lAgyuM ke, A jarUrI hatuM. ghaNA jIvone zrItIrthaMkarabhagavaMtonA mahAna saMyamadharmanI mahattA samajavA mATe A khUba ja upayogI thaze. bahu saMkSepa nahi, tema bahu vistAra paNa nahi - e zailIthI thayelo A bhAvAnuvAda vAMcI sau koI AnaMdita thaze ane paramAtmAnA saMyamadharmanI garimA samajaze emAM zaMkAne koI sthAna nathI. AmAM rahI gayelI koI paNa truTI vidvAno amane jaNAve, to bIjI AvRttimAM sudhAro thaze. TIkAnuM nAma premaprabhA' zAthI ? bhavAbdhitAraka pUjayapAda paramopakArI paramagurudeva sva.AcAryadeva zrImad vijayapremasUrIzvarajI mahArAjAe mAro hAtha pakaDyo. mane saMsAranA kIcaDamAMthI bahAra kADhyo. pAMca pratikramaNathI abhyAsanI zarUAta thaI. abhyAsa mATenI teozrInI preraNAo ajaba hatI. nAnI zAMti vihAramAM eka divasamAM karAvI. moTI zAMti traNa jaNanI hariphAImAM eka divasamAM karAvI. vi.saM.1998nA khaMbhAtanA cAturmAsamAM (huM gRhasthapaNAmAM) tuM roja cha kalAka na bhaNe to bIje divase huM AyaMbila karIza, ema kahI karuNAsAgara e mahApuruSe mane TAIma jovA eka ghaDiyALa ApyuM. eka divasa poNA cha kalAkano saravALo thayo ane teoe bIje divase AyaMbila karyuM. saMskRtanA abhyAsa mATe cAra kalAka paMDita rAkhI ApelA. vi.saM. 2010mAM saMgamaneranI sthiratA daramiyAna mane kahe : tuM je divase zrIbhagavatIjI sUtranA 100 pAnAM nahIM vAMce tene bIje divase AyaMbila karIza. huM eka paNa miniTa bagADyA vagara zrIbhagavatIsUtranA vAMcanamAM DUbI gayo. kevI e paramatArakanI bhaNAvavAnI laganI ane karuNA ! e mahApuruSanA AvA agaNita upakAronI smRtimAM A cAritramanorathamALA graMthanI TIkAnuM nAma "premaprabhA' rAkhyuM che. 17, ToLakanagara, - A.vi.mitrAnaMdasUri mahAlakSmI roDa, pAlaDI, saM.2059, kA.va.6, amadAvAda - 380 007. ('sUriprema' dIkSAdina)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA A graMtharananA prakAzanamAM dravyano vyaya karanAra """gAsa ha bhA..gI zrI manamohana pArzvanAtha jaina maMdira TrasTa (jJAnakhAtuM) (zve.mU.jaina saMgha) gujarI peTha, icalakaraMjI (mahArASTra) ' pU.sAdhvIjIzrI jitendrazrIjI ma.nA sadupadezathI lakSmInivAsa vagere sosAyaTInI bahenonI jJAnakhAtAnI upajamAMthI ha. kAMtAbena panAlAla, amadAvAda. zrImatI kAMtAbena ramaNikalAla, surendranagaravALA a.sau.hemaMtikAbena kIrtibhAI 317, sI-DrAIva, nyu milaphorDa, amerikA jJAnabhaktino lAbha lenAra saMgha tathA puNyazALIonI hArdika anumodanA karIe chIe. li. pU.paM.zrIpadmavijayajI gaNivara jenagraMthamALA TrasTanuM TrasTImaMDaLa
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA rdI marda namaH | pUjyapAda-dAna-prema-rAmacandrasUrIzvarasadgurubhyo namaH / jJAnanidhi-cAritraratna-samatAsindhu-pU.paMnyAsapravarazrIpadmavijayajIgaNivarANAM prathamaziSyaratnena dharmatIrthaprabhAvakAkhaNDabAlabrahmacAriapramattajJAnopAsakAcAryavijayamitrAnandasUrivareNa viracitayA 'premaprabhA' TIkayopazobhitA'jJAtakartRkena racitA cAritramanorathamAlA maMgalAcaraNam - vIravibhoH padAmbhojaM, natvA ca guNasAgaram / sadguruM premasUrIzaM, smRtvA ca zrutadevatAm // 1 // ke ahaM namaH vizvapUjaya-zrImad vijayapremasUrIzvarasagurubhyo namaH jJAnanidhi-cAritraratna-samatAsiMdhu sva. pUjyapAda paMnyAsapravarazrI padmavijayajI gaNivaryanA prathama ziSyaratna dharmatIrthaprabhAvaka, akhaMDabAlabrahmacArI, apramattajJAnopAsaka, pUjyapAda, A.bha.zrImad vijayamitrAnaMdasUrIzvarajI mahArAjA racita premaprabhA' TIkAyukta ajJAtakartaka cAritramanorathamAlA (bhAvAnuvAda) premaprabhAno bhAvAnuvAdaH maMgalAcaraNaH zrIvIraparamAtmAnAM caraNakamaLane namaskAra karIne, guNanA sAgarasamAM sadguru zrIpremasUrIzvarajI mahArAjAne namaskAra karIne tathA zrutadevatA-sarasvatIdevInuM smaraNa karIne "cAritramanorathamAlA" graMtha upara, bALajIvone upakAraka premaprabhA' nAmanI vRtti-TIkA huM karuM chuM-racuM chuM. 1-2
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA saccAritramanoratha - mAlAyAH prakaromyaham / bAlopakAriNIM vRttiM, nAmnA premaprabhAM parAm // 2 // 8 adhyAtmarasAsvAdarasikena saMvegaraGgaraJjitamAnasenA'jJAtakartRkena kenApi sUrivareNa munivareNa vA viracitAyAstriMzadgAthApramANAyAzcAritramanorathamAlAyA mayAvijayamitrAnandasUriNA 'premaprabhA' TIkA prArabhyate / tatra cemA prathamA gAthA - 1 kesiMci sannANaM, saMvegarasAyaNaM pavaNNANaM / uttamaguNANurAyA, sattANaM phurai iya citte // 1 // premaprabhA 'sirI'tyAdri, vaiSAzcit - viziSTamavyAnAmeva, na sarvemAM, punaH kIdRzAnAM 'saunnANaM' sapuNyAnAM - puNyasahitAnAM puNyAnubandhipuNyavatAmityarthaH, 'saMvegarasAyaNa 'miti saMvegaH sukha-duHkharUpasaMsAropari nirvedo mokSAbhilASo vA, sa eva rasAyanaM, atra saMvegAya rasAyanasyopamA pradattA / yathauSadharUpaM rasAyanaM kAyakalpaM karoti arthAd dehasyAmayAn niSkAzayitvA zarIraM rogarahitaM adhyAtmarasano AsvAda karavAmAM jemane AnaMda Ave che, jeonuM aMtaHkaraNa saMvegaraMgathI sArI rIte raMgAyeluM che. tevA koI ajJAta AcAryabhagavaMta ke munibhagavaMte racela cAritramanorathamAlA graMtha upara huM - AcArya vijaya mitrAnaMdasUri 'premaprabhA' nAmanI TIkAno maMgala prAraMbha karuM chuM. tenI prathamagAthA A pramANe che. zlokArtha: saMvegarasAyaNa - mokSAbhilASane pAmelA keTalAka puNyAtmAonA cittamAM ja, uttama guNonA anurAganA kAraNe AvA vicAro (AgaLa kahevAtA manoratho) pragaTa thAya che. 1 viziSTa evA keTalAka bhavyAtmAone ja, ke jeo puNyAnubaMdhIpuNyanA udayavALA che, saMvega-rasAyaNane prApta thayelA che. arthAt sukha-duHkha svarUpa saMsAra upara jeone aNagamo pedA thayo che athavA mokSano abhilASa pragaTa thayo che; evA saMvegavALA che. temanA ja cittamAM uttama puruSonA guNanA anurAganA kAraNe AgaLa kahevAtA cAritranA utkRSTa manoratho utpanna thAya che.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA tuSTi-puSTisahitaM saundaryayuktaM ca karoti tathA saMvegarUpaM rasAyanamapi Atmano rAgAdirogAnAM hAsaM-nAzaM ca kRtvA''tmano vairAgyAdiguNasaundaryaM vardhayati / tat 'pavaNNANaM' prapannAnAM rasAyanaM prAptAnAM 'sattANaM'ti sattvAnAM-jIvAnAM 'uttamaguNANurAye 'tti uttamAnAM guNAnAmanurAgAddhetoH 'phuDa'tti sphurti-praadurbhvti| 'iya'tti ityevaMrUpaH sadvicAro manoratha iti zeSaH / kutretyAha - 'citte 'tti citte-manasi / ayaM bhAvaH-viziSTabhavyAnAM puNyAnubandhipuNyavatAM saMvegarasAyanaprAptAnAmuttamaguNAnurAgAddhetormanasi, agre vakSyamANA manorathAH prAdurbhavanti / utkRSTamanorathAnAM prAptyarthamAtmanAM pAtratA'pi utkRSTA evApekSyata iti / saiva pAtratA granthakAreNa svayaM asyAM gAthAyAM darzitA'sti // 1 // atha pravrajyAgrahaNaviSayakaM prathamaM manorathaM darzayannAha - kaiyA saMviggANaM, gIyatthANaM gurUNa pymuule| sayaNAisaMgarahio, pavvajjaM saMpavajjissaM ? // 2 // je rIte rasAyaNa (bhasma-rasaauSadha) zarIranA rogono nAza karIne kAyAkalpa kare che, te ja rIte saMvega paNa rasAyaNa (bhAvarasAyaNa) hovAthI AtmAno kAyAkalpa kare che. mATe saMvegane rasAyaNanI upamA ApavAmAM AvI che. bhasmathI kAyAnA rogono nAza thAya che. roga rahita thavAthI kAyA puSTa thAya che. sauMdaryayukta bane che, te ja rIte saMvegadvArA AtmAnA rAgAdi rogono nAza thAya che. tenAthI AtmA vairAgyAdi guNothI puSTa thAya che ane AtmAnuM sauMdarya khIle che. AvA utkRSTa manoratha mATe AtmAnI pAtratA paNa utkRSTa ja joIe. e ja pAtratA graMthakAre A gAthAmAM batAvI che. 1. sarva prathama pravajyA svIkAravA svarUpa manoratha batAve che. GojArtha : svajanAdinA saMgathI mukta banI, saMvigna-gItArtha gurunAM caraNakamaLamAM huM kyAre pravajyA-bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karIza? 2
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 10 premaprabhA0 'kaiye'tyAdi, kaiyA'-kadA 'saMviggANaM' ti saMvijJAnAMsaMvega-guNayuktAnAM, punaH kIdRzAnAmityAha - 'gIyatthANaM ti gItArthAnAM-sUtrArthavidAmutsargApavAdajJAnAM 'gurUNa'tti gurUNAM, gRNAti tattvamiti gurusteSAM gurUNAM, atra bahuvacanaM mAnArthe / 'payamUle 'tti padamUle padayormUlaM padamUlaM tasmin padamUle, caraNakamale gurUNAM samIpa ityarthaH / 'sayaNAisaMgarahio'tti svajanAdInAM saGgena rahitaH, svajanA mAtR-pitR-bhrAtR-bhaginI-patnI-putra-putryAdayasteSAM saGgena samparkeNa mohena vA rahitaH, AdizabdAd dhana-dhAnya-deha-gehopakaraNAdInAM saGgo mohastena mukto'haM 'pavvajjaM'ti pravrajyAM prakarSeNa vrajanaM-gamanaM pravrajyA, saMsArAnnirgatya cAritramArge gamanamityarthaH / 'saMpavajjissaM'ti sampravrajiSyAmi saMsAraM parityajya samyakpeNa prakarSeNa ca vrajiSyAmi gamiSyAmi ratnatrayIrUpe mArge-mokSamArga iti / idamatra tAtparyam - ahaM bhaviSyatkAle saMvignAnAM gItArthAnAM gurUNAM sakAze svajanAdInAM saGgaM parihatya pravrajyAM kadA grahiSyAmIti / ayaM prathamo manorathaH // 2 // saMyamagrahaNAnantaraM yad yatkaraNIyaM tasya tasya manorathAn prakaTayannAha - premaprabhAno bhAvAnuvAda : jeo saMvegaguNathI yukta che, jeo sUtra-artha, utsarga-apavAdanA jANakAra hovAthI gItArtha che. evA tattvano prakAza ApanAra gurubhagavaMtanAM ya29-bharAmai, mAtA-pitA, bhAI-paDena,patnI-putra-putrI mAhinA saMpathA. athavA mohathI rahita thaIne, Adi zabdathI dhana-dhAnya-zarIra-gharaupakaraNAdinA mohathI rahita thaIne, saMsAramAMthI nIkaLIne pravrayAnocAritrano eTale ke samyagdarzana- samyajJAna ane samyaphacAritrarUpa ratnatrayIno-mokSanA mArgano kyAre svIkAra karIza? 2. saMyamarano svIkAra karyAbAda je je karavA yogya che, tenA manoratho pragaTa 73 cha
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 cAritramanorathamAlA sAvajjajogavajjaNa-pauNo annvjjsNjmujjutto| . gAmAgarAiesuM, appaDibaddho ya viharissaM ? // 3 // premaprabhA0 sAvajjetyAdi, 'sAvajjaM' sAvA, avadyena-pApena sahitaM sAvA 'joga'tti yogo vyApAraH, manaso vAcaH kAyasya ca sAvadhavyApAraH pApapravRttirityarthaH, tasya 'vajjaNa 'tti varjanaM pariharaNaM tadarthaM 'pauNo 'tti praguNaH - tatparaH / pApavyApArasya tyAgAya tatparo'hamiti sammilito'rthaH / 'aNavajjasaMjamujjutto 'tti aNavajja-anavadyo niSpApaH pAparahita itiyAvat / idRzo yaH 'saMjama'tti saMyamaH saptadazaprakAraH, yadAha - "paMcAsavA viramaNaM, paMciMdiyaniggaho ksaayjo| daMDattayassa viraI, sattarasahA saMjamo hoi // 1 // " anyarItyA saptadazaprakAro'pi saMyamaH zAstrakArairnirdiSTaH, yaduktaM - zlokArtha : pApavyApArono tyAga karavAmAM tatpara ane niSpApa saMyamamAM udyamavALo banI, gAma-Akara-nagara vageremAM rAgarahita-anAsaktabhAvathI huM kyAre vihAra karIza? 3 premaprabhAno bhAvAnuvAda : mana-vacana-kAyAnA sAvadyavyApAra-pApapravRttithI atyaMta rahita thaIne temaja anavadya -pAparahita-niSpApa saMyamayogamAM udyamavaMta thaIne, gAmakhANa-nagarAdi pradezomAM, dravya-kSetra-kALa-bhAvanI pratibaddhatArahitarAgarahita-AsaktirahitapaNe kyAre vihAra karIza ? arthAt zrIjinezvaradevanI AjJApUrvaka rAgAdi doSanA nAza mATe 17 athavA 70 prakAranA saMyamanI puSTi mATe, vairAgyanI vRddhi mATe, bhavyajIvonA pratibodha mATe kyAre vicArIza? saMyamayoganA 17 prakAra : hiMsA-jUTha-corI-abrahma-parigraha : A pAMca AzravathI pAchA haThavuM, cAmaDI (sparzanendriya), jIbha (rasanendriya), nAka (dhrANendriya), AMkha (cakSurindriya), ane kAna (zrotrendriya) : A pAMca Indriyono nigraha-kAbU,
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 cAritramanorathamAlA "puDhavidagaagaNimArua-vaNassai-biticaupaNidiajIve / pehuppehapamajjaNapariTuvaNamaNovaikAe // 2 // " saptatiprakAra: saMyamaH 'caraNasittarI rUpaH, uktaM ca - "vaya - samAdhammu-saMgama, veyAnva va vaMmattiIgo | nApatiyaM tavakoh-nigghaaii caraNameyaM // 1 // " anyaH saptatiprakAraH saMyamastu 'karaNasittarI'rUpaH, yadAha-"piMDavisohI samiI, bhAvaNa-paDimA ya iMdiyaniroho / paDilehaNaguttIo, abhiggahA ceva karaNaM tu // 1 // " etAdRze saMyame 'ujjutto 'tti udyamavAn-prayatnavAn puruSArthazIlo'hamitiyAvat 'gAmAgarAiesuM'ti 'gAma'tti grAmeSu 'AgarAieK'ti AkarAdiSu, Adizabdena kheTaka-karbaTa-nagarAdiparigrahastatra 'appaDibaddho 'tti apratibaddho dravya-kSetra-kAla-bhAvAnAM pratibandhena rahito'nAsaktyA'ntarAyaM vinA krodha-mAna mAyA-lobharUpa cAre kaSAyono jaya, mana-vacana ane kAyA rUpa traNa daMDanI virati - ema 17 prakArano saMyama che. bIjI rIte 17 prakArano saMyamaH pRthvIkAya, aSkAya, teukAya, vAukAya, vanaspatikAya, beIndriya, te indriya, caurindriya, paMcendriya ane ajIvaH A dazano saMyama, prekSAsaMyama, upekSAsaMyama, pramArjanA saMyama, pAriSThApanikA saMyama, mana-vacana-kAyAno saMyama-A 17 prakAra saMyamanA jANavA. athavA saMyama zabdathI caraNasittarI-karaNasittarI svarUpa saMyamanA 7070 prakAra nIce mujaba jANavA. caraNasittarIH pAMca mahAvrata, kSamAdi 10 prakArano yatidharma, 17 prakAranuM saMyama, brahmacaryanI nava vADa, jJAnAdi AtmAnA traNa guNo, bAra prakArano tapa ane krodhAdi cAra kaSAyono nigraha- A caraNasittarI che. karaNasittarI AhAra, vastra, pAtra ane vasatI-e cAra prakAranA piMDanI vizuddhi, IryAsamiti vagere pAMca samitinuM pAlana, anityAdi bAra bhAvanA bhAvavI, sAdhunI bAra pratimAnuM pAlana, pAMca Indriyono nirodha, paccIza prakAranI pratilekhanA, traNa guptinuM pAlana, dravya-kSetra-kALa-bhAva saMbaMdhI cAra prakAranA abhigraha karavA : Ama karaNasittarI jANavI.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13. cAritramanorathamAlA veti, 'ya'tti caH, sa ca samuccaye 'viharissaMti vihAraM kariSyAmIti, jinAjJayA sAdhUnAM vihAro rAgAdidoSanAzArthaM, vairAgyavRddhyarthaM, bhavyajIvAnAM pratibodhArthaM ca prazastaH / asyAM gAthAyAM sAvadyayogavarjanasya tatparatAyAH, anavadyasaMyame udyamasya tathA ca grAmAkarAdiSu apratibaddhavihArasyaivaM trayo manorathAH pradarzitAH // 3 // atha durddharamahAvratAnAM bhArasya vahanamanorathaM pradarzayannAha - aNavarayamavissAmaM, kaiyA niyabhAvaNAsuparisuddhaM / duddharapaMcamahavvaya-pavvayabhAraM dharissAmi ? // 4 // premaprabhA0 'aNavaraya 'mityAdi, 'aNavarayaM' ti anavarataM nirantaraM 'avissAmaM 'ti avizrAmaM - ArAmaM tyaktvA 'kaiyA' iti pUrvavat 'niyabhAvaNAsuparisuddha'ti nijabhAvanAsuparizuddhaM - nijaM tat tat mahAvrataM tasya A gALAmAM sAvagha pravRttinA tyAganI tatparatA, niSpApa saMyamajIvananI pravRtti tathA gAmAdimAM rAgarahita-Asaktirahita vihAra - ema traNa manoratho batAvyA che. 3. have durdhara-dukhe karIne dhAraNa karI zakAya evA pAMca mahAvratanA bhArane vahana karavAno manoratha jaNAve che. zlokArtha: jarAya thAkyA vagara, satata, te te mahAvratonI bhAvanAthI vizuddha ane durdhara pAMca mahAvratanA parvata jevA meruparvata jevA bhArane huM kyAre upADIza?4 premaprabhAno bhAvAnuvAda niraMtara-haMmeza, ArAmano tyAga karIne , te te mahAvratanI pAMca-pAMca bhAvanA bhAvavApUrvaka arthAt bhAvanAthI parizuddha, duHkhe karIne dhAraNa karI zakAya tevA, sarvathA prANAtipAtaviramaNa, sarvathA mRSAvAdaviramaNAdi pAMca mahAvratonA parvata jevA bhArane kyAre dhAraNa karIza? kahevAno bhAva e che kesaMyama svIkAryAbAda pAMca mahAvratonuM pAlana saMyamI AtmAe avazya karavAnuM che. te paNa kyAreka kyAreka nahIM, satata, roja, pratyeka kSaNe, thoDA paNa parizramane
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 14. paJca paJca bhAvanAbhirbhAvitatayA sutarAM parizuddhaM, kiM tat ityAha - 'duddhare'tyAdi durddharaM-duHkhena dhartuM zakyaM 'paMcamahavvayapavvayabhAraM'ti paJcAnAM sarvathA prANAtipAtaviramaNAdimahAvratAnAM parvatatulyaM bhAraM 'dharissAmi'tti dhAraNaM-vahanaM kariSyAmi ? ayaM bhAvaH - saMyamagrahaNAnantaraM paJcAnAM mahAvratAnAM pAlanaM saMyamibhiravazyaM kartavyaM, tadapi yadA kadAcinna api tu satataM pratidinaM pratikSaNaM jyAyAMsamapi zramamavagaNayya pratyekamahAvratasya paJca paJca bhAvanA bhAvayitvA, yaduktaM kalikAlasarvajJabirudadhArakAcArya-zrIhemacandrasUribhiryogazAstre - prathamamahAvratasya paJca bhAvanA yathA - "manoguptyeSaNAdAne-ryAbhiH samitibhiH sadA / dRSTAnnapAnagrahaNenA'hiMsAM bhAvayetsudhIH // 1 // " dvitIyamahAvratasya paJca bhAvanA yathA-"hAsyalobhabhayakrodha-pratyAkhyAnairnirantaram / AlocyabhASaNenA'pi, gaNakAryA vagara tathA pAMca mahAvratonI pAMca-pAMca bhAvanA bhAvavApUrvaka karavAnuM che. kalikAlasarvajJa birudanA dhAraka AcAryabhagavAna zrIhemacandrasUrIzvarajI mahArAjA yogazAstramAM e mahAvratonI bhAvanA A pramANe batAve che, pahelA mahAvratanI pAMca bhAvanA: 1. manogupti 2. eSaNAsamiti 3. AdAnabhaMDamattanikSepaNA samiti (vastune pUMjI-pramArjIne levI ane mUkavI.) 4. IryAsamiti (3hAtha dUra dRSTi rAkhIne cAlavuM.) ane 5. AhAra-pANI joIne grahaNa karavAM- A pAMca bhAvanAo dvArA pahelA sarvathA prANAtipAtaviramaNa mahAvratano bhAra vahana karIza. bIjA mahAvratanI pAMca bhAvanA: haMmezA paccakakhANapUrvaka 1. hAsyano tyAga karavo 2. lobhano tyAga karavo. 3. bhayano tyAga karavo. 4. krodhano tyAga karavo ane pa. vicArIne pachI bolavuM- A pAMca bhAvanAo dvArA bIjA sarvathA mRSAvAdaviramaNa mahAvratano bhAra vahana karIza.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 cAritramanorathamAlA maviyetsukRtavRtam zA" tRtIyamadAvratadhya paza bhAvanA yathA - "mAnovyAvgrhyaanycaa-'bhiikssnnaavgrhyaacnm / etAvanmAtramevaita-dityavagrahadhAraNam / / 1 / / samAnadhAmikebhyazca, tathAvagrahayAcanam / anujJApitapAnAnnA'zanamasteyabhAvanAH lirA" turyamahAvratI paMva mAvanA vamuNzatA - "strISaddhapazumarIsnkuddyaantrojjhnaat / sarAgastrIkathAtyAgAt - prAgratasmRtivarjanAt // 1 // strIramyAGgekSaNasvAGga-saMskAraparivarjanAt / praNItAtyazanatyAgAd, brahmacaryaM ca bhAvayet / / 2 / / " paJcamamahAvratasya paJca bhAvanAH pradarzitA yathA - "sparze rase ca trIjA mahAvratanI pAMca bhAvanA : 1. Indra, rAjA-cakravartI, mAMDalika, zayyAtara (makAnamAlika) ane sAdhunA avagrahane pUchIne mAMgaNI karavI. arthAta te te avagrahane yAcavo eTale ke-te te mAlika pAse jagyAnI mAgaNI karavI. 2. bImArI AdinA kAraNe zayyAtara pAse pharI pharI mAMgaNI karavI. 3. mAre amuka pramANopeta kSetra upayogI che evo nirNaya karavo. 4.bIjA sAdhu (sAdhvI) rahelA hoya temanI saMmatipUrvaka upAzrayAdinI yAcanA karavI ane 5. madhya (khapI zake tevAM) tathA nirdoSa AhAra-pANI vagere gurunI AjJApUrvaka levAM - A rIte asteyavratanI pAMca bhAvanA bhAvavI. cothA mahAvratanI pAMca bhAvanA: 1. strI-napuMsaka-pazu vagere na rahetAM hoya tevI vasatI ane temanAM vAparelAM Asana vagere na vAparavAM tathA temanI maithunAdi krIDAnA zabdo bhIMtanA ADe paNa na sAMbhaLavA. 2.strIsaMbaMdhI kathAo na karavI. 3. bhUtakALanI kAmakrIDAnuM smaraNa na karavuM 4. strInAM aMgopAga na jovAM ane 5. snigdhamAdaka AhAra na vAparavo-A rIte brahmacarya- mahAvratanI pAMca bhAvanA bhAvavI. pAMcamA mahAvratanI pAMca bhAvanA : 1. sparza 2. rasa 3. gaMdha 4. rUpa ane pa.zabda : A pAMca IndriyanA viSayo manapasaMda-manohara maLe to emAM gADha Asakti na karavI. e ja viSayo aNagamatA maLe to Sano sarvathA tyAga karavo : A rIte AkiMcanyaaparigraha saMbaMdhI pAMca bhAvanAo bhAvavI.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 16 . cAstrimanorathamAlA gandhe ca, rUpe zabde ca hAriNi / paJcasvitI(svapI)ndriyArtheSu, gADhaM gArddhayasya varjanam // 1 // eteSvevAmanojJeSu, sarvathA dveSavarjanam / AkiJcanyavratasyaivaM, bhAvanAH paJca kIrtitAH / / 2 / / " AtmabalaM prakaTayitvA tAn mahAvratAn parizuddhAn kRtvA teSAM mahAvratAnAM parvatatulyaM bhAraM kadA dhariSyAmi - vahiSyAmIti ? // 4 // atha viziSTasvarUpasya gurukulavAsasya sevanamanorathaM pradarzayannAha - kaiyA AmaraNaMtaM, dhaNNamuNiniseviyaM ca sevissN| nissesadosanAsaM, gurukulavAsaM guNAvAsaM ? // 5 // premaprabhA0 'kaiye'tyAdi, kaiyA' iti kadA''gAmini kAle gurukulavAsaM seviSyAmIti sambandhaH / 'AmaraNaMtaM ti A-maryAdAyAM, sa tu avadhi sUcayati, maraNaM yAvat - jIvanaparyantaM, dIkSAgrahaNadivasAdArabhya maraNAvasAnaM yAvaditi / - tattvArthasUtranI prathama kArikAnI TIkAmAM AcAryapravara zrI devaguptasUrijI ma. lakhe che ke, sAdhu pAMca mahAvratanI paccIza bhAvanA na bhAve tyAM sudhI ane zrAvaka anityAdi bAra bhAvanAo na bhAve tyAM sudhI sAdhu mahAvratomAM ane zrAvaka aNuvratamAM sthira thaI zakato nathI. AtmabaLane pragaTAvIne, te te mahAvratone aNIzuddha karIne mahAvratonA parvata jevA mahAbhArane huM kyAre dhAraNa karIza? 4. viziSTa svarUpavALA gurukulavAsanuM sevana karavAno manoratha have batAve che. zlokArtha: saghaLAya doSone khatama karanArA, uttama munivaroe sevelA ane guNanA dhAma svarUpa gurukulavAsane huM jIvanaparyata-chellA zvAsa sudhI kyAre sevIza? 5 premaprabhAno bhAvAnuvAda : dIkSA grahaNa karI te divasathI mAMDIne maraNa Ave tyAM sudhI arthAt mAvajIva, dhanya munibhagavaMtoe sevelA, AtmaghAtaka svacchaMdatAdi saghaLAya doSono nAza karanAra, tathA vinaya-viveka- tyAga-vairAgya-AjJApAlanasuvizuddhasaMyama- apramattatA vagere guNonA nivAsasthAna- maMdira tulya
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA yaduktaM vizeSAvazyakabhASye -"NANassa hoI bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte a| dhaNNA AvakahAe, gurukulavAsaM na muMcaMti // 3859 // " ata evoktaM - 'dhaNNamuNiniseviyaM' dhanyairmunibhinisevitaM, 'ca' punararthe, 'sevissaM 'ti seviSyAmi / punaH kIdRzaM gurukulavAsaM 'nissesadosanAsaM' AtmaghAtakAnAM svAcchandyAdyazeSadoSANAM vinAzakaM, punaH kIdRzamityAha - 'guNAvAsaM' guNAnAM vinaya-viveka-tyAga-vairAgya-AjJApAlana-suvizuddhasaMyama-apramattatvAdiguNAnAM AvAsaM - nivAsasthAnaM gRhaM mandiramitiyAvat / idamatra guhyaM-gurukulavAsa: saMyamajIvanasya mahattvabhUtamaGga, gurukulavAso dhanyairmunibhiryAvajjIvamAsevitaH / gurukulavAsane huM kyAre sevIza? gurukulavAsa e saMyamI AtmAnA jIvanuM mahattvanuM aMga che. dhanyamunioe enuM jIvanabhara Asevana karyuM che. e mATe vizeSAvazyakabhASyanA 34pa9 mAM zlokamAM kahyuM che ke : gurukulavAsamAM vasavAthI te jIva (muni) jJAnane prApta kare che. samyagdarzana ane cAritramAM sthira thAya che, tethI dhanya AtmAo jIvananA aMta sudhI gurukuLavAsane choDatA nathI. gurukuLavAsamAM vasavAthI be moTA lAbha thAya che. 1. AtmAnA saghaLAya doSono nAza thAya che. 2. AtmA guNono khajAno bane che arthAta guNone rahevAnuM ghara-maMdira bane che! AvA gurukuLavAsamAM vasavAno manoratha karanAra muni utkRSTa puNyazALI che, emAM koI saMdeha nathI. gurukuLavAsa e bhAvayatinuM mukhya liMga cheoLakhavAnI nizAnI che. kAraNa ke - gurukuLavAsamAMthI bahAra nIkaLI gayelA jIvo lagabhaga abhinnagraMthivALA ane mithyASTi jANavA. e mATe zrIpaMcAzakagraMthamAM yAkinImahattarAsUnu zrI harIbhadrasUrIzvarajI ma. spaSTa pharamAve che ke - sArI rIte nAnA-moTA doSane nahIM jANatA, khoTI pakkaDavALA, mAtra kriyAmAM ja lIna, pravacananI niMdA karAvanArA, zudraprakRtinA, prAyaH karIne graMthino bheda na thayo hoya evA, bhale duSkara tapa-saMyama karatA hoya to paNa te zAsanabAhya che, sAdhu nathI. A bAbate kAgaDAnA daSTAMtathI jANavI. mATe mokSanA arthI munie gurukuLavAsane kyAreya choDavo na joIe.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ _18 cAritramanorathamAlA gurukulavAsasya dvau mahAntau lAbhau staH / eko niHzeSadoSANAM nAzaH, dvitIya AtmA guNAnAmAvAso bhavati / idRzasya gurukulavAsasya manorathakArako kartA vA jIvo-munirutkRSTapuNyavAnityatra na ko'pi saMzayaH / gurukulavAso hi bhAvayate: pramukhaM liGgaM, gurukulavAsAdahirnirgatAH prAyo mithyaadRssttyo'bhinngrnthitvaad| paJcAzakagranthe zrIharibhadrasUripAdaiH spaSTatayA proktaM - "je u tahavivajjatthA, gurukuLavAsa aMge vizeSa : sarvajJabhagavaMtanI AjJAnusAra gurukuLavAsamAM rahevAmAM kadAca keTalAka doSo hoya paNa kharA... chatAM te doSo guNarUpe pariNAma pAmanArA hoya che. gurukuLavAsa(gaccha)mAM rahevAthI azuddha AhAra levo paDe..... temAM alpa doSa lAge paraMtu tenI sAme gurukuLavAsamAM rahevAthI ghaNA guNo thAya...jevA ke, gItArtha gurudeva pAsethI navAM navAM jJAna-vairAgyanI vRddhi thAya. saMsAra upara nirveda utpanna thAya. ApaNI bhUla thAya to gurudevAdi dvArA sAraNAvAraNA vagere thAya. ratnAdhika (adhika dIkSAparyAyavALA)nA vinayaveyAvaccAdino lAbha maLe. jyAre gacchanI bahAra vasavAmAM navA guNo to maLatA nathI paNa meLavelA jJAnAdi guNonI hAni thAya che, bRhatkalpa (zloka 107)mAM kahyuM che ke - ekAkI vicaranAra muni, sAdhunA vinaya-vaiyAvaccAdi yogonA lAbhathI vaMcita rahe che. gRhastha ke svajanAdinI saMsAranI paMcAtamAM paDI jAya che. jJAna - darzana - cAritranI malinatAne pAme che. oghaniryuktimAM jaNAvyuM che ke - vidhavA, jeno pati paradeza gayo hoya tevI strI, je strIne gharanI bahAra javA na de tevI strI : A traNe prakAranI strIo sAdhune ekalA AvelA joine viSayasevananI mAgaNI kare... jo viSayasevana kare to saMyamano nAza thAya. mAgaNIne vaza na thAya to te strI, potAnA doSane chupAvavA sAdhue ijjata lUMTavAno prayatna karyo- ema kahI zAsananI hIlanA kare... vaLI, kUtarAM, duzamana vagerethI parAbhava thAya... bhikSAvizuddhi, mahAvratavizuddhi saMbaMdhI doSo lAge che. upadezapadamAM (gAthA-677) kahyuM che ke- jenejinavacana yathArtha pariNAma pAmyuM nathI tevA AtmAne gurukuLavAsamAM zuddhabhikSA na dekhAvAthI, paMcakalpabhASyanI zraddhA na karato te, zuddha AhArano arthI gurukuLavAsano tyAga karI, gItArthagurunI nizrA vinA vihAra kare che; te
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 cAritramanorathamAlA sammaM gurulAghavaM ayANaMtA / saggAhA kiriyarayA, pavayaNakhisAvahA khuddA // 1137 // pAyaM ahiNNagaMThItamA u taha. dukkaraMpi kuvvaMtA / bajjhA va Na te sAhU, dhaMvAdaLa vikheyA 22-28"Ill atha smAraNAdInAM samyaksahanasya bhavyatamaM manorathamAha - kaiyA sAraNavAraNa-coyaNapaDicoyaNAI smmmhN| kammivi pamAyakhalie, sAhUrhi kayaM sahissAmi ? // 6 // premaprabhA0 kaiye'tyAdi, 'kaiyA'tti kadeti Ayatau-saMyamagrahaNAnantaraM 'sAraNa'ityAdi, smAraNA-vAraNA-codanA-praticodanAdi, sAraNA-hite pravartanalakSaNA, smAraNA vA kRtyasmAraNalakSaNA, vAraNA-ahitAnivAraNalakSaNA, codanA-saMyamayogeSu skhalitasyAyuktametad bhavAdRzAM vidhAtumityAdivacanena preraNA, praticodanA - tathaiva punaH punaH preraNA tathA daNDenApi yaSTyApi kiM punardavarikAdinA AtmA ghaNA doSovALo ane alpa guNovALo che. A aMge upadezapada, paMcakalpabhASya, SoDazaka, dharmasaMgraha, paMcavastu vageremAM ghaNuM kahevAyuM che. 5. have, gurubhagavaMta ke vaDIlAdi taraphathI thatA sAraNA-vAraNAdine sArI rIte sahana karavAnA bhavyatama manorathane kahe che: zlokAI: pramAdathI thayelI bhUla vakhate bIjA munivaroe karelI sAraNA, vAraNA, coyaNA ane paDicoyaNAne, manamAM leza paNa kheda pAmyA vagara, AnaMda pUrvaka huM kyAre sahana karIza? 6 premaprabhAno bhAvAnuvAdaH . cAritrano svIkAra karyA bAda; hitamAM pravartana svarUpa sAraNA, athavA kartavyane yAda karAvavA svarUpa sAraNA(smAraNA), ahitakArI pravRttimAMthI aTakAvavA svarUpa vAraNA, saMyamayogamAM alanA pAmelAne "tamArA jevAne AvuM karavuM zobhatuM nathI'... vagere vacano kahevA svarUpa coyaNA, ane A ja vastu vAraMvAra kahevA svarUpa paDicoyaNA athavA daMDa, lAkaDI, dorI vagerethI
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 20. tADanA sA sammati samyak vinAkhedaM saharSamiti ahaMti ahaM sahiSyAmItyanena saha sambandhaH, kiM sahiSyAmItyAha 'sAhUrhi' ti sAdhubhiH sahavartibhiH - ArAdhanAyAM sahAyakaiH kalyANamitraiH 'kami vi pamAyakhalie' tti paJcabhiH pramAdaiH kasyAmapi skhalanAyAM jAtAyAM satyAM kayaMti kRtaM smAraNAdi bhAvikAle yadAhaM saMyamaM grahiSyAmi tadA paJcabhiH pramAdaiH skhalanAyAM jAtAyAM satyAM sahavartibhiH kalyANamitrairbhAvadayAbhRtaiH sAdhubhiH kRtAM smAraNAM-vAraNAM-codanAM-praticodanAM saharSaM sahiSyAmIti manorathaH / mAnakaSAyo hi AtmakalyANakAriNI sahiSNutAmavaruNaddhi, taM mAnakaSAyaM nirudhya smAraNAdiprasaGge sahiSNurbhaviSyAmIti bhavyatamaM manorathaM yaH prakaroti so nikaTamuktigAmI bhavyajIva eveti svIkArya guNAnurAgibhiH // 6 // atha bhavyajIvasya sundaratamaM IryAsamitipAlanasya maGgalamanorathaM darzayati - tADanA-mAra mAravo te paDicoyaNA : A badhAne sArI rIte, kheda ke duHkha lAvyA vinA, AnaMdapUrvaka-harSapUrvaka huM kyAre sahIza? sAraNAdi konA dvArA thAya te jaNAvatAM kahe che : sahavartI eTale sAthe rahenAra munio, je mArA kalyANamitro che, ArAdhanAmAM sahAyaka che temanA dvArA, pAMca prakAranA pramAdathI koIpaNa saMyamayogamAM huM alita thAuM arthAt bhUla karuM tyAre thatI sAraNAdine huM mArA hita mATe che ema mAnI kyAre sahana karIza ? AtmakalyANakArI sahiSNutAmAM mAnakaSAya bAdhaka che, te mAnakaSAyane kADhIne sAraNAdi sahana karavAno manoratha koI nikaTamuktigAmI jIva ja karI zake. A vAta guNAnurAgI AtmAoe svIkAravI joIe. 6. saMyama e dayAsvarUpa che, dayA mATe IryAsamitinuM pAlana anivArya che. tethI bhavyajIvanA IryAsamitinA pAlananA maMgala manorathane bhAve che.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21. cAritramanorathamAlA aturiyamacavalamasaMbhama-vakkhevavivajjio kayA mgge| jugamittanihiyadiTTI, purao iriyaM visohissaM ? // 7 // premaprabhA0 'aturiye'tyAdi, 'aturiya' iti atvaritaH - zIghratArahitaH 'acavale 'tti caJcalatArahitaH - sthiratAyukto'vyAkulatayetyarthaH 'asaMbhame 'tti sambhramo bhayaH kSomaH autsukyaM vA tena rahita: 'vakkhevavivajjio'tti vakkhevatti vyAkSepa:vyagratA tena vivajjio tti vivarjitaH zUnyaH, samyag IryAsamityAH pAlanametAdRzo munireva kartuM samartho bhavati / 'kaye 'tti kadA sAdhutAyAH prAptau satyAM 'magge 'tti mArge-IryApathe, punaH kIdRzo'hamityAha-'purao 'tti purato'gretanagamanamArge 'jugamittanihiyadiTThI' yugaH zakaTasya sArdhatrihastapramANo'gretanabhAgastAvatpramANabhUmau nihitA dRSTiryena so'haM yugamAtranihitadRSTiH, 'iriyaMti iC-gamanamArga visohissaM'ti vizodhayiSyAmi, jIvarakSArthamagretanagamanamArgaM pazyan pazyan IryAsamiti pAlayiSyAmItyarthaH / atredaM bodhyaM-atra vyAkuLatA-utsukatA, capaLatA, saMbhrama-vyagratA-vyAkSepa rahitapaNe ane yugapramANa-gADAnA dhusarapramANa AgaLa dRSTi rAkhIne huM IryAsamitinuM pAlana dhyAre urIza? 7 premaprabhAno bhAvAnuvAda: bahu utAvaLe nahIM, caMcaLatAvALI nahIM arthAt avyAkuLapaNesthiratAyukta, bhaya-kSobha ke utsukatA rahita eTale ke saMbhrama rahitapaNe, vyagratA-vyAkSepa rahitapaNe je cAlato hoya te ja IryAsamitinuM sabhya pAlana karI zake mATe AvI rIte cAlavA sAthe mArgamAM gADAnI dhUsarI pramANa- sADA traNa hAtha pramANa AgaLanA jamIna pradeza upara dRSTithI joto huM gamana karavAnA-javAnA mArgane kyAre zodhIza? arthAt jIvonI rakSA-jayaNA mATe. AgaLa-AgaLanA mArgane joto joto IryAsamiti kyAre pALIza? A
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAstrimanorathamAlA prathamaM caturbhiH padairIryAsamitipAlakasya muneH svarUpaM pradarzitam / tAdRzIM pAtratAM vinA IryAsamityAH pAlanaM gaganAravindamivAsadeva / / 7 / / atha bhASAsamityA ArAdhanArthaM kIdRzaM vacanaM vaktavyaM, eSaNAsamityAH pAlanArthaM ca ye doSAstyaktavyAstAn manoratharUpeNAha - miyamahuraM aNavajjaM, kaiyA kajje vayaM vaissAmi ? / / sohissAmi ya kaiyA, bAyAlIsesaNAdose ? // 8 // premaprabhA0 "miyamaharami'tyAdi, miyaM ti mitaM-pramANopetaM - Avazyakameva - natvekamapyakSaramanAvazyakamityarthaH 'mahuraM'ti madhuraM-miSTaM zrotrendriyasukhakaraM na tu karkazamityarthaH, punaH kIdRzamityAha - 'aNavajja' ti anavadyaM - asAvA gAthAmAM IryAsamitinA pAlaka muninuM svarUpa batAvyuM che. evuM svarUpa hoya to ja e muni IryAsamiti pALavAnI yogyatAvALo banI zake. 7 pAMca samitimAMthI pahelI IryAsamitino manoratha batAvyA pachI have bIjI bhASAsamitinI ArAdhanA mATe munie kevA prakAranuM vacana bolavuM joIe tathA trIjI eSaNAsamitinA pAlana mATe kayA doSono tyAga karavo joIe te vAta manoratha svarUpe batAve che. zlokArcaH prayojana hoya tyAre ja, te paNa alpa (mita), madhura ane niravadya bhASA huM kyAre bolIza? eSaNAnA-gocarInA betAlIza doSano kyAre tyAga karIza? 8 premaprabhAno bhAvAnuvAdaH jarUra paDe tyAre paNa mita - pramANopeta, Avazyaka- anAvazyaka nahIM, madhura-miSTa eTale ke kAnane sAMbhaLavI game, kAnane sukha upajAvanArI bane evI arthAt karkaza nahIM, vaLI e pramANopeta vANI paNa anavadya, pAparahitapApanI poSaka na hoya tevI ane te paNa kArya hoya tyAre ja, niSkAraNa nahIM.... kAraNa, zAstrakAroe kAraNa vinA bolavAnI nA kahI che. AvuM pramANopeta,
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 cAritramanorathamAlA na tu pApaM pApapoSakaM ca 'kaiyA kajje 'tti kadA pravrajyAyAM kadAcit kArye prayojane Apatita eva na tu kAraNaM vinA (niSkAraNaM), kAraNaM vinA zabdoccAraNasya niSiddhatvAt vayaMti vacaH 'vaissAmi'tti vadiSyAmIti / upadezamAlAyAmapyuktaM - "mahuraM niuNaM thovaM, kajjAvaDiyaM agvviymtucchN| puvvaM maisaMkaliyaM, bhaNaMti jaM dhammasaMjuttaM // 80 // " asmin manorathe'rthApattyA pramANAtiriktasya kaTukasya sAvadhasya nirhetukasya vacanasya niSedhaH phalitaH / etAdRzo niSiddhavacanasya vaktAro bhASAsamityA bhaGgaM kRtvA jinAjJAvirAdhanAyA mahAdoSaM mahApApaM ca kurvantIti spaSTameva / gAthAyA uttarArddha saMkSepeNa kathitaM yat 'kaiye'tti kadA bhikSAbhramaNakAle 'bAyAlIsesaNAdose 'tti trividhAyA eSaNAyA dvicatvAriMzad doSAn 'sohissAmi'tti zodhayiSyAmi, tattad doSaiH rahitAM bhikSAM grahiSyAmItyarthaH / madhura, pAparahita ane jarUra hoya tyAre ja bolavA svarUpa bhASAsamiti huM kyAre pALIza? muninuM vacana kevuM hoya te mATe zramaNabhagavAna mahAvIradevanA ziSya avadhijJAnI zrIdharmadAsagaNI upadezamALAmAM jaNAve che ke- madhura, nipuNa, alpazabdo jemAM hoya tevuM, jarUra paDe to ja, garvarahita- namra thaIne, tuccha na hoya tevuM, vicAra ryA pachI (mati-buddhithI saMkalana karIne) ane dharmayukta (adharmarahita) vacana muni bole. arthApattithI A manorathamAM-pramANathI adhika, kaDavuM, pApayukta, kAraNavagara, bolavAno niSedha jANavo ane AvI bhASA bole to te munio bhASAsamitino bhaMga karIne zrIjinAjJAnI virAdhanAnA mahAdoSa ane mahApApane kare che; te spaSTa samajAya che. bhASA samitivALo muni bhASAzuddhivALo gaNAya. e mATe kahyuM che ke - suvihita sAdhunAM, vasatIzuddhi, vihArazuddhi, sthAnazuddhi, gamanazuddhi, bhASAzuddhi, ane vinayazuddhi-ema cha lakSaNo che. (Avazyakaniyukti 3juM vaMdana adhyayana gAthA 1148). eSaNA samitinA viSayamAM jaNAve che ke-bhikSA-gocarI levA mATe nIkaLe tyAre traNa prakAranI eSaNA (AhAra-pANI, vastra-pAtra, vasatI) nA 42
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA - 24 etAdRzI bhikSaiva sarvasampatkarIti gaditaM hAribhadrIyapaJcamASTake - "yatirdhyAnAdiyukto yo, gurvAjJAyAM vyavasthitaH / sadAnArambhiNastasya, sarvasampatkarI matA // 2 // vRddhAdyarthamasaGgasya bhramaropamayA'TataH / gRhidehopakArAya, vihiteti zubhAzayAt // 3 // " vRttibhikSA pauruSaghnIbhikSA ca na saMyama-dehopakArAya tayoradhikAriNastu pravrajyAvirodhino'sadArambhiNo niHsvAndhapaGgavazceti, etatsarvaM sUkSmabudhdayA samAlocyam / asyAmaSTamyAM gAthAyAM bhASAsamityA eSaNAsamityAzcAmUlyau manorathau sandarzitau // 8 // atha navamyAM gAthAyAmantimasamitidvayasya manorathaM saMgirannAha - doSono tyAga karIne arthAt te te doSo na lAge te rIte kyAre bhikSA grahaNa karIza? betAlIza doSa rahita bhikSAne ja zAstrakAroe sarvasaMpankarI bhikSA jaNAvI che. e mATe zrImAn haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe pAMcamA aSTakamAM jaNAvyuM che ke - je muni dhyAnAdi yogovALo hoya, gurunI AjJAmAM rahelo hoya ane haMmezA AraMbhAdino tyAgI hoya tenI ja bhikSA sarvasaMpankarI kahI che. vRddhAdi munio mATe bhramaranI upamAthI gRhasthanA ane munidehanA upakAra mATe gocarI mATe pharatA asaMgabhAvavALA muninI bhikSA zubhAzayanA kAraNe sarvasaMpankarI kahI che. vRttibhikSA ane pauruSanI (saMyamanA baLane haNanArI) bhikSA saMyamanA ke dehanA upakAra mATe thatI nathI arthAt A baMne prakAranI bhikSAnA adhikArI pravrayA-dIkSAvirodhI, asadAraMbhavALA,saMyamadhanavagaranA, AMdhaLA ane pAMgaLA che. A badhI hakIkato sUkSmabuddhithI vicAravA lAyaka che. A AThamI gAthAmAM bhASAsamiti ane eSaNAsamitinA be amUlya manoratho batAvyA. 8 traNa samiti saMbaMdhI manorathonI vAta karyA pachI have bAkI rahelI cothI ane pAMcamI; ema be samitinA manoratho jaNAve che.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 cAritramanorathamAlA paDilehiya supamajjiya, uvagaraNAyANamoyaNe kaiyA / sunirikkhiya supamajjiya, thaMDilakhelAipariTuvaNaM? // 9 // premaprabhA0 paDilehiye'tyAdi, paDilehiya'tti pratilekhya, oghaniryuktyAdyAgamazAstrokta vidhinA vastra-pAtra-vasatyAdInAM pratilekhanAM kRtvA 'supamajjiya'tti supramAw' uvagaraNAyANamoyaNe 'tti upakaraNAnAmAdAnaM-grahaNaM mocanaM-sthApanaM, kariSyAmIti zeSaH / kaiye 'tti upakaraNAnAM grahaNamocanAvasareprasaGge, anenAdAnabhANDamAtrakanikSepaNAnAmnyA caturthyA samityA manorathaH pradarzitaH / aparaJca - 'sunirikkhiya' tti suSTutayA nirIkSaNaM kRtvA, janturahitabhUmyAmiti gamyate, tatraiva 'supamajjiya'tti rajoharaNAdinA supramArjanaM kRtvA, thaMDilakhelAipariSTuvaNaM ti sthaMDile nirjIvabhUmau-zleSmaNaH, Adizabdena kaphaviN-mUtra-atiriktapAnabhojana-vastra-pAtrAdInAmiti zeSaH, pariSThApanaM zlokArtha: dRSTithI barAbara joIne ane rajoharaNAdithI sarasa rIte pramArjIne dareka upakaraNa levA-mUkavAnuM kArya huM kyAre karIza? temaja maLa-mUtra-zleSma vagerene jIvarahita bhUmimAM upayoga pUrvaka kyAre paraThavIza? 9 premaprabhAno bhAvAnuvAda oghaniryukti vagere AgamazAstramAM kahelI vidhipUrvaka vastra-pAtra- vasatI (sthAna-makAna) AdinI pratilekhanA (paDilehaNa) karIne tathA sArI rIte tenI pramArjanA karIne Asana-pAtra-dAMDo- daMDAsaNAdi upakaraNo (upakAra kare te upakaraNa)ne kyAre grahaNa karIza ane mUkIza? AnA dvArA cothI AdAnabhaMDamattanikSepaNA samitino manoratha batAvyo. vaLI, dRSTithI sArI rIte nirIkSaNa karelI-joyelI, jIvajaMtu- rahita bhUmi vageremAM ane te jamIna vagerene rajoharaNAdithI sArI rIte pramAjIne mala, zlekha, kAna- nAkano mela, mUtra, binajarUrI vastra- pAtrAdino tyAga kyAre karIza arthAt paraThavIza? maLa-mUtrAdinAM vidhipUrvaka visarjana mATe tathA vadhelA AhAra, pANIne
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 26 kariSye / idamatra bodhyaM-asmin viSaye zAstrakArairanyatra caturbhaGgI darzitA sA tvevaM 1. suSTha nirIkSitaM suSTha pramArjitaM 2. suSTha nirIkSitaM na suSTha pramArjitaM 3. na suSTha nirIkSitaM paraM suSTha pramANitaM 4. na suSTha nirIkSitaM na suSTha pramArjitaM / eSu prathamo bhaGgaH zuddhaH / eSA paJcamI samitiH / etAsAM paJcAnAM samitInAM svarUpaM pUjyapAdaiH kalikAlasarva hemacandrasUrIzvaraiH svopajJa-yogazAstre nimnoktazlokaiH prdrshitmsti| "lokAtivAhite mArge, cumbite bhAsvadaMzubhiH / janturakSArthamAlokya, gatirIryA matA satAm // 1-36 // avadyatyAgataH sarva-janInaM mitabhASaNam / priyA vAcaMyamAnAM sA, bhASAsamitirucyate // 1-37 // dvicatvAriMzatA bhikSAdoSainityamadUSitam / muniryadannamAdatte, saiSaNAsamitirmatA // 1-38 // AsanAdIni paraThavavA mATe zAstrakAroe chedagraMthAdimAM tathA Avazyaka niryukti vageremAM ghaNo vistAra karyo che. tenA uparathI A samiti paNa keTalI mahattvanI che, teno khyAla Ave che. jo A samitinuM yathArtha pAlana na thAya to hiMsAdi mahAdoSo lAge che, te bhUlavA jevuM nathI. pAMcamI samitinA nirIkSaNa ane pramArjananA viSayamAM zAstrakAroe caturbhAgI batAvI che. 1. sArI rIte joyuM, sArI rIte pramAryuM 2. sArI rIte joyuM paNa sArI rIte pramAryuM nahIM 3. sArI rIte joyuM nahIM paNa sArI rIte pramAryuM 4. sArI rIte joyuM paNa nahIM ane sArI rIte pramAryuM paNa nahIM. AmAM pahelo bhAMgo zuddha che. pAMce samitinuM svarUpa kalikAla sarvajJa, sADA traNa kroDa zlokanA racayitA zrI hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAje svopajJa yogazAstramAM A pramANe batAvyuM che. 1. lokothI vaparAyelo mArga hoya, sUryanAM kiraNo jayAM paDatAM hoya tevI bhUmi upara, gADAnA dhoMsarA pramANa dUra sudhI joIne cAlavuM; te IryAsamiti che. 2. pApanA tyAgavALuM, sarvajIvone hitakara, alpa(pramANopeta) ane priya bolavuM, te bhASAsamiti che.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. cAritramanorathamAlA saMvIkSya, pratilikhya ca yatnataH / gRhNIyAnnikSipedvA, yatsAdAnasamitiHsmRtA // 1-39 // kapha-mUtramalaprAyaM, nirjantujagatItale / yatnAdyadutsRjet sAdhuH, sotsamitirmavet II-40mA" atha triguptibhirguptatvasya manorathaM prakAzayannAha - maNavayakAyANa kayA, kusalANa pavattaNeNa iyraann| sammaM niyattaNeNaM, tiguttigutto bhavissAmi ? // 10 // premaprabhA0 'maNavayakAyANe'tyAdi, 'kayA' iti tvanuvartate manavacanakAyAnAM teSAmapi 'kusalANa'tti kuzalAnAM-zubhAnAM 'pavattaNeNaM'ti pravartanena pravRttizIlAn kRtvA 'iyarANa'tti itarANAmakuzalAnAmazubhAnAM 'sammati samyak 3. haMmeza bhikSAnA 4ra doSarahita anAdi(AhAra-pANI) grahaNa karavAM te eSaNAsamiti che. 4. Asana vagere upakaraNone dRSTithI barAbara joIne ane prayatna pUrvaka oghAdithI pUMjIne levA-mUkavAnI kriyA karavI, te AdAnabhaMDamattanikSepaNA samiti che. 5. kapha-mUtra-mala vagereno jaMturahita bhUmi upara prayatnapUrvaka tyAga karavo, te utsarga(pAriSThApanikA)samiti jANavI. 9. traNa guptithI guptapaNAno manoratha batAvatAM kahe chezlokArtha: mArAM mana-vacana-kAyAnI akuzala - azubha pravRttine rokI, ene kuzalazubhapravRttimAM joDIne traNa guptithI gupta kyAre thaIza? 10 premaprabhAno bhAvAnuvAdaH huM mArA mana-vacana-kAyAnA akuzala vyApArone sArI rIte rokIne guptithI gupta kyAre banIza. eTale ke-managupti, vacanagupti ane kAyaguptinuM pAlana zrIjinezvaradevonI AjJApUrvaka kyAre karIza?
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA _ 28. prayatnapUrvakaM 'niyattaNeNaM'ti nivartanena teSAmuparyaGkazaM dattvA 'tiguttigutto'tti tribhiguptibhirgupto, manoguptyA-vacoguptyA kAyaguptyA ca surakSito bhavissAmi'tti bhaviSyAmIti / tathA coktaM-kalikAlasarvajai-hemacandrasUrIzvarapUjyapAdaiyogazAstre-manogupti viSaye -vimuktakalpanAjAlaM, samatve supratiSThitam / AtmArAmaM manastajjJairmanoguptirudAhatA // 1 // vacanaguptiviSaye prabhASitaMsaMjJAdiparihAreNa, yanmaunasyAvalambanam / vAgvRtteH saMvRttirvA yA, sA vAgguptirihocyate // 2 // kAyaguptiviSaye prajJaptaM-upasargaprasaGge'pi, kAyotsargajuSo muneH / sthirIbhAvaH zarIrasya, kAyaguptirnigadyate // 3 // itthaM catubhirgAthAbhiratra kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAe yogazAstramAM traNe guptinuM svarUpa A pramANe darzAvyuM che. 1. Arta-raudradhyAna tarapha kheMcI janArA vikalponI hAramALAne rokavI e pahelI manogupti che. zAstrane anusaranArI paralokasAdhaka dharmadhyAnanuM anusaMdhAna karAvanArI mAdhyazmabhAvanI pariNati e bIjI manogupti che. kuzala- akuzalamanovRttinA nirodha vaDe yoganirodhanI avasthAmAM thanArI AtmaramaNatA e trIjI manogupti che. A traNa vizeSaNovALuM mana te manogupti che. 1-41 2. mukha-nayana ane bhRkuTIno vikAra, capaTI vagADavI vagere arthasUcaka ceSTAo temaja DheDhuM nAkhavuM, UMcethI khAMsI khAvI, huMkAro karavo : A saMjJAonA parihAra vaDe na bolavuM te pahelI vAgUti che. saMjJAothI kAryanI sUcanA ApavI e vacanagupti niSphaLa che. vAcanAdi svAdhyAyamAM muhapattinA upayogapUrvaka bolanAra vacanane sArI rIte kAbUmAM rAkhe che te bIjI vacanagupti che. A vacanaguptimAM lokono ke Agamano avirodha che. 3. upasargo ke parISaho Ave tyAre muni kAyApratye nirapekSa bane arthAt kAyAno tyAga karI nizcalapaNuM dhAraNa kare athavA yoganirodha samaye zarIranI ceSTAno sarvathA tyAga kare te kAyamurti che. A rIte 7thI10 (A cAra) gAthAo dvArA pAMca samiti tathA traNa gupti; ema ATha pravacanamAtAnA bhavya manoratho karyA.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 29 paJcAnAM samitInAM trayANAM guptInAmevamaSTapravacanamAtRRNAM bhavyA manorathAH samAptimaguH / te te samiti - guptipAlakA manorathakArakAzca dhanyA ityasmAdRzAM pramAdaparigrastAnAM nIvAnAmanumonAAM: santi nA kIdRzo bhUtvA zrAmaNyaguNAn dhArayiSyAmIti manorathaM pradarzayannAha - vicchinnavisayavaMcho, dehavibhUsAivajjio kaiA / parijuNNamayalavattho, sAmaNNaguNe dharissAmi ? // 11 // premaprabhA0 'vicchinnavisayavaMcho' ityAdi, 'vicchinna tti vicchinnA vinaSTA, kA vinaSTetyAha - 'visayavaMcho 'tti viSayANAM zabdAdInAM vAJchA'bhilASA yasya tAdRzo'haM vinaSTaviSayAbhilASaH / punaH kIdRza ityAha - 'dehavibhUsAivajjio 'tti zarIrasya svabhAvenaivAzucimayasya rogagrastasya te te samiti-guptinA manoratha karanArA tathA tenuM pAlana karanArA dhanya che ane eTalA ja mATe amArA jevA pramAdamAM racyA-pacyA jIvone bhUri bhUri anumodanA karavA yogya che.10. kevo thaIne zramaNanA (sAdhunA) guNone dhAraNa karIza, evA manoratho batAve che arthAt AvA svarUpanA guNo hoya te ja sAco zramaNa che. ja zlokAI pAMca IndriyonA viSayonI abhilASAthI rahita thaIne, zarIranI vibhUSAno tyAga karIne, jUnAM-jIrNa ane malina vastrovALo thaI sAdhutAnA guNone kyAre dhAraNa karIza ? 11 premaprabhAno bhAvAnuvAda : nAka zabda - rUpa - 2sa - gaMdha - sparza svarUpa kAna - AMkha - jIbha cAmaDI (pAMca Indriyo)nA viSayonI abhilASA- icchAo naSTa thaI che evo huM, - svAbhAvika azucimaya, rogiSTha (roganuM ghara) evA zarIranI rADhAvibhUSAno eTale ke snAna, vilepana, zarIrano mela utAravo, aMjana,
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA vibhUSAdivarjito vibhUSA snAna-vilepanAdinA saundaryApAdanaM, Adizabdena sarasapauSTikAhAreNa hRSTatApAdanaM tena varjito'haM, punaH kIdRzo'hamityAha - 'parijuNNamayalavattho 'tti pari-samantato jIrNAnAM malinAnAM ca vastrANAM dhArako navInAnAmujjvalavastrANAM dhAraNaM sAdhUnAM dUSaNaM, jIrNAnAM malinAnAM vastrANAM dhAraNameva bhUSaNamataH parijIrNamalinavastradhArako'haM, 'kaiyA'tti kadA, 'sAmaNNaguNe'tti zrAmaNyaguNAn kSAntyAdidazavidhAnathavA mahAvratAdisaptaviMzatiguNAn 'dharissAmi'tti dhArayiSyAmi guNavAn bhaviSyAmIti / idamatra bodhyaM-vinaSTa-zabdAdiviSayAbhilASaH zarIravibhUSAdirahitaH parijIrNamalina daMtamaMjana , nakha samAravA, sarasa pauSTika AhAra karavo vagere zarIranA zobhAdi ke jeno dazavaikAlikasUtramAM tathA pAkSika aticArAdimAM munine niSedha karavAmAM Avyo che; teno tyAgI thaIne, vaLI, ujaLAM vastro dhAraNa karavAM te muninuM dUSaNa che malinavastro dhAraNa karavAM e muninuM bhUSaNa che-ema mAnI atijIrNa ane malina (melAM) vastrone dhAraNa karIne kyAre zramaNanA kSamAdi 10 athavA sAdhunA 27 guNone dhAraNa karanAro sAco guNavAna thaIza? jinAjJAmAM rahelA sAdhuonuM svarUpa 1. pAMca samiti, traNa guptivALA hoya che. 2. sAdhudharma pratye premavALA hoya che. 3. vipattimAM paNa dharma na mUke tevA daDha hoya che. 4. Indriyo ane kaSAyo upara vijaya meLavanArA hoya che. gaMbhIra harSa -zokAdinA bhAvone mukha upara na AvavA de tevA) hoya che. 6. buddhimAna hoya che. mahAsattvazALI hoya che. 8. utsarga - apavAdanA jANakAra tathA yathAzakti tenuM yogya sevana karanArA hoya che.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 cAritramanorathamAlA vastro'haM kadA zrAmaNyaguNAn dhArayiSyAmi ? anAdikAlInasaMskAratayA viSayAbhilASavAn dehavibhUSAdirAgaraJjito nUtanAnAM - ujjvalAnAM - suzobhitAnAM vastrANAM paridhAnecchayA mUcchito jIvaH zrAmaNyaguNAn dhArayituM pAlayituM ca kathaM zaktimAn bhavet ? api tu na bhavedeveti niSkarSa: // 11 // atha samyagjJAnasvarUpAGgopAGgazrutasya vidhipUrvakapaThanasyAdbhutaM manorathaM bhAvayati kaiyA kAlavihANaM, kAuM AyaMbilAitavokammaM / vacanono mukhyasutraM, aMgovaMga pajillAmi ? aa2aa 9. bhAva vizuddhivALA hoya che. 10. AjJAruci - Agama upara bahumAnavALA hoya che. 11. dravya - kSetra - kALa - bhAvanA pratibaMdha (rAgAdi) rahita hoya che. 12. maityAdi bhAvanAonA guNothI haMmeza yukta hoya che. 13. mokSamArganI ArAdhanAnI adamya icchAvALA hoya che. 14. haMmeza cAritraguNamAM rahelA hoya che. -paMcAzaka 11 /40-41-42 ahIM tAtparya e che ke - anAdikALanA kusaMskArothI gherAyelo, pAMca IndriyanA viSayonI abhilASAvALo jIva, dehavibhUSA- zobhA vagerenA rAgathI raMgAyela, navAM- ujajvala, suzobhita vastro paheravAnI bhAvanAvALo zramaNapaNAnA guNo kaI rIte pAmI zake ? arthAt viSayonI vAsanA vagere doSo zramaNapaNAnA guNo mATe bAdhaka che. 11. aMga ane upAMgasvarUpa samyazrutajJAnane vidhipUrvaka bhaNavAno adbhuta manoratha kare che - zlokArtha: kAlagrahaNa levA pUrvaka, AyaMbila Adi tapavaDe yogodvahana karI, aMga ane upAMgazAstranuM adhyayana huM kyAre karIza ? 12
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 32 " premaprabhA0 'kaiye 'tyAdi, 'kaiyA' iti pUrvavat, 'kAlavihANaM 'ti kAlavidhAnaM, kAlika zrutAdhyayanasyAdhikAraprAptyarthaM kAlagrahaNAdividhi 'kAuM' ti kRtvA, punaH kiM kRtvetyAha- 'AyaMbilAitavokammaM ' tti AcAmlAditapa: karma kRtvA 'kayajogo 'tti evaM kRtaM yogodvahanaM yena so'haM 'juggasuyaM 'ti yogya zrutaM tattad yogavidhAnAnusAraM ' aMgovaMgaM 'ti aGgopAGgaM zrutaM pUrvakAle dvAdazAGgasUtrANi Asan, vartamAnakAle tu ekAdazAGgasUtrANi dvAdazopAGgasUtrANi ca santi tAni 'paDhissAmi' tti paThiSyAmIti / sarve padA hastipade nimagnA iti nyAyenAGgopAGge'nyAnyapi zAstrANi samAviSTAni teSAM paThanasya manoratho'pi garbhitatayA'smin manorathe samAviSTaH / anyeSu paJcavastu-AdigrantheSu dIkSAgrahaNAnantaraM prathamavarSataH prArabhya viMzativarSaparyAyaparyantaM kramazaH keSAM granthAnAM paThanaM-adhyayanaM kartavyaM tat savistaraM darzitamatra tu tasya mUlagAthAbhirullekha: premaprabhAno bhAvAnuvAda : pAMca jJAnamAM bIjA naMbare zrutajJAna che. tenA bhedamAM kAlika- utkAlika vagere peTA bhedo che. temAMnAM kAlikazrutane bhaNavA-bhaNAvavAno adhikAra prApta karavA mATe vinaya- bahumAnAdi AcAronA pAlananI jema kAlagrahaNa levuM vagere vidhi paNa karavo jarUrI che. paramAtmAe batAvelI e kAlagrahaNAdi vidhi karIne, sAthe zAstrakAre pharamAvela AyaMbila Adi tapa karIne yogohana karyAM che jeNe tevo huM, dIkSA paryAyAdi mujaba yogya (yogyatAprApta) zrutane te te yoganA vidhAnane anusAre te te aMga (bAra aMgazAstra) tathA upAMga (aMganA ja vistAra rUpe batAvelAM 12 upAMgazAstro) svarUpa zrutajJAnane kyAre bhaNIza ? bhUtakALamAM bAra aMga hatAM, vartamAnamAM bAramA dRSTivAda nAmanA aMgano saMpUrNa viccheda thavAthI agiyAra ja aMgo che. (pUrve badhAM ja aMgazAstronA joga karAvAtA hatA. vartamAnamAM paMcamAMga zrIbhagavatIjI sUtra sudhInAM aMgazAstranA joga karAvavAnI pravRtti jovA maLe che. pachI bAkInAM aMgonI anujJA anuyogAcAryapada-paMnyAsapadapradAna samaye apAI jAya che.) hAthInA pagamAM badhA ja paga samAI jAya e nyAye aMgopAMga kahyAM, temAM 10 payannA, cha cheda graMtha Adino samAveza samajI levo. kAraNa, tenA paNa
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 33. kriyate yathA tivarisapariAgassa u, AyArapakappaNAma ajjhayaNaM / cauvarisassa ya sammaM, sUyagaDaM nAma aMgaM ti // 1 // dasAkappavavahArA, saMvaccharapaNagadikkhiasseva / ThANaM samavAo tti a, aMge a aTThavAsassa // 2 // dasavAsassa vivAhA, ekkArasavAsayassa ya imaao| khuDDiavimANamAI, ajjhayaNA paMca NAyavvA // 3 // bArasavAsassa tahA, aruNuvavAyAi paMca ajjhayaNA / terasavAsassa tahA, uTThANasuAiA cauro // 4 // caudasavAsassa tahA, AsIvisabhAvaNaM jiNA biMti / paNNarasavAsagassa ya, diTThivisabhAvaNaM taha ya / / 5 / / joga karavAnA hoya che. e dareka zAstrono vidhipUrvaka abhyAsa kyAre karIza, evo garbhita manoratha AmAM AvI jAya che. paMcavastu Adi graMthomAM dIkSA grahaNa karyA pachI pahelA ja varSathI mAMDI viza varSanA dIkSAparyAya sudhImAM kramazaH kayA varSe kayAM zAstro (graMtho) bhaNavAM tenuM mArgadarzana ApyuM che, te A pramANe che - - traNavarSanA cAritra paryAyavALAne AcAraprakalpa (nizItha, adhyayananI (kalpasUtra aMtargata nizIthanA joga karAvAya che.) anujJA apAya che. te rIte cAra varSanA paryAyavALAne sUtrakRtAMga nAmanA aMganI, pAMca varSanA paryAyavALAne dazAkalpa ane vyavahAra sUtranI, ATha varSanA paryAyavALAne ThANAMga ane samavAyAMga nAmanA trIjA ane cothA aMganI, dazavarSanA paryAyavALAne vivAhapaSNatti eTale zrIbhagavatIjI sUtra(pAMcamA aMga)nI, agiyAravarSanA paryAyavALAne zullikAvimAnapravibhakti, mahatI vimAnapravibhakti, aMgacUlikA, vargacUlikA ane vivAhacUlikA; e pAMca adhyayananI, bAra varSanA paryAyavALAne aruNopapAta, varuNopapAta,
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA solasavAsAIsu a, ekuttakhuDDiesu jahasaMkhaM / cAraNabhAvaNa mahasuviNa-bhAvaNA teagginisaggA // 6 // eguNavA(vI)sagassa u, diTThivAo duvAlasamamaMgaM / saMpuNNavIsavariso, aNuvAI savvasuttassa // 7 // iti // 12 // atha viziSTatayA khyAtAnAM chedasUtrANAM vizuddhazraddhayA paThanasya ramyaM manorathaM darzayati - kaiyA pkpp-pnnkpp-kppvvhaarjiiykppaaii| cheyasuyaM suyasAraM, visuddhasaddho paDhissAmi ? // 13 // garuDopapAta, dharaNopapAta ane devendropapAta- A pAMca adhyayananI, tera varSanA dIkSAparyAyavALAne utthAnazruta, samutthAnazruta, vagere cAra adhyayananI, cauda varSanA paryAyavALAne AzIviSabhAvanAnI anujJA ApavAnuM zrIjinezvarabhagavaMte kahyuM che. paMdara varSanA cAritraparyAyavALAne dRSTiviSabhAvanA adhyayananI, soLa varSanA paryAyavALAne cAraNabhAvanA adhyayananI, sattara varSanA paryAyavALAne mahAsvapnabhAvanA adhyayananI, aDhAra varSanA paryAyavALAne tejasAgninisarga adhyayananI, ogaNIsa varSanA paryAyavALAne bAramA aMgazAstra-daSTivAdanI anujJA ApavI. saMpUrNa viza varSanA paryAyavALAne sarvazrutanI anujJA ApavI arthAt sarvazrutanI vyAkhyA karI zake evo banAvavo. yogohana e upadhAna nAmano cotho jJAnAcAra che. 12. have gaMbhIratA, vizuddha zraddhA vagere guNo hoya tyAre ja je bhaNAvAya che ane je zrutanA sArabhUta che, te viziSTa gaNAtA cheda-graMtho bhaNavAno manoratha teramI gAthAmAM batAve che. zlokArthaH vizuddha zraddhAvALo banI nizItha, paMcakalpa, bRhatkalpa, vyavahArasUtra ane jItakalpa vagere zrutanA sArabhUta chedagraMthone huM kyAre bhaNIza? 13
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 cAritramanorathamAlA premaprabhA0 kaiye' tyAdi, kaiyA'tti pUrvavat, 'pakappa-paNakappa-kappavavahAra-jIyakappAI' tti prakalpasUtraM-nizIthasUtraM, paJcakalpasUtraM, kalpaMbRhatkalpasUtraM, vyavahArasUtraM tathaiva ca jItakalpAdikaM, Adizabdena zrAddhajItakalpayatijItakalpa-mahAnizIthAdi grAhyaM, 'cheyasuyaMti chedazrutaM, etAni sarvANi chedasUtranAmnA prasiddhAni taM zrutaM 'suyasAraM ti zrutasya sArabhUtaM visuddhasaddho 'tti vizuddhazraddhAvAnahaM, vizuddhazraddhAM vinA'sya zrutasya paThanenAtmA na pariNatimAn bhavati, api tu apariNato'tipariNato vA bhavediti smbhaavyte| paDhissAmitti aSTavidhajJAnAcArasya suSTutayA pAlanena paThiSyAmItyasya manorathasya garbhaH / aSTavidhajJAnAcArasya pAlanaM vinA zrutasya paThane jJAnasya mahatI AzAtanA bhavatIti mahAmahimazAli-zrImahAnizIthasUtre likhitamasti / chedasUtrANi tu rahasyabhUtAni bahulatayA prAyazcittavivecakAni utsarga-apavAdaprarUpakANi, tAni tu gItArthA premaprabhAno bhAvAnuvAda: huM prakalpasUtra, nizIthasUtra, paMcakalpasUtra, bRhatkalpasUtra, vyavahArasUtra tathA jItakalpasUtra, zrAddhajItakalpa, mahAnizIthAdi che zruta- chedagraMtho, ke je zratanA sArabhUta che; tene vizuddha zraddhAvALo thaIne kyAre bhaNIza? vizuddha zraddhA vagara chedagraMtho bhaNavAthI AtmA pariNativALo banato nathI. apariNata athavA atipariNatane chedagraMtho bhaNAvavAthI nukazAna thAya kAla, vinaya, bahumAna, upadhAna vagere ATha prakAranA jJAnAcAranA pAlana vinA jo jJAna bhaNavAmAM Ave to jJAnanI moTI AzAtanA thAya che, evuM mahAmahimAvaMta zrImahAnizIthasUtramAM pharamAvyuM che. cheda sUtro zrutanA rahasyabhUta che. utsarga-apavAdanuM jJAna emAM ApeluM che ane khAsa karIne dravya-kSetra-kALa-bhAva-puruSa ane pratisevanA pramANe temAM vividha prAyazcitta batAvavAmAM AvyAM che. A chedagraMtho- gaMbhIra, priyadharmI, daDhadharmI, jJAnAcAranA pAlanamAM udyamI evA yogya ziSyane ja
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 36 guravo yogyAya gambhIrAya priyadharmAya dRDhadharmAya jJAnAcArapAlane udyuktAya pAThayanti etad viparItAya ziSyAya pAThane tu gururdoSabhAg bhavati ziSyo'pi akalyANabhAg mati // 1 // viziSTAtmasvarUpavAnbhUtvA''tmaramaNatAyAM ramamANamuniryaM manorathaM karoti sIlaMgasaMgasubhago, agaMgabhaMgaMmi vihiyasaMsaggo / caMgasaMvegaraMgo, kayA ramissAmi nissaMgo ? // 14 // tavAda premaprabhA0 'sIlaMgasaMgasubhago' ityAdi, 'sIlaMgasaMgasubhago 'tti zIlaM sadAcAraM sadvartanaM cAritraM vA tasyAGgAni bhedaprabhedAni-aSTAdazasahasrANi santi, - guru ma. bhaNAve che. jene tene bhaNAvavAmAM Ave to gurune doSa lAge che ane ziSyanuM akalyANa thAya che. 13. viziSTa AtmasvarUpavALo thaIne AtmaramaNatAmAM ramamANa muni je manoratha seve che, te batAve che. zlokArtha: aDhAra hajAra zIlAMganA saMgathI subhaga, kAmadeva(viSayavAsanA)no nAza karavAmAM prayatnazIla ane saMveganA suMdara raMgathI raMgAyelo huM niHsaMgapaNAne kyAre pAmIza ? 14 premaprabhAno bhAvAnuvAda : zIla-sadAcAra- sartana-saccAritra A ekArthaka zabdo che. zIlanAM aMgo (bheda-prabheda) 18000 che. e saghaLAMya aMgonA saMgathI saubhAgyazALI, vividha satpuruSo-sajjanonA saMsargavALo, kAraNa ke sajjananA saMgathI sajjanatA khIle che jyAre durjananA saMgathI durjanatA Ave che. e saMga paNa, kAmadeva-viSayavAsanA- abrahmAdi pAMca IndriyonA viSayono vinAza karavA mATe karanAro evo huM, manohara- suMdara saMveganA raMgathI raMgAyelo ane svajana, za2I2, ghara-kuTuMbAdi bAhyasaMsAranA saMgathI
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37. cAritramanorathamAlA aSTAdazAnAM sahasrANAM zIlAGgAnAM svarUpamevamavadheyaM, teSAmiyaM saMgrahaNI gAthAjoe karaNe saNNA, iMdiya puDhavAi samaNadhammo(mme)a / sIlaMgasahassANaM, aTThArasagassa nipphatti // (paJcAzaka 19/3) teSAM saGgenA''tmasAtkaraNena subhagaH saubhAgyazAlyahaM, punaH kIdRzo'haM 'vihiasaMsaggo 'tti vihitasaMsargo vihitaH kRtaH samyaksaMsargo yena so'haM vihitasaMsarga iti / keSAM saMsarga iti sAdhUnAM satpuruSANAM sajjanAnAM, kimarthaM kasmin viSaye vA vihitasaMsarga ityAha - 'aNaMgabhaMgaMmi'tti anaGgaH kAmadevo viSayavAsanA vA tasyA bhaMgaviSaye vinAzaM kartuM vihitasaMsargo vihitasamAgamaH, punaH kIdRzo'haM - 'caMgasaMvegaraMgo'tti caGgo manoharo ramyo yo saMvegasya raGgastadvAnahaM, punaH kIdRzo'hamityAha - 'NissaMgo'tti nissaGgaH svajana-deha-gehAdibAhyasaMsArasya nitarAM saGgarahito'haM, vihaGga iva saGgAn taddana rahita, paMkhInI jema niHsaMga thaIne kyAre chaTTA-sAtamA guNasthAnakanI dazAne prApta karIza? jJAnamAM ane AtmAmAM kyAre ramaNatA karIza? AvI niHsaMgatA, kaSAyo tathA nokaSAyonI ghaNI ghaNI alpatA thAya tyAre jIva prApta karI zake che. 18000 zIlAMganuM svarUpa A pramANe samajavuM. mana-vacana-kAyA : traNa yogo. karavuM-karAvavuM-anumodavuMH traNa karaNa. AhAra-bhaya-maithuna-parigraha : cAra saMjJAno nigraha. sparzanendriya-rasanendriya-dhrANendriya-cakSurindriya-zrotrendriya : pAMca Indriyono saMvara. pRthvIkAya - akAya - teukAya - vAukAya - vanaspatikAya ? e pAMca sthAvara tathA vikasendriya eTale beIndriya- te indriya - caurindriya ane asaMjJI paMcendriya, saMjJIpaMcendriya (athavA paMcendriya ane ajIva): ema 10 prakAranA jIvonI rakSA. kSamA - mArdava - Arjava - nirlobhatA - tapa - saMyama - satya - zauca - aparigraha ane brahmacarya : daza prakArano zramaNadharma, enI rakSA karavI.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA - 38 nirgata ityarthaH, 'kayA'tti kadA SaSTha-saptamaguNasthAnavartI 'ramissAmitti ramiSyAmi jJAne''tmani vA magnatAM ramaNatAmanubhaviSyAmi ? etAdRzImavasthAM tu kaSAyANAM nokaSAyANAM ca prabhUtA'lpatA bhavettadaiva jIvaH prApnoti // 14 // Atmano viziSTapAtratAM prApya dazavidhasAmAcArIpAlananiratatvasya manorathaM bhAvayati paradUsaNaparimukko, attukkarisaMmi vimuhapariNAmo / dasavihasAmAyArI-pAlaNanirao kayA hohaM ? // 15 // premaprabhA0 paradUsaNaparimukko' ityAdi, 'paradUsaNaparimukko 'tti pareSAmanyeSAM jIvAnAM karmavazAd doSaduSTAnAM doSadarzanAddASadAnAdvA parimukto bahirnirgataH, paradoSadarzanaM doSadAnaM cAtmano nikRSTatvaM sUcayati tathaiva ca 'atukkarisammi 'tti eTale 38 384 x 5 x 10 x 10 = 18000 zIlAMga thAya. enI rathAkAre sthApanA yaMtramAM juo. rathAkAre sthApanA thatI hovAthI ene zIlAMgaratha kahevAya che. eka yoganI apekSAe A 18000 bheda gaNAvyA. jo dareka yogonA bhAMgAone paraspara guNavAmAM Ave to 23, 84, 51, 63, 265 bhAMgA thAya che. AnI vizeSa jANakArI mATe jijJAsuoe 14muM zIlAMgavidhi paMcAzaka jovuM. 14. AtmAne viziSTa pAtra-lAyaka banAvIne daza prakAranI cakravAla sAmAcArInA pAlanano manoratha bhavyajIva A pramANe kare che. zlokArtha : paradUSaNathI vimukta banI, potAnA guNonI baDAIthI paNa vimukha banI daza prakAranI sAmAcArInA pAlanamAM huM kyAre lIna banIza? 15 premapabhAno bhAvAnuvAda : koI tevA prakAranA karmanA yoge doSathI duSTa jIvonA doSo jovAthI ane : doSAropaNa karavAthI rahita thaIne, kAraNake- bIjAnA doSo jovA ke doSanuM
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA zIlAGgarathasya sthApanA 6000/6000 6000 6000x3 = 18000 mA / na yo gaH 20001200012000 2000x 3 = 6000 A jayaH jayaH 500 500x4 = 2000 500 | 500 |500 nigrahaH nigra grahaH nigrahaH 100 nigra 100/100 100 100 100x 5 500 re | FEER BF to EOS PRE | | 1 .1 / 1 / 1 / 1 / 1 | 1 | 1 | 1 | 1 0
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA ___40 Atmana utkarSe-svaguNAnAmutkarSakaraNe 'vimuhapariNAmo 'tti vimukhaparAGgamukhapariNAmavAnarthAd durlakSo bhUtvaivaM guNadvayasvAmyahaM 'dasavihasAmAyArIpAlaNanirao'tti dazavidhasAmAcArI- pAlananirataH 'kayA 'tti kadA pUrvavat 'hohaMti bhaviSyAmIti mahAnmanorathaH / zAstreSu sAmAcArI trividhA darzitA, 1 oghasAmAcArI 2 dazadhAsAmAcArI 3 tathA padavibhAgasAmAcArI / tatraughaH sAmAnya tadviSayA sAmAcArI saMkSepAbhidhAnarUpA, tatkAlapravrajitAnAM tAvacchrutaparijJAnavikalAnAM munInAmAyuSkahAsamapekSyaughasAmAcArI navamAtpUrvAttRtIyavastuna AcArAbhidhAnAttatrA'pi viMzatitamAtprAbhRtA-ttatrApyaughaprAbhRta-prAbhRtAnniyUMDhA / iyaM ca dIkSAyAH prathamadivasa eva dIyate, pratidivasakriyopayogitvAt / tasyAH bIjA upara AropaNa karavuM te potAnI adhamatAne sUcita kare che. te ja rIte potAnA utkarSamAM-potAnA guNone kahevA-bolavAmAM parAkSukha-durlakSavALo thaIne arthAt jAtanI prazaMsAthI para thaIne IcchA-micchAdi 10 prakAranI sAmAcArInA pAlanamAM huM kyAre lIna banIza? zAstromAM sAmAcArInA traNa prakAra batAvyA che. 1. ogha sAmAcArI, 2. dazadhA sAmAcArI, 3. padavibhAga sAmAcArI. 1. ogha sAmAcArIH ogha eTale sAmAnya sAmAcArI. navadIkSita sAdhu-sAdhvIne, ke jemane hajI tevA prakAranuM zrutajJAna nathI; tevAne AyuSyanI hAninI apekSAe (ghaTatA jatA AyuSyane najara sAme rAkhIne) pUrvanA puruSoe navamA pUrvanI trIjI AcAra nAmanI vastumAMnA 20mA prAbhRtanA oghaprAbhRtaprAbhRtamAMthI A sAmAcArIne judI tAravI-racI. A sAmAcArI dIkSAnA pahelA divasathI ja apAya che. kAraNa dIkSita AtmAne roja eno upayoga karavAno che. A ogha sAmAcArInA mukhya 7 prakAra che. 1. pratilekhanA kSetra(vasatI)nI paDilehaNA. 2. piMDaH nirdoSa AhAra 3. upadhi saMyamane dhAraNa karavAmAM ane saMyamanI puSTimAM upayogI vastrapAtrAdi. 4. anAyatanavarjana H strI-pazu-napuMsaka vagerethI rahita vasatI.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA saptavidhatvamevaM "pratilekhanikA piNDopadhyanAyatanAni ca / pratisevA''locane 2, zuddhidaityaudhika mata zA" 1 pratilekhanA - kSetrAdenirUpaNA, srvkriyaannaamettpuurvktvaat| 2 piNDa:doSavizuddhAhAraH / 3 upadhi : - saMyamaM dhArayati poSayati vA, sa ca vstrpaatraadiruupH| 4 anAyatanavarjanaM - strI-pazu-paNDakAdisaMsaktamanAyatanaM tadvarjanamAyatana-vasatisevanaM / 5 pratisevA - saMyamAnuSThAnaviruddhAcaraNaM / 6 AlocanA - pratisevAyAM satyAmAcAryAdeH purata AlocanA kAryA / 7 zuddhiH - ziSyeNAparAdhe''locite sati guroH prAyazcitta - pradAnam / oghaniyuktizAstre eSA sAmAcArI vistareNa pratipAditA'sti / 5.pratisevA : saMyamathI viruddha AcaraNa. 6. AlocanA : saMyamathI viruddha AcaraNa thaI jAya to gItArtha AcAryAdi pAse te pApa kahevuM arthAta AlocanA karavI. 7. zuddhi ziSya aparAdhanI, pApanI-doSanI AlocanA kare tyAre te doSa-pApanA nAza mATe gurue prAyazcittanuM pradAna karavuM. zrIbhadrabAhusvAmIe racela oghaniryuktigraMthamAM A sAmAcArIno vistAra che. jijJAsuoe tyAMthI joI levI. 2. dazadhA sAmAcArIH jene cakravAla sAmAcArI kahevAya che. uttarAdhyayana sUtranA 26 mA adhyayanamAMthI, atyaMta alpakALanA dIkSitajIvonA hita mATe uddhata karAyelI A sAmAcArI che. enA daza prakAra hovAthI "dazadhA' kahevAya che. e daza prakAra nIce mujaba che. 1. IcchAkAra kyAreka potAnuM kArya bIjA pAse karAvavuM paDe to sAmAnI IcchA hoya to ja karAvavuM paNa baLAtkAre-parANe na karAvavuM. 2. mithyAkAraH potAnI bhUla thAya to micchA mi dukkaDuM karavuM te. 3. tathAkAra : Ape jema kahyuM che te pramANe ja che, ema kahevuM. jene ApaNe tahatti kahIe chIe. 4. AvasahIH avazya kartavya evA jJAnAdi kAraNe upAzraya-derAsaramAMthI bahAra nIkaLatAM kahevAya che te. 5. nisAhiH zarIranAM aMgopAMganA kAraNavagara
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 42 - dvitIyA dazAdhAkhyA cakravAlasAmAcArI SaDviMzatitamAduttarAdhyayanasyAdhyayanAt svalpatarakAlapravrajitAnAM munInAM parijJAnArthaM niyUMDheti / tAH icchAkArAdidazaprakArAH / tasyA iyaM gAthA - "icchA-micchA ya tahakAro, AvassiyA ya nisiihiaa| ApucchA paDipucchA, chaMda-nimaMtovasaMpayA // 1 // " 1 icchayA karaNamicchAkAro na tu balAbhiyogena karaNaM, 2 mithyAkaraNaM mithyAkAraH, saMyamayogavitathAcaraNe sAdhavo mithyAkAraM kurvate / 3 sUtrapraznagocaro tathAkAraH, yathA bhavadbhiruktaM tathedamityevaMsvarUpaH / 4 avazyakartavyairjJAnAdyarthaprayojanairnirvRttA upAzrayAdito nirgmnkriyaa''vshyikii| 5 asaMvRtagAtraceSTAnivAraNena nirvRttA zayyAdipravezanakriyA naissedhikii| 6 sarvaprayojanAbhivyAptilakSaNena guroH pracchanaM ApRcchA / 7 prAgniyuktenApi kAryakaraNakAle punaH pracchanaM prtipRcchaa| 8 svAnItasyAhArasya grahaNArthamazeSasAdhubhyaH prArthanA chNdnaa| 9 ahaM bhavadarthamazanAdyAnayAmItyevaMbhUtA nimantraNA / 10 jJAnAdyarthaM gurvantarAzrayaNamupasampaditi dazadhA sAmAcArIsamAsArthaH / halanacalananA niSedharUpa athavA upAzraya vageremAM praveza karatI vakhate karAya te. 6. ApRcchA koIpaNa kArya guru mahArAjane pUchIne karavuM athavA kArya karatAM pUrve guru mahArAjane pUchavuM te. 7. pratipRcchA: pahelAM kArya karavAnI vAta thaI hoya to paNa kArya karavAnA samaye pharI pUchavuM te. 8. chaMdanAH pote lAvelA AhAramAMthI "mane lAbha Apo' evI badhA sAdhune prArthanA karavI te. 9. nimaMtraNAH gocarI jatAM pahelAM "huM tamAre mATe azanAdi AhAra laI AvuM? ema pUchavuM te. 10. upasaMpadA vizeSa jJAnAdinI prApti mATe bIjA guru mahArAja pAse javuM te upasaMpadA sAmAcArI. A pramANe dazadhA sAmAcArIno saMkSipta artha kahyo. vizeSa jANavAnI jijJAsA hoya to dharmasaMgraha, paMcAzakanuM bAramuM sAmAcArI paMcAzaka, paMcavastu, sAmAcArI prakaraNa, pravacana sAroddhArAdi graMtho tathA tenI TIkA jovI. athavA zrInizIthasUtramAM kahelI dazadhA sAmAcArI A pramANe jANavI. 1. savArathI mAMDIne kramazaH thatI upadhinI paDilehaNA. 2. vasatInI pramArjanA.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 cAritramanorathamAlA ____ anyA vA nizIthoktA dazadhA sAmAcArI yathA - 1 prAtaHprabhRti kramazaH pratilekhanA upadheH / 2 tataH pramArjanA-vasateH / 3 bhikSAkAryA 4 AgatairIryA pratikramyA / 5 AlocanaM kAryaM gRhAnItAnAm / 6 asurasuraMti bhoktavyam / 7 kalpatrayeNa pAtrakANAM dhAvanaM kAryam / 8 vicAraH saMjJotsargArthaM bahiryAnam / 9 sthaNDilAni 'bArasa bArasa tinni yatti 24 kAryANi / 10 pratikramaNaM kAryam / asyA saGgahagAthA yathA - paDilehaNA-pamajjaNa-bhikkhiriyA''loya-bhuMjaNA cev| pattagadhuvaNaviArA, thNddil-aavssyaaiiaa|| pravacanasAroddhAre 768 / tRtIyA padavibhAgasAmAcArI tu dRSTivAdagatA prabhUtadivasalabhyA taduddhRtakalpavyavahArAdiviziSTazrutAdhyayanakramalabhyotsargApavAdaprAyazcittajJApakA ca / 3. vidhipUrvaka 42 doSarahita bhikSA-gocarI lAvavI. 4. gocarI laIne AvyA bAda IriyAvahIyaM karavA 5. gocarI AlovavI. (grahaNa karelA AhAranI AlocanA karavI-doSonuM kathanakaravuM) 6.caba-aba ke sabaDakA vagere vAparavAno avAja na Ave te rIte vAparavuM. 7. vAparI lIdhA pachI dareka pAtrone traNa vakhata pANIthI dhovAM. 8. zuddha (anApAta, asaMloka vagere 1024bhAMgAmAMthI 1024mA bhAMgAvALI) bhUmimAM IMDila javuM. 9. sAMjanA sUryAsta pUrve caMDila-mAtarAnI bhUmine paDilehavA svarUpa 24 mAMDalAM karavAM. 10. sAMje divasanAM pAponA prAyazcitta mATe pratikramaNa karavuM. 3. padavibhAga sAmAcArIH ghaNA lAMbA dIkSAparyAya pachI yogya AtmAne prApta thatI daSTivAdanAmanA 12mA aMgazAstramAM kahelI ane vartamAnamAM e daSTivAdamAMthI uddhata ane viziSTa zrutanA abhyAsa pachI prApta thatI ane kalpasUtra (bRhatkalpa) - vyavahArasUtra vagere chedagraMthomAM kahelI utsarga-apavAdanI vAtothI bharelI tathA doSonA prAyazcittane jaNAvanArI sAmAcArI jANavI. traNa prakAranI sAmAcArImAMnI 10 prakAranI (dazadhA) sAmAcArInA pAlanamAM layalIna thavAno bhavya jIvano mahAna manoratha mahAna upakArI zAstrakAre batAvyo.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ .44 - cAritramanorathamAlA - trividhAsu sAmAcArISu dazavidhacakravAlasAmAcArIpAlananiratatvasya mahAnmanoratho'tra darzito mahopakAriNA granthakAreNeti / zIlAGgarathavaddazavidhacakravAla-sAmAcArIratho'pyasti tasya digdarzikeyaM gAthA - maNagutto sannANI, pasamiyakoho ya iriyasamio y| puDhavijie rakkhaMto, icchAkAro namo tassa // 1 // athavA , guttinANAi tigaM, pasamiyakohAi samiipaNagaM ca / bhomAi rakkhaMto, cakkasAmAyArIjutto ya // 1 // vistaratastu svarUpamasya pravacanasAroddhAre paJcavastukasya TIkAyAM ca pradarzitamasti // 15 // sAmAcArIrathasya sthApanA ythaa| atha parISahasahanaM kurvan vividhakuleSu ajJAtoJchabhikSAyA gaveSaNAkaraNasya manorathamuddIpayati - - dazavidha cakravAla-sAmAcArI rathanI samajUtI * IcchAkAra vagere sAmAcArInA 10 prakAra. * pRthvIya, 14Aya, 12, 14, vanaspatiya, pendriya, tendriya, yazandriya, paMthendriya, mapa : me 10nI 268. * ya[samiti, bhASAsamiti, bheSa samiti, mAnasamiti, pAriSThApanikA samiti : e pAMcanuM pAlana. * prazamitakrodha, prazamitamAna, prazamitAmAyA, prazamitalobha : ema cAra . pAyonuM zamana. * sabhyAna, sabhyarzana, sabhyadhyaritra : mema ratnatrayI yuta. * managupti, kyanagupti, yazupti : sema tra guptivANo. meTo 10 x 10 x 5 x 4 x 3 x 3 = 18000 me thAya. 18000 zIlAMga rathanI jema sAmAcArIno ratha paNa zAstramAM Ave che. tenI sthApanA ahIM batAvAya che. 15.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 ma Na sa nA NI 6000 6000 6000 6000x3 = 18000 va ya 85 8th 1 2 + kkhe 10 Auto i cchA sa kA hi ro 1 pa kA ya 2000 2000 2000 tI bhA sA A B F 8 P 55 A u ra sa cca ra 500 500 500 500 500x 4 = 2000 NI pa yo sa NA o 100 100 100 100 100 100x 5 = 5000 pu kkhaM to 2000x 3 = 6000 pa 10 10 mi ta cchA kA kA ro A 1 yA dazavidhacakravAlasAmAcArIrathasya sthApanA o o samio kkhaM pa ri 2 5 10 15 Na ssi vA va OFF C/ *#de le Na ssa ni sI iM hi diya 10 10 kkhaM to 2512135 A 1 1 pa Di cau riM diya pu ccha NA paMci di ya ta NA NA 1 cAritramanorathamAlA diya kkhaM rakkhaM kkhaM kkhaM to to to 10 10 10 chaM ni maM 1 a 1510 jI 10 u va saM yA 1 |10x10 = 1100 |1x 10 = 10
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 cAritramanorathamAlA sahamANo ya parisaha-sinnaM niiuccmjjhimkulesuN| laddhAvaladdhavittI, aNNAyauMchaM gavesissaM // 16 // premaprabhA0 'sahamANo' ityAdi, 'sahamANo 'tti sahanaM kurvan 'yatti caH uktAnuktasamuccaye, kiM sahamAno'hamityAha-'parisahasiNNaM' pariSahasainyaM, pariSahAH kaSTAni tAnyeva sainyaM pariSahasainyaM durjayatvAt kaSTakArakatvAt pIDAdAyakatvAdvA, te ca pariSahA dvAviMzatisteSAM saGgrahaNIgAthe dve ime / khuhA-pivAsA-sI-uNhaM, dNsaacelaariitthio| cariA nisIhiA sijjA, akkosa vaha-jAyaNA // 1 // alAbha-roga-taNaphAsA, mala-sakkAraparisahA / paNNA aNNANa sammattaM, iya bAvIsa parisahA // 2 // 'khuhA'-kSudhA-bubhukSA, 'pivAsA' pipAsA-tRD - jalapAnecchA 'sIuNhaM' zItaM zizirasparzaH, uSNaM-nidAghAditApAtmakaM, 'daMsA' dazantIti daMzAH, 'acela' parISahonI phojane sahana karatAM karatAM vividha ajJAtakulomAM bhikSAnI gaveSaNA (zodha) karavAnA manorathane prakAzita kare che. lokArtha: parISahanI senAne sahana karato, UMca-nIca ane madhyamakulomAM bhikSA maLe ke na maLe to paNa prasanna rahI, gRhasthane potAno koI paNa paricaya ApyA vinA ane AkarSyA vinA AhAranI gaveSaNA-zodha huM kyAre karIza? 16 premaprabhAno bhAvAnuvAda : bhUkha-tarasa vagere bAvIza parISadone sahana karato huM, parISaho durjaya, kaSTadAyaka-pIDAkAraka hovAthI tene sainyanI upamA ApavAmAM AvI che. te parISaDo lAvIza che. 1. kSudhA-bhU5 2. pipAsA - tRSA, pI. pIvAnI 77l. 3. 630-zIta 4. 6] - ||2bhii-52sevo thAya tevo tA5 vagere. 5. - isa-bha672 423 te. 6. bhayesa-vaskhano samAva. ([-zI nAha) .. 7. arati - saMyamamAM dhIratAno abhAva. 8. strI-strIsaMbaMdhI rAgathI tenI
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA vastrAbhAvaH, 'arai' saMyamaviSayA'dhRtiH, 'itthi'strI-tadgatarAgahetugativibhrameGgitAkAra-vilokanaprasaGgaH, 'cariyA'caryA-grAmAnugrAmaM vihArAtmikA, 'nisIhiA'niSedhaH pApakarmaNAM gamanAdikriyAyAzca prayojanamasyA sA naiSedhikI athavA niSadyA-smazAnAdikA svAdhyAyabhUmiH, 'sijjA'zayyA-upAzrayaH, 'akkosa' AkrozaH kaTuvacanAtmakaH zrAparUpavacanAtmako vA dhikkArakaraNaM vA, 'vaha' vadhaH hananaM tADanaM vA, 'jAyaNA' yAcanaM prArthanA vA, 'alAbha' abhilaSitaviSayAprAptiH 'roga' rogaH kuSThAdirUpaH, 'taNaphAsA' tRNasparzaH, 'mala' jallaH, 'sakkAra' satkAra-puraskAraH satkAro vastrAdibhiH pUjanaM, puraskAro'bhyutthAnAsanAdisampAdanaM, 'paNNA' prajJA svayaM vimarzapUrvako vastuparicchedaH, aNNANa' ajJAnaM-na jJAyate vastutattvaM anena, 'sammattaM' samyaktvaM kriyAdivAdinAM vicitramatazravaNaprasaGgaH / etAnpariSahAn karmanirjarArthaM mArgAcyavanArthaM ca jayan sahamAno'haM 'nIuccamajjhimakulesuM' nIcakuleSudaridrakuleSu, uccakuleSu-zrImatkuleSu, madhyamakuleSu-sAmAnyakuleSu, kuleSu gati, vizrama, yeSTA vagaire vAnI 27.... yryaa-me||m 2j. 10. naiSedhikI-gamanAdi kriyAno tathA pApakAryono niSedha. athavA niSadyAsmazAnAdi svAdhyAyabhUmi. 11. zA-upAzraya-vasatI 12. Akroza-kaDavAM vacana, zrAparUpavacana ke dhikkAranAruM vacana. 13. vadha-mAravuM ke mArI nAkhavuM. 14. yAcanA-mAgavuM ke prArthanA karavI. 15. alAbha-Icchita vastunI aprApti 16. roga- koDha, dama vagere 17. tRNasparza-sUkuM ghAsa, je saMthArA mATe lAvyA hoya teno 66 sparza 18. mata-zarIrano bheTa. 18. satra-pu28782 = vastrAdithI pUjA-bahumAna ane UbhA thavuM, Asana ApavuM vagere vinayo5yA2. 20. praa-potaaniimuddhidvaar| thato vastunolIya. 21. mshaanvastunuM jJAna na thAya te 22. samyakatva- kriyAvAdI, vinayavAdI vagerene sAMbhaLavAno prasaMga. A bAvIza parISaho karmanI nirjarA mATe ane mokSanA mArgamAM cAritrajIvanamAM) TakI rahevA mATe sahana karavAnA che eTale ke enA upara jaya meLavavAno che. (pariSahonuM vistRta varNana uttarAdhyayana, tattvArthasUtra, navatattvAdimAMthI jANavuM.)
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 48 gRheSvityarthaH / 'laddhAvaladdhavittI' labdhA-prAptA'labdhA-aprAptA vA vRttiH jIvananirvAhahetubhUtA bhikSA yena tAdRzo'haM, bhikSAprAptau satyAM saMyamavRddhi manyamAno bhikSA-aprAptau satyAM tapovRddhiM manyamAno'hamiti tAtparyam / 'aNNAyauMchaM' aNNAya-ajJAto'haM gRhasthAnAM svasya kamapi paricayamadattvaiva athavA'pariciteSu kuleSu, paricitakuleSu tu anekadoSasambhavAt 'uMchaM' gocarI mAdhukarI vA yadvad gauruparitanavarti tRNaM bhakSayitvA''tmAnaM santoSayati tadvad munirAhAraM gRhNAti sA gocarI, madhukaraH puSpebhyo yathA rasaM pibati tathA munirgRhasthAnAM gRhebhyo'lpamalpaM piNDaM uMchati gRhNAti taM uMchamiti kthyte| 'gavesissaM' gaveSayiSyAmi doSarahitaM shodhyissyaamiityrthH| A rIte parISahonI senAne sahana karato huM, nIcakula-daridra avasthAvALAM kulomAM, uccakula-zrImaMtonAM kulomAM, madhyama kula-sAmAnyakulomAM eTale ke temanAM gharomAM bhikSA-saMyamajIvananA nirvAhanA kAraNabhUta gocarI(AhArapANI) maLI ke na maLI to paNa, maLe to saMyamavRddhi, na maLe to tapanI vRddhi thaI ema mAnato, huM koNa chuM eno koI paNa gRhasthone paricaya-oLakha ApyA vagara athavA aparicita kulo-gharomAM (paricita gharomAM javAmAM aneka doSo lAgavAno saMbhava che:) gocarI-gAya care tema athavA mAdhukarI eTale bhamaro jema puSpomAMthI thoDo thoDo rasa cUse tema muni paNa gRhasthonAM gharomAMthI thoDo thoDo AhAra grahaNa karIne potAnA AtmAne saMtoSa Ape che. A rIte grahaNa karAtI bhikSAne gocarI (ucha) kahevAya che. tema gocarI-paddhatithI huM kyAre doSa rahita bhikSA meLavIza? udgamanA soLa doSo, je gRhasthathI utpanna thAya che. utpAdananA soLa doSo, je sAdhuthI utpanna thAya che. eSaNAnA daza doSo, je sAdhu - gRhastha ubhayathI thAya che. A pramANe gocarInA 42 doSa thAya che. A aMgenI vistRta carcA, enA peTA bhedo, vizodhikoTi, avizodhikoTino bheda, dAtA-adAtA vagerenuM vistRta svarUpa piMDaniryukti, piMDevizuddhi, dharmasaMgraha, piMDavidhi nAmanuM teramuM paMcAzaka vageremAM che.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 . ... . cAritramanorathamAlA ____ atha kasya karmaNa udaye kasya pariSahasyodayo bhavatItyucyate-darzanamohanIyakarmodayAddarzanapariSahaH syAt, jJAnAvaraNIyakarmodaye prajJApariSaho'jJAnapariSahazca syAt, antarAyakarmodaye'lAbhapariSahaH syAt, cAritramohanIyakarmodayAd 1 Akroza 2 arati 3 strI 4 naiSedhikI 5 acela 6 yAJcA 7 satkArA ete sapta pariSahA utpadyante, zeSAH 1 kSudhA 2 pipAsA 3 zIta 4 uSNa 5 daMza 6 caryA 7 zayyA 8 vadha 9 roga 10 tRNasparza 11 malA ete ekAdaza pariSahA vedniiykrmodyaadutpdynte| idamatra tAtparyam - tattat karmaNAmudayena munijIvane pariSahA Agacchantyeva teSAM saharSa samatayA vA sahanAya jayo-vijayo bhaNyate / pariSahANAM sahanaM karmanirjarArthaM mArgasthairyArthaM ca bhavati, tAn dvAviMzatipariSahAn durjayatvAt sainyasyopamA dattA / tAn sahamAnenaiva labdhApalabdhavRttizAlinA muninA'jJAtauJchaM tadapi na kevalaM zrImatAmeva gRheSu zodhanIyamapi tu nIceSu madhyameSu gRheSvapi bhedabhAvaM vinA zodhanIyam / asyAM gAthAyAM pariSahasahanapUrvakamajJAtauJchazodhanasya manoratho darzitaH / aNNAyauJchakulake AhAra-vastra-vasatirUpapiNDasya bAvIza parISahamAMthI kayo pariSaha kayA karmanA udayathI Ave che, te jaNAve che. 1. darzanamohanIyakarmanA udayathI darzanapariSaha Ave che. 2. jJAnAvaraNIyakarmanA udayathI prajJA ane ajJAna pariSaha Ave che. 3. aMtarAyakarmanA udayathI alAbhapariSaha Ave che. 4. cAritramohanIyakarmanA udayathI Akroza-arati-strI-auSadhikI-acela-yAcanA-satkAraH ema sAta pariSado Ave che. 5.vedanIyakarmanA udayathI bAkInA bhUkha-tarasa-ThaMDI-garamIDAMsa-caryA-zadhyA-vadha-roga-tRNasparza ane malaH ema agiyAra pariSado Ave cha. sAra e che ke - te te karmanA udayathI munijIvanamAM pariSaha Ave ja che paNa tene AnaMdapUrvaka- adInapaNe sahana karavA tene jaya-vijaya kahevAya che. te pariSadane sahana karatA munie bhikSA maLe ke na maLe to paNa gocarI mATe mAtra dhanavAna kuTuMbomAM ja ke gharomAM nahi, paraMtu bhedabhAva vagara nIca-madhyama
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanosthamAlA 50. vizodhanaviSaye mArmikazabdaiH prabhUtaM darzitamasti / tatsarvaM saMvegapUrNairjIvaiH 'aNNAyauMchakulakataH' prapaThya manasyavadhArya punaH punarmananIyaM ceti // 16 / / jinoktaviziSTAhAracaryAyA viziSTaprakAraM manorathamAha - rAgahosaviutto, saMjoyaNavirahio kayA kjje| pannagabilovamAe, bhuMjissaM sammamuvautto ? // 17 // premaprabhA0 'rAgaddosaviutto' ityAdi, 'rAgaddosaviutto' tti manojJAhAraM prati rAgavimukto bhUtvA'manojJAhAraM prati dveSavimukto bhUtvA kayA kadA'haM kajje' kArye AhArakaraNasya kArye prayojane upasthite, arthApattyA''hArakaraNasya SaT kAraNAni jinabAndhavaiH kathitAni santi teSAM madhyAt kimapi kAraNamupasthitaM tadeti / tAni ca kAraNAni imAni-veyaNa' vecAvacce iriyaTThAe a saMjamaTThAe / ke uccakulomAM javAnuM che. A aMge "ajJAtauchakulaka' mAM AhAra-vastravasatIrUpa piDane zodhavAnA viSayamAM ghaNuM kahevAyuM che. saMvegI jIve tyAMthI jANI levuM. 16. gocarI levA mATe gayelA munine kayA kayA doSo lAgavAno saMbhava che. e mATe zuM sAvadhAnI rAkhavI, te manoratharUpe jaNAvyA bAda, gocarI laIne AvyA pachI, gocarI vAparatI vakhate kayA doSothI bacavA, kaI rIte bhojana karavuM tenI vAta manoratharUpe jaNAve che. zlokAH AhAra karavAnI jarUra paDe tyAre, rAga-dveSa rahita thaIne, svAda mATe dravyonI saMyojanA karyA vagara, sApa jema daramAM praveza kare te rIte, upayogapUrvaka huM kyAre bhojana karIza? 17. premaprabhAno bhAvAnuvAda : managamato AhAra maLe to rAga karyA vagara ane aNagamato AhAra maLe to deSa karyA vagara, AhAra karavA mATenAM cha kAraNomAMthI koIpaNa kAraNa upasthita thAya tyAre,
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 cAritramanorathamAlA taha pANavattiyA chaTuM puNa dhammaciMtA // 1 // asyA gAthAyA vyAkhyAveyaNetyAdi, veyaNa-kSudhAyA upazamArthaM, AcAryAdInAM vaiyAvRttyArthaM, IryAsamityAH pAlanArthaM, saMyamapAlanArthaM prANAnAM rakSaNArthaM dharmadhyAnasthirIkaraNArthaM ca / punaH kIdRzo'hamityAha-' saMjoyaNavirahio 'tti saMyojanAvirahitaH, saMyojaneti kimmaNDalyAH paJca doSAH santi teSu doSeSu - aparanAmnA grAsaiSaNAdoSeSu vA prathamo doSaH sNyojnaa| maNDalyAH paJca doSA amI- saMjoyaNA pamANe iMgAle dhUmakAraNe ceva / vasahibahiraMtare vA, rasaheu davvasaMjogA // 1 // asyA gAthAyAH pAThAntaramidaMuvagaraNe bhattapANe, sabAhirabdhaMtarA paDhamA / saMjoyaNA pamANe iMgAle dhUmakAraNe ceva // 1 // asyA gAthAyA vyAkhyA yathA - 'saMjoyaNA' saMyojanA svAdavRddhyarthaM kSIrazarkarAdidravyANAmekatra karaNaM, saMyojanA yadi vasatyA bahiH kriyate sA bAhirA, vasatyA antaH kriyate sA'bhyantarA / upakaraNaviSaye colapaTTakastadanurUpaurNikasautrikakalpena saha yojayitvA paridhAya ca vasatyA antarbahirvA viharati, eSA upakaraNasaMyojanA 1 | 'pamANe 'tti AhArapramANaM, saMyamayogA yAvatA na sIdanti AhAra karavAnAM cha kAraNo H 1. vedanA- bhUkhanI vedanAne zAMta karavA mATe. 2. veyAvacca-AcAryAdinI bhakti mATe. 3. IryAsamitinA pAlana bhATe. 4. saMyamanA pAsana bhATe. pa. dravyaprAzanI rakSA bhATe. 6. dharmadhyAnamAM sthira thavA mATe. saMyojanA doSarahita eTale ke- mAMDalInA pAMca doSo(jene grAsaiSaNAnA doSo paNa kahevAya che)mAMno pahelo doSa saMyojanA che. : mAMDalInA pAMca doSo H 1.saMyojanA : svAdanI vRddhi mATe dravyo bhegAM durIne jAvAM prema }- dUdhamAM sArDara, hANa sAthai bhAta.... je saMyonA. se upAzrayanI bahAra ka2vAmAM Ave te bAhyasaMyojanA ane upAzrayanI aMdara saMyojanA karavAmAM Ave te atyaMtarasaMyojanA kahevAya. upakaraNa viSayaka saMyojanA-zrAvaka jema nIce-uparanAM kapaDAM vagerenuM maeNciMga kare, tema colapaTTAne anurUpa sutarAu kapaDo, kAmaLI vagerenuM maeNciMga karIne vasatInI aMdara ke bahAra pharavuM. 2.pramANa H AhAranuM pramANa. saMyamanA yogo na sidAya te rIte
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA para tAvadAhArapramANaM, adhikAhArakaraNe pramANAtiriktatAdoSaH 2 / 'iMgAle'tti aGgAraH, svAdvannaM tad dAtAraM vA prazaMsayan yad bhuGkte sa rAgAgninA cAritrendhanasyAGgArIkaraNAdagAradoSaH 3 / 'dhUme'tti dhUmraH, asvAdvannaM nindan punaH cAritrendhanaM dagdhvA dhUmrakaraNAtdhUmradoSaH 4 / 'kAraNe'tti kAraNAbhAvaH doSaH, saadhobhojnsy SaT kAraNAni kathitAni santi teSAmabhAve bhuJjAnasya kAraNAbhAvadoSaH 5 / etaiH paJcabhiH saMyojanAdidoSaivirahitaH / atha kayA rItyA bhokSyAmItyAha - 'pannagabilovamAe'tti pannagaH-sarpastasya bilopamayA, pannago yathA bile pravizati tadupamayA, sarpo bile pravizan zarIre kSatabhiyA upari-pArzvato na spRzati tadvadahamapi mukharUpabile kavalaM prakSipan rAgAdibhAvamaspRzan 'sammamuvautto' tti sammaMsamyak , uvautto-jJAnopayogavAn 'bhuMjissaM' bhokSyAmi / asmin manorathe zarIrane Teko maLI rahe teTalo AhAra karavo. (sAdhune 32 koLiyA, sAdhvIne 28 koLiyA) jo tenAthI vadhAre AhAra karavAmAM Ave to pramANAtiriktatA doSa lAge che. 3. IgAla-aMgAroH svAdiSTa AhAra ke tenA dAtAne vakhANInesAro mAnIne je bhojana karAya te rAgarUpa agnithI cAritrarUpa lAkaDAM baLavAbALavAthI aMgAra doSa kahevAya. 4. dhUmaH aniSTa svAdavALo AhAra ke tenA dAtAnI niMdA karato cAritrarUpa lAkaDAMne bALIne dhumADo karavAthI dhUmradoSa. 5. kAraNaH upara sAdhune bhojana karavA mATenAM je che kAraNa batAvyAM, temAMnuM kAraNa na hoya ane vApare te kAraNAbhAva nAmano doSa. eTale saMyojanAdi doSathI rahita thaIne, jevI rIte sApa daramAM praveza karavAnA samaye- zarIra ghasAya nahIM, cAmaDI cholAya nahIM te mATe kALajI rAkhe che ane daranI be bAju ke uparanI bAjune sparSyA vagara aMdara jAya che, te rIte huM paNa mukharUpI daramAM koLiyA nAkhato, rAgAdibhAvano sparza karyA vagara arthAt rAga-dveSa karyA vagara, jJAnopayogavALo banIne kyAre bhojana karIza ? AhAranA-gocarInI gaveSaNAnA 42 doSa TALyA pachI eTale ke 42 doSa rahita gocarI lAvyA pachInI sAvadhAnI batAvatAM zrIoghaniryukti graMthamAM
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa3 cAritramanorathamAlA bhojanavidhau rAgadveSavimuktatvaM saMyojanAdipaJcadoSarahitatvaM bhojanasya kAraNe upasthite satyeva sarpabilopamayA samyagupayogavato bhoktRtvaM ca bhAvitamiti // 17 // atha mAsakalpavihArasya mahanmanorathaM vivecayannAha - suttatthaporisiparo, jutto ya smttjiiykppehi| mAsakappeNa kayA, viharissaM ujjuyavihAro ? // 18 // premaprabhA0 'suttatthaporisiparo' ityAdi, 'suttatthaporisiparo 'tti sUtrapauruSyAmarthapauruSyAM ca tatparaH, pauruSIti kiM ? puruSachAyApramANaH kAlaH pauruSI praharapramANaH kAla ityarthaH / tasmin praharapramANe kAle sUtrAdhyayane tathaivArthAdhyayane lInaH 'ya' cArthe tathA ca samattajIyakappehi ti samastajItakalpaiH kahyuM che ke "jara doSa rahita bhikSA lAvavAnI gahana kriyAmAM tuM na ThagAyo paraMtu have vAparatAM paNa rAga-dveSathI na ThagAya teno khAsa khyAla rAkhaje !! 17. mAsakalpanI batAvelI maryAdApUrvaka vihAra karavAnA mahAna manorathane have batAve che. zlokArtha : sUtraporisI tathA arthaporisImAM tatpara banI, guruparaMparAthI cAlyA AvatA AcArothI yukta thaI, ugravihAra (kaDaka cAritra) ane mAsakalpanI maryAdA pUrvaka huM kyAre vihAra karIza? 18 premaprabhAno bhAvAnuvAdaH sUtraporisI tathA arthaporisI karavAmAM tatpara (puruSa chAyA pramANa kALane porisI-prahara kahevAya che. divasanA cothA bhAgane paNa porisI kahevAya che.) eTale ke-savAranA pahelA praharamAM sUtrano svAdhyAya, bIjA praharamAM arthano svAdhyAya vagere je AjJA paramAtmAe pharamAvI che, te pramANe svAdhyAya karavAmAM lIna tathA jItakalpa eTale guruparaMparAmAM cAlyA AvatA AcArothI yukta (te te sAmAcArInuM pAlana karavAmAM tatpara)tathA ugratapa-ugrajapaugrasaMyama kriyAdimAM suMdara udyamavALo(mAtra lAMbAlAMbA vihAra karavA te ugravihArI na kahevAya. cAritra UMcuM pALe, paramAtmAnI AjJAnuM vadhumAM vadhu
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 54 samagraguruparamparAgatAcAraiH, 'jutto' yuktaH - AcArANAM pAlanaparo yadi vA samAptajItakalpaiH samyag AptA jItakalpA gurUparamparAgatA AcArA yaistaiH saMvignagItAthairyukto'haM vihariSyAmItyanvayaH / punaH kIdRza ityAha - 'ujjuyavihAro 'tti udyatavihAraH-ugratapa-ugrajapa-ugrasaMyamakriyAsUdyamavAn * etAdRzo'haM 'kayA' kadA 'mAsakappeNa'tti mAsakalpena, mAsaM yAvadekasthAne sthirIbhUya nivasanasyAcAro mAsakalpastena mAsakalpena, mAsakalpamaryAdayopalakSaNatvAnnavakalpavihAreNa 'viharissaMti vihariSyAmi, grAmAnugrAmaM vihAraM kariSyAmi ? / atrAyaM sAra:- sUtrArthapauruSIpara: samastajItakalpairyukta udyatavihArazcAhaM kadA mAsakalpena-navakalpavihAramaryAdayA vihariSyAmIti // 18 // yogasamrAT-svAdhyAyayogasya sumanorathamuddIpayitumAha paraparivAyaviratto, samacitto sattumittasattesu / kaiyA vigahArahio, sajjhAyaparo bhavissAmi ? // 19 // premaprabhA0 'paraparivAyaviratto' ityAdi, 'paraparivAyaviratto 'tti pareSAM pAlana kare te ugravihArI kahevAya.) huM mAsakalpanI maryAdAvALo vihAra kyAre karIza? arthAt comAsAnA cAra mahinAno eka ane zeSakALa(ziyALounALo)nA ATha mahinAnA ATha H ema navakalpI vihAra kyAre karIza? A rIte gAmegAma kyAre vicarIza? 18. yogonA asaMkhya prakAra che, paNa saghaLAya yogonA rAjA tarIke gaNAtAsamrATa tarIke jenI gaNanA thAya che tevA svAdhyAyayogano suMdara manoratha have matAvecha. dohA : bIjAonA avarNavAda karavAnI kuTeva TALI, zatru-mitra upara samabhAva rAkhI, vikathAno rasa choDI satata svAdhyAyamAM lIna kyAre thaIza? 19 premaprabhAno bhAvAnuvAda: 1. bIjA jIvonA doSonI, avaguNonI niMdA karavAno tyAgI arthAta
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA jIvAnAM parivAdAt-nindAto'vaguNoccAraNAdito virakto rAgarahito jAtaH - arucibhAvavAn jAta ityarthaH / 'sattumittasattesu' zatrusvarUpasattveSu mitrasvarUpasattveSu ca 'samacitto' samAnacittavRttiyukto na zatrusvarUpasattveSu dveSavRttidhArako, na mitrasvarUpasattveSu rAgavRttidhArakastathA ca 'vigahArahio'tti vikathAbhI rahitaH, vikathA rAjakathA-bhaktakathA-dezakathA-strIkathA-nAmnyaH catasraH santi athavA tAsu darzanabhedinI-cAritrabhedinI-mRdukAruNikI evaM tisraH saMmIlya saptApi bhavanti / tAbhirvikathAbhirvimuktaH 'kaiyA' kadA-kasmin samaya ityarthaH 'sajjhAyaparo 'tti svAdhyAyeSu tatparaH, svAdhyAyaH paJcavidhaH sa caivaM 1 vAcanAsvAdhyAyaH 2 pRcchanAsvAdhyAyaH 3 parAvartanAsvAdhyAyaH 4 anuprekSAsvAdhyAyaH 5 dharmakathAsvAdhyAyazca eteSu paJcavidheSu svAdhyAyeSu pramAdaM parihAyApramattabhAvena tatpara: 'bhavissAmi' bhaviSyAmi / idamatra rahasyamsvAdhyAyayogasya siddhyai paraparivAdAdviraktatvaM zatrumitrarUpasattveSu samacittatvaM emAM ruci vagarano(niMdA karavAnI vRttivALo-svabhAvavALo jIva svAdhyAya karI zakato nathI. jJAnanuM ajIrNa niMdA che. niMdA e jJAna-svAdhyAya pacyAM nathI enI nizAnI che. pArakI niMdAmAM jene rasa hoya che tene jJAna bhaNavAmAM ke svAdhyAya karavAmAM rasa hoto ja nathI. mATe jJAnabhaNavAnI IcchAvALAe ane AtmAnI saMjIvanI jevo svAdhyAya karavAnI bhAvanAvALAe A doSano prayatna pUrvaka tyAga karavo ja joIe.) 2. zatru-duzmano upara ane mitro upara kramazaH dveSa ke rAga vagarano. arthAt baMne pratye samabhAvavALo-samAna cittavALo thaIne, 3.rAjakathA-dazakathA-bhojana saMbaMdhI kathA tathA strI saMbaMdhI kathA : ema cAra vikathAono athavA e cAra uparAMta, darzanabhedinI (samyagdarzanano nAza karanArI), cAritrAbhedinI (jIvanA cAritranA pariNAmano nAza karanArI, cAritranA bhAvone vicalita karanArI) tathA mudakAruNikI (mohanA gharanI karaNatA pedA karAvanArI) : A traNa UmeratAM sAta vikathAo thAya. te vikathAothI vizeSa karIne mukta thayelo huM, vAcanApRcchanA-parAvartanA- anuprekSA ane dharmakathA : A pAMca prakAranA svAdhyAyamAM, pramAdano tyAga karIne kyAre layalIna thaIza? (pAMca prakAranA svAdhyAyathI
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 56. vikathArahitattvaM cApekSitaM, etadviparItA cittavRttiH-AtmasthitiH svAdhyAyayogasya sAdhanAyAM vighnabhUtA'sti, ata eva svAdhyAyayogasiddhyai uktasvarUpA cittavRttiH sAdhanIyeti siddhamityasya manorathasya hArdaH // 19 // kadA'haM dharmavane vihariSyAmIti suramyaM manorathaM bhAvayannAha - vilasaMtaajjuNaguNe, sukusumabANAsaNe phuriykrunne| viharissaM dhammavaNe, bahumayadamaNe ahaM kaiyA ? // 20 // premaprabhA0 'vilasaMtaajjuNaguNe' ityAdi, 'ahaM kaiyA dhammavaNe viharissAmi'tti ahaM kadA dharmavane vihariSyAmi? dharma eva vanaM dharmavanaM tasmin thatA lAbha jANavA hoya to uttarAdhyayanasUtranuM 29muM samyaktvaparAkrama adhyayana vAMco.). A aMge samajavA jevI vAta e che ke svAdhyAyayoganI siddhi karavI hoya to para parivAdanI upekSAvRtti, zatru-mitra jIvo upara samacittapaNuM ane vikathArahitapaNuM atyaMta jarUrI-Avazyaka che. AnAthI viparIta citta svAdhyAyayogamAM aMtarAyabhUta che tethI svAdhyAyayoganI siddhi mATe cittavRtti kevI joIe, eno khyAla AvI zake che. 19. dharmarUpI vanamAM huM kyAre vicarIza, evo suramya manoratha have darzAve che. zlokArtha : arjuna suvarNa jevA ujvala guNono jyAM vilAsa che, kAmadevanA jyAM rAma ramI gayA che, karuNAnA jyAM phUvArA UchaLe che tevA ane aneka prakAranA madanuM damana karanAra dharmavanamAM huM kyAre vicArIza? 20. premaprabhAno bhAvAnuvAda huM dharmavanamAM kyAre vicArIza? je dharmavanamAM vicaravAno manoratha kare che, te dharmavana kevuM che? 1. je dharmarUpI vanamAM zveta arjunasuvarNanA guNo rahelA che. sonAnA aneka prakAro che. emAMnA arjunasuvarNanI vAta ahIM karI che. sAmAnyathI
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA dharmavane / kiM viziSTe dharmavane tadAha - 'vilasaMtaajjuNaguNe' vilasanti - zobhante arjunazvetasuvarNasya guNA yasmin tasmindharmavane / suvarNasyAneke prakArAH santi teSu arjunasuvarNasyaikaH prakAraH / sAmAnyatayA suvarNasyASTau guNAH santi / tadvad jinoktasAdhudharmasyApyaSTau guNAH santi, teSAmaSTAnAM guNAnAM jinoktadharmeNa saha sAdRzyamitthaM "visaghAi 1 rasAyaNa 2 maMgalattha 3 viNIe 4 payAhiNAvatte 5 / gurue 6 aDajjha 7 akucche 8 kasAicausuddhakaNayaguNA // 1 // " iha jagati jAtyasuvarNaM kumArabhUmau saJjAtaM sthAvarajaGgamaviSAvegopazAntikRd bhavati 1 / tathA rAjamRgAGkAdirasarUpatayA pariNataM kSayAdirogApahAritayA rasAyanaM syAt 2 / tathA maGgalArthaM uttamajanairnAnAlaGkArarUpaM kRtvA paridhIyate 3 / tathA vinayaguNopetam 4 / tathA kanakaM vahnau tApyamAnaM pradakSiNAvartaM karoti, nAnye lohAdidhAtavaH 5 / tAmrAdidhAtubhyo mUlya-saundaryApattivAraNAdinA kanakaM guru sonAnA ATha guNo che. te rIte jinezvarabhagavaMte kahelA sAdhudharmanA paNa ATha guNo che. jinoktadharma sAthe sonAnA ATha guNonuM sArazya A pramANe che. 1. viSaghAti 2.rasAyaNa 3. maMgalArtha 4.vinIta pa.pradakSiNAvarta 6.guru 7.adAhya 8.amulya : A ATha guNo kaSa-cheda-tADana ane tApa: A cAra rIte zuddha thayelA sonAmAM che. 1. A jagatamAM kumArabhUmimAM utpanna thayeluM jAtyasuvarNa sthAvara-jaMgama baMne prakAranA jherane zAnta kare che. 2.e sonAne rAjamRgAMkarasa vagere rUpe pariNamAveluM hoya(rAsAyaNika prakriyA karIne) to kSayAdi rogane dUra karanAra rasAyaNa bane che. 3. uttama loko- maMgala mATe sonAnAM vividha alaMkAro banAvIne paheratA hovAthI sonuM maMgala svarUpa che. 4. sonAne jema vALavuM hoya tema vaLatuM hovAthI, IcchA mujabano ghATa ghaDAto hovAthI sonuM vinaya guNavALuM (vinIta) che. 5. sonAne agnimAM tapAvavAmAM Ave to pradakSiNAvarta phare che. lokhaMDa Adi bIjI dhAtuo tapAvavAthI pradakSiNAvarta pharatI nathI. 6. tAMbu vagere anya dhAtuo karatAM mUlyanI dRSTie tathA Apatti
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 dhAritramanorathamAlA mahattaraM bhavati / tathA'gninA'dAhyaM bhavati, anye dhAtavo'gninA bhasmasAdbhavanti na hema, api tu samadhikavarNopetaM bhavati 7 / sakalApavitrajanapavitrI karaNanavyadevatAmUrtipratiSThA-prathamasnAtrahetutayA nindyavastusaMsparze'pi na kvApi kutsanIyaM syAt 8 / iti kanakasyASTau guNAH / evaM guNopetaM kaSatApatADanacchedarUpaM catuSparIkSAzuddhaM suvarNaM bhAgyAdeva prApyate / suvarNavaddharmasyApyaSTau guNAssanti, tatra prathamo guNo mithyAtvaviSaghAtitvaM, mithyAtvamanekaprakAramanekazAstreSUpavarNitaM tatra mithyAtvasya saptaprakArA apyupavarNitA santi, teSAM vighAtakaH / dvitIyo guNo yathA - yathAvasthitadevagurudharmarUpatattvatraya-jIvAjIvAdipadArthasArthasamyagjJAna zraddhAnapUrvaka-samyaganuSThAnavidhivatpAlanarUpaH zrIjinoktadharmaH kumArakanakavadvAhyAntaraGgAmayaharaNena saubhAgyArogyApAdanapaTurnivRtidAyako bhvti| kumArakanakavatsamyagdarzanapUrvaH sarvaprANidayArUpo dharmo'pi sakalamaGgalahetuH puNyodayenaiva labhyate, eSa tRtIyo guNaH / jinasuguruvandanAdi-uttamajanayogyo nivAraNanI dRSTie sonuM guru-mahAna che. 7. sonuM agnithI anya dhAtunI jema baLI jatuM nathI alabatta, vadhAre jhaLake che, dedIpyamAna lAge che. 8. apavitra lokone pavitra karanAra, navI mUrti banAvyA bAda pratiSThAnA samaye pahelo abhiSeka sonAno(suvarNajaLano) thato hovAthI ane niMdya vastuno sparza thavA chatAM kyAre paNa azuddha thatuM nathI; mATe sonuM akasya che. sonAnA ATha guNanI jema dharmanA ATha guNa nIce mujaba che. 1. mithyAtvarUpa viSano ghAta karanAra che. alaga alaga zAstromAM mithyAtvanA aneka prakAro varNavyA che. emAM sAta prakAra paNa che. te sAte prakAranA mithyAtvano nAza jinadharmathI thAya che. 2. yathAvasthita deva-guru ane dharma : ema tattvatraya svarUpa ane jIva-ajIva vagere padArthonA samyajJAna ane samyaka zraddhApUrvakanA sadanuSThAnavALo jinadharma kumArabhUminA suvarNanI jema bAhya-atyaMtara rogono nAza karIne saubhAgya-Arogya ApavAmAM kuzaLa ane zAMtidAyaka che. 3. kumArabhUminA sonAnI jema samyagdarzana yukta sarvajIvonI dayAvALo jinadharma paNa saghaLAya maMgalono hetu che ane
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 ____ cAritramanorathamAlA ratnopagatasuvarNamiva maharddhiphalo jinadharmo'sti, iti caturtho guNaH / atha paJcamaguNasvarUpamevaM-samyagjJAna-darzanapUrvaniraticAravidhivizuddhaSaDAvazyakAdikriyAtmakaH sarvatra jAtyakanakavadvipannivAraNena sampadAnena cAnukUlagatiH sahAyo bhavati, na tu mAtRsthAnAdinA nirmitaH / SaSTho guNo yathA-dAnazIlatapobhAvAccatuvidho'pi zrIjinezvarokto dharmaH kevaliprajJaptAhiMsAlakSaNAdidvAviMzatiguNasvarUpo vizeSatazcaturazItilakSaNa-guNavibhUSitaH sarvAbhISTasvargApavargasukhasAdhakatayA sarvAnyadharmebhyo guruH| jinoktadharmasya saptamo guNa itthaM-dAna-paropakArarUpo dharmaH sarvadarzanasammatatayA kumatapreritakuyuktivahninA jAtyakumArakanakavadadAhyo vizeSazobhAkarazca / aSTamo guNo yathA - vidhinA vratapAlanAdidharmo nijaphaladAnasamartho malavigamAna hi kutsyo jAtyakanakavat zuddhikarazca / tathArIma: - visaghAi rasAyaNa, maMgalattha viNae payAhiNAvatte / gurue aDajjha'kucche, aTTha suvaNNe guNA huMti // 1 // puNyodayathI prApta thanAra che. 4. ratnathI yukta suvarNanI jema jinavaMdanasuguruvaMdanAdirUpa jinadharma paNa mahAna RddhinA phaLane ApanAro che. 5. samyajJAna ane samyagdarzana yukta niraticAra tathA vidhipUrvaka karelI che AvazyakAdi (pratikramaNAdi) kriyA paNa jAtyasuvarNanI jema vipattionuM nivAraNa karIne, saMpatti ApavA dvArA anukULa gativALo-sahAyaka che. daMbha vagerethI karelo dharma AvuM phaLa Apato nathI. 6. dAna, zIla, tapa ane bhAva e cAra prakArano dharma, kevalibhagavaMte kahelo ahiMsA vagere bAvIza guNavALo, vizeSa karIne (vistArathI kahIe to) 84 prakAranA guNothI zobhato ane sarvaIcchita evA svarga tathA apavarga (mokSa)nAM sukhane meLavI ApanAra zrIjina dharma anya saghaLAya dharmo karatAM guru-mahAna che. 7. sarvadharmavALAne saMmata-mAnya evA dAna-paropakAra vagere svarUpavALo A jinadharma hovAthI kumata-kupaMthanI kuyuktirUpa agnidvArA jAtyasuvarNanI jema adAhya-bALI na zakAya tevo ane vizeSa zobhAyamAna che. 8. vidhipUrvaka ArAdhelo vrata pAlana vagererU5 jinadharma potAnA phaLane ApavAmAM sakSama che tathA Atmamelane
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA pANivahAIANaM, pAvaTThANANa jo u pddiseho| jhANajjhayaNAINaM, jo a vihI esa dhammakaso // 2 // bajjhANuTThANeNaM jeNa na vAhijjae tayaM niamaa| saMbhavai aparizuddhaM, so puNa dhammami cheu tti // 3 // AvayasayapaDio vi hu, na hu muMcai raMgamattaNo dhamme / neaM tADanameaM, sammaM jiNadhammakiriAsu // 4 // jIvAibhAvavAo, baMdhAipasAhago ihaM taavo| eehiM parizuddho, dhammo dhammattaNamuvei // 5 // sa ca dharmo dvividhaH dezavirati - sarvaviratibhyAM, trividhaH samyagdarzanajJAnacAritraiH, caturvidho dAnazIlatapobhAvaiH, paJcadhA mahAvratapAlanena, SoDhA SaDvidhAvazyakArAdhanena, saptadhA naigamAdinayagocaravicAraNayA, aSTadhA kADhanAro che, mATe jAtyasuvarNanI jema akutsanIya che. 14mA paMcAzakanI 32-33-34mI gAthAmAM paNa A vAta karI che ane upAdhyAya zrIjinamaMDana gaNInA dharmaparIkSA' graMthamAM vistRta dRSTAMto sAthe A vAta mUkI che. A dharma sarvavirati-dezaviratirUpa be prakArano che. samyajJAna-darzanacAritrarUpa traNa prakArano che. dAna-zIla-tapa-bhAvarUpa cAra prakArano che. pAMca mahAvratarUpa pAMca prakArano che. sAmAyika-cauvIsatyo vagere cha AvazyakanI ArAdhanAvALo hovAthI cha prakArano che. naigama-saMgraha-vyavahAra vagere nayonI vicAraNAthI sAta prakArano che. ATha pravacana mAtA (pAMca samiti-traNa gupti)nA pAlanathI ATha prakArano che. brahmacaryanI nava vADanI ArAdhanAthI nava prakArano che. kSamA-mAdava-Arjava vagere 10 prakAranA zramaNadharmanI ArAdhanAthI daza prakArano che. A rIte zrIjina dharma aneka prakArano hovA chatAM samyagdarzanathI zuddha bAvratathI vAsita thayelA aMta:karaNavALAno che AvazyakanA pAlanarUpa jANavo. te dharma paNa samyajJAna pUrvakano vidhipUrvaka
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA pravacanamAtRpAlanena, navadhA navavidhabrahmacaryaguptyArAdhanena, dazadhA kSAntyAdibhiH, ityane ka vidhatve'pi samyagdarzanasaMzuddhadvAdazava tavAsitasvAntasya SaDvidhAvazyakapAlanarUpo jJeyaH / so'pi samyagjJAnakriyAsAro vidhinA''rAdhita: sakalakarmamalApanayanena paramavizuddhihetuH / tAdRgdharmavane / punaH kiM viziSTe dharmavane ? 'sukusumabANAsaNe' tti kusumabANaH - kAmadevaH sa eva su -suSTha AsanaM sukusumabANAsanaM tasmin sukusumabANAsane kAmadevamupavezanasyAsanaM kRtaM, arthAt kAmaM jigAya dharmavane nivAsakaraNasyAyaM manorathaH / puna: kiM viziSTe dharmavane tadAha - 'phuriyakaruNe' tti sphuritakaruNe, dharme karuNAyA atimahattvaM, sA'pi karuNA sphurAyamAnA bhavati tadA zreSThatAM prApnoti, tAdRksphu ritakaruNe dharmavane tathA ca 'bahumayadamaNe' tti bahumadadamane bahUnAM - jAtilAbhakulaizvaryabalarUpatapa:zrutasvarUpANAmaSTAnAM madAnAM damanaM yatra tAdRze dharmavane kadA vihariSyAmIti manorathaH / vanapakSe sarvaM pratItaM, navaraM bahUnAM mRgAnAM damanaM yatra tasmin / idamatra tAtparyam - asyAM gAthAyAM dharmavane viharaNasya manoratho bhAvitaH / dharmavanasyAsAdhAraNatA'pi prakRSTarUpeNa prruupitaa| dharmavanasya vilasadarjunaguNavizeSaNena kumArabhUmAvutpannasya zvetasuvarNena ArAdhAya to ja saMpUrNa karmano nAza karanAra thAya che. mAvA prshn| dhavana eMdhyAre viyarIza...? vaNI, 2. kusumpaae| eTale kAmadeva, besavA mATe kAmadevanuM meM Asana karyuM che evA dharmavanamAM tathA 3. karuNA jenA hRdayamAM phUvArAnI jema UchaLI rahI che tevo huM ane 4. la-ma-mukha-zaizvartha-6-35-ta5-zruta : sAmA8 152manu yAM damana thAya che evA vanamAM-dharmavanamAM huM kyAre vicarIza? A manorathamAM dharmavananI saMkSepamAM ghaNI vizeSatAo-viziSTatAo batAvI dIdhI. "vilasaMta ajuNaguNe" thI kumArabhUmimAM utpanna thayela zvetavarNanA suvarNanI sAthe dharmanA ATha guNonI samAnatA ane girivara(meruparvata) jevI garimA batAvI. "sukusumabANAsaNethI viSayavAsanA-kAmavAsanA uparanI jIta batAvI. kuriyakaruNe vizeSaNathI
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 62 sArddha dharmasyASTAnAM guNAnAM sAdRzyaM pradarzitaM girivara- sadRzI garimA ca prbhaavitaa| sukusumabANAsaNe vizeSaNena kAmasya - viSayavAsanAyA jitvaratvaM vizeSatayA prdrshitm| sphuritakaruNa iti vizeSaNena dharmArAdhanAyAM prANimAtrasyotkRSTakaruNAyA manorathaH sandarzitaH / bahumadadamana iti vizeSaNena dharme vighnabhUtAnAmaSTamadAnAM prakRSTapuruSArthena damanasya manorathaH prabhASita iti // 20 // atha dharmArAme ramaNasyAnupamaM manorathaM vibhAvayannAha kaiyA vimalAsoe, parAgasumaNasavaseNa kymoe| dhammArAme ramme, payaDiyasamme ramissAmi ? // 21 // premaprabhA0 'kaiyA ityAdi, 'kaiyA' iti kadA, 'dhammArAmetti dharmArAme dharma evArAmaH - udyAnaM tasmin 'ramissAmi' tti ramiSyAmi - ramaNaM kariSyAmi - AtmAnandamanubhaviSyAmi ? kIdRze dharmArAma ityAha - 'vimalAsoe' tti ArAmapakSe vimalA azokavRkSAH santi yasmin tasmin, dharmArAmapakSe vimale - dharmanI pratyeka ArAdhanAmAM prANImAtra-jIvamAtra upara utkRSTa karuNAnI vAta karI. bahumayadamaNe vizeSaNathI dharmamAM vijJabhUta ATha madanuM pracaMDa puruSArthathI damana karavAnI vAta karI che. A rIte A manorathanuM rahasya khUba mananIya cha. 20. have atyaMta suMdara dharma-udyAnamAM AtmamastI mANavAno mohaka manoratha Ave che. RelsArtha : vimala, zokarahita, suMdara suvAsanA kAraNe harSa utpanna karAvanAra, prAkRtikarIte ramaNIya-manohara dharma-udyAnamAM huM kyAre vicarIza? 21 premaprabhAno bhAvAnuvAda: jema udyAnamAM nirmaLa azokavRkSa hoya che, sugaMdhI phUlo hoya che. tenA kAraNe harSa anubhavAya che. te udyAna pAMdaDAM, phUla, phaLa, zAkhA, prazAkhAthI ramya hoya che ane tyAM zAMti athavA zItalatA hoya che; tema dharmarUpI udyAna ke
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA vigatakarmamale tathA cAzoke zokarahite, 'parAgasumaNasavaseNa kayamoe' tti prAkRtatvena padavyatyayAt sumanasaparAgavazena zobhanAni manAMsi yeSAM te sumanasasteSAM kSAntyAdiguNA eva parAgastadvazena kRtamode dharmArAme, ArAmapakSe sumanasAnAM kusumAnAM parAgavazena kRto modo harSo yasmin tasmin parAgasumanasavazena kRtamode, dharmArAmapakSe sumanasAM - sundaramanasAM munijanAnAM parAgavazena - prakRSTarAgavazena kRto modo harSo yasmin tasmin dharmArAme, atra prAkRtatvAtparAgapadasya vyatyaya: sajjAtaH / 'ramme' tti ramye, ArAmapakSe parNaiH puSpaiH phalaiH zAkhA-prazAkhAbhI ramye, dharmArAmapakSe saptatisaMyamayogena paMcaprakArasvAdhyAyayogena suvizuddhabhikSAcaryayA guruvinayena sAmAcArIpAlanena vihAracaryayA ramye - ramaNIye - mnohre| punaH kIdRze dharmArAma ityAha - 'payaDiyasamme' prakaTita - sAmye ArAmapakSe prakaTitA zItalatA yena tAdRze'thavA zamayukte zAnte dharmArAmapakSe prakaTitaM zarma sukhamathavA satyamaviruddhaM prazaMsanIyaM - zlAghanIyaM - zobhanaM tattvamityadhyAhAreNa grahItavyam / tAdRze dharmArAme 'ramissAmi' tti ramiSyAmItyarthaH / atra sArAMzaH - dharmArAme kadA ramiSyAmIti manorathasya tAtparyArthaH / tasya dharmArAmasya svarUpamevaM - vimalaM zokarahitaM sumanasaparAgaiH kRtamodaM ramyaM prakaTita-zarmeti sAmyamiti vA // 21 // jyAM karmarUpI mela cAlyo gayo hovAthI vimala ane zoka na hovAthI azoka (zokarahita) che, suMdara manavALA zreSTha munijanonA parAga-prazasta rAgathI harSa utpanna thayo che, vaLI 70 prakAranA saMyama yogathI, pAMca prakAranA svAdhyAyayogathI, suvizuddha bhikSAcaryAthI, guru mahArAjanA vinayathI, sAmAcArInA pAlanathI ane vihAracaryAthI je ramaNIya-manohara che.jyAM zarmasukha utpanna thayuM che evA dharma-udyAnamAM huM kyAre ramIza? arthAt AvA prakAranA dharma-udyAnamAM huM AtmamastI pUrvaka kyAre rahIza? 21. mAtra muni veSa dhAraNa karI levAthI AtmakalyANa thaI jatuM nathI. cAritra svIAryA 5chI, guruvinaya-gurupaDamAna-ta5-tyAga-svAdhyAya-vive-zAna, parISaha-upasargone sahana karavA, viSaya-kaSAyone jIvatA, vikathAno tyAga
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 cAritramanorathamAlA tribhiH kAraNaiH zreSThacAritrasya divyaM manorathaM bhAvayati - bhayabheravaNikkaMpo, susANamAIsu vihiyussggo| tavataNuaMgo kaiyA, uttamacariyaM carissAmi ? // 22 // premaprabhA0 bhayabheravaNikkaMpo' ityAdi, 'bhayabheravaNikaMpo' tti bhayevidyudAdInAM, merave-siMhAdInAM teSu niSprakampo meruvat dhIra ityarthaH, 'susANamAIsu' smazAnAdibhUmiSu, Adi zabdena zUnyagRhAraNyAdiSu 'vihiyaussaggo' tti vihitakAyotsargadhyAnastathA ca 'tavataNuaMgo' tti ghora - vIra-ugratapasA kRzadehavAnahaM kaiyA' kadA 'uttamacariyaM' ti uttamacaryAM - zreSThaceSTitaM -cAritraM 'carissAmi' tti AcariSyAmi ? ayaM bhAvaH - mokSamArge uttamacaryAyA utkRSTArAdhanAyA ArAdhanArthaM bhayabhairaveSu dhairyadhAritvaM smazAnAdibhUmiSu kAyotsargadhyAne nizcalatvamaGgasya tapasA kRzatvamapekSitaM tattu dIrghakAlikAbhyAsena karavo, dina pratidina saMvega vairAgyanI vRddhi, niraticAra cAritranuM pAlana, aSTa pravacanamAtAnuM pAlana, sAmAcArInuM pAlana vagere zrIjinAjJAnuM custa pAlana karavAnuM che, tema bhaya-bhairava prasaMge niSpakaMpatA vagere pUrvaka saMyamanI uttamacaryA paNa jarUrI che. evA zreSTha saMyamano manoratha bhAvita kare che. zlokAH bhaya ke bhairavamAM niSpakaMpa rahI, smazAnAdimAM kAyotsargaththAne rahI, tapathI kRza dehavALo banI uttama cAritranI ArAdhanA kyAre karIza? 22 premaprabhAno bhAvAnuvAda : saMyama svIkAryA bAda vihAranA samaye athavA utkRSTa ArAdhanA mATe jaMgalAdimAM ke smazAnAdimAM jyAre javAnuM thAya tyAre, tyAM je koI vIjaLI vagereno bhaya utpanna thAya ane siMha vagere jaMgalI pazuono bhairava (upadrava) utpanna thAya tyAre megirinI jema niSpakaMpa-dhIra thaIne, smazAna-zUnyagRhaghara vageremAM ke jaMgaladimAM (jyAM mAnavInI vasatI na hoya tevA nirjanabihAmaNA sthAnamAM) kAussagga dhyAna karIne tathA ghora-vIra-ugratAthI kAyAne
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Fpa cAritramanorathamAlA vakSyamANasUtratapaHsattvAdibhAvanAbhiH siddhaM bhavati / asminmanorathe divyatvaM tribhiH kAraNavizeSaiH spaSTameveti // 22 // atha paramArthapada - mokSapadaprasAdhanayogyasya puruSArthasya manorathaM saGkalayatitavasuttasattapabhii - bhAvaNajutto kayA pddhiypuvvo| paDimApaDivattidharo, paramatthapayaM pasAhissaM? // 23 // premaprabhA0 'tavasuttasatte'tyAdi, paramArthapadaM mokSapadaM prasAdhayiSyAmIti tAttviko'ntimadhyeyasvarUpo manoratho'syAM gAthAyAM praghoSitaH / zikhararUpasyAsya manorathasya siddhyarthaM kIdRgAtmadazAvatA bhavitavyaM tadAha - 'tvsuttsttpbhiikRza karI nAkhI hoya-sUkavI nAkhI hoya tevo huM, uttamacaryA - zreSThacAritra - utkRSTa saMyamane kyAre ArAdhIza? niSpakaMpatA vagerene jIvanamAM AtmasAt karavA mATe dIrghakALano abhyAsa ane bhAvanAjJAnanI sAdhanA ati Avazyaka ja nahIM, anivArya paNa che. A manorathamAM traNa prakAranuM divyatva spaSTa che. 1. bhaya - bhairavamAM niSpakaMpapaNuM. 2. smazAnAdi bhUmimAM kAryotsargadhyAnamAM nizcalapaNuM ane 3.tapathI dehanuM kuzapaNuM. 22. mokSapadanI sAdhanA - prApti karavI hoya to AtmAne tapa - sUtra - sattva - jJAnAdithI bhAvita karavo paDe te vAta alaukika manoratharUpe jaNAve che. zlokArtha : tapa-zruta-sattva vagere bhAvanAothI bhAvita thaI, pUrvazAstrono abhyAsa karI, pratimAonuM pAlana-ArAdhanA karI huM paramapadane kyAre prApta karIza? ra3 premaprabhAno bhAvAnuvAdaH - A gAthAmAM aMtima dhyeya-aMtima lakSya tarIke je mokSapada pAmavAnu che, e mokSapada prAptinA tAttvika manorathanI vAta kare che. zikharasvarUpa A manorathanI siddhi mATe kevI AtmadazA ane manodazA joIe te kahe che. tapasUtra-sattva vagerenI bhAvanAthI, Adi zabdathI bala bhAvanA-ekatva bhAvanA vagere bhAvanAthI eTale ke tapa Adi pAMca prakAranI bhAvanAothI yukta thaIne,
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA bhAvaNajutto' tti tapa:sUtrasattvaprabhRtibhirbhAvanAbhiryuktaH, prabhRtizabdena balabhAvanA - ekatvabhAvanayorgrahaNam / anena paJcabhirbhAvanAbhiryuktatvaM sUcitaM, tAH paJca bhAvanA imA - prathamA tapaHbhAvanA, tapasA''tmAnaM tathA bhAvayati yathA kazciddevaH upasargakaraNArthaM zuddhAhAraprAptiM nirodhayati tadA SaTmAsaparyantamapi kSudhAM sahituM zaknoti / dvitIyA sattvabhAvanA - anayA bhAvanayA bhayAnAM jayaM karoti nidrAyAzca jayaM karoti / eSA sattvabhAvanA paJcabhiH prakAraiH kriyate, tathA coktaM - "paDhamA uvassayaMmI, bIA bAhiM ti (tai)yA caukkaMmI / sunnagharaMmi cautthI, a(ta)ha paMcamiyA masANaMmi // paJcavastu 1395 / / sattvabhAvanAyAstulanA prathamopAzraye, dvitIyopAzrayAbahiH, tRtIyA catvare, caturthI zUnyagRhe, paJcamI ca smazAnabhUmau / uttarottara - dhairyavRddhyarthaM bhayajayArthaM ca rAtrisamaye kAyotsargadhyAne sthitvA karoti / tRtIyA sUtrabhAvanA svanAmavatsUtramatiparicitaM karoti, rAtrau divase vA pAMca bhAvanA A pramANe che. 1. ta5mAna: tapathI AtmAne e rIte bhAvita kare ke - koI deva upasarga karavA mATe zuddha AhAra - 4ra doSarahita AhAranI prApti na thavA de to; cha mahinA sudhI paNa bhUkha sahana karI zake! arthAt cha mahinA sudhI gocarI - pANI na maLe to paNa akaLAya nahi, dIna na bane. 2. satva bhAvana: A bhAvanA dvArA bhayone jIte ane nidrA (UMgha) upara vijaya meLave. sattvabhAvanA pAMca prakAre karAya che. pahelI upAzrayamAM (makAnamAM), bIjI upAzrayanI bahAra, trIjI cokamAM ke corAmAM (jyAM cAra rastA bhegA thatA hoya tyAM), cothI zUnyagharomAM ane pAMcamI smazAnamAM - ema paMcavastunI 1395 mI gAthAmAM jaNAvyuM che. e paNa uttarottara - divase divase dhUryadhIratAnI vRddhi thAya te mATe ane bhaya upara vijaya meLavavA mATe rAtrinA samaye kAyotsargaththAne rahIne kare..
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 cAritramanorathamAlA sUtraparAvartanAnusArataH prANa-stoka-lava-muhUrtAdikAlagaNanAM kartuM samartho yathA bhavati tathA sUtramatiparicitaM karoti / caturthI ekatvabhAvanA ekAnte vasanasya prayatnaH kAryo'bhyAsazca kartavyaH / asyAM bhAvanAyAM gurvAdInAM darzanaM taiH sArdhaM sambhASaNaM tyaktavyamevaM kramazaH zarIropadhyAdInAM bAhyavastUnAM mUlato mamatA niSkAzayitavyA / svapareSAM ca bhedajJAnaM dRDhaM kRtvA rAgAdInAM vinAzaH kartavyaH / paJcamI balabhAvanA'syAM bhAvanAyAM zarIrasya manasazca balaM tolayati, kadAcittAdRzasya zarIrabalasyAbhAve'pi manaso dhairyabalena tIvrAnpariSahAnupasargAzca samatayA sahate / 3. sUtra bhAvanA : potAnA nAmanI jema dareka sUtrone atiparicita karI nAkhe. rAte ke divase svAdhyAya evI rIte kare ke - sUtranA svAdhyAyathI ja keTalA prANa (zvAsozvAsa), stoka-lava-muhUrta (48 miniTano samaya) vagere thayA, te jANI zake. arthAt samayanuM mApa kADhI zake ! 4. ekatva bhAvanA : ekAMtamAM -ekalA rahevAno abhyAsa pADe. A bhAvanAmAM gurubhagavaMtanAM darzana, temanI sAthe vAtacita karavI - vagereno tyAga karavAno che.ema karatAM karatAM zarIra-kAyA, upadhi vagere AtmabAhya cIjonI mamatA mULamAMthI ja kADhI nAkhavAnI che tathA saMpUrNa nAza karavAno che. 5. balabhAvanA : zarIranA baLanI ane mananA baLanI eTale zArIrika ane mAnasika baLanI tulanA karavI. tevA prakAranA zarIrabaLanA abhAvamAM eTale zArirIka baLa sImita hoya to paNa mananA gheryabaLathI, AvelA bhayaMkara parISahaupasargone samabhAve sahana kare. manathI hiMmata na hAre. zarIrano nAza thaI jAya to paNa paravA na kare ! ekathI mAMDIne cauda pUrva sudhIno abhyAsa karIne, (je kALe jeTalAM pUrvazAstro vidyamAna hoya teTalAM athavA potAnA kSayopazama pramANe jeTalAM pUrve bhaNI zakAya teTalAM )
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 cAritramanorathamAlA 'kayA' tti pUrvavat paThiyapubo' tti paThitapUrvaH, paThitAni pUrvazAstrANi yena sa paThitapUrvaH, ekaadicturdshpuurvgtshaastraannaamdhyetaa| caturdazapUrvagatazAstrANImAni1 utpAdapravAdapUrvaM 2 AgrAyaNIyapUrvaM 3 vIryapravAdapUrvaM 4 astinAstipravAdapUrvaM 5 jJAnapravAdapUrvaM 6 satyapravAdapUrvaM 7 AtmapravAdapUrva 8 karmapravAdapUrva 9 pratyAkhyAnapravAdapUrva10 vidyApravAdapUrvaM11 kalyANapravAdapUrvaM 12 prANAvAyapravAdapUrva 13 kriyAvizAlapUrvaM 14 lokabindusArapUrva, eSAM caturdazapUrvANAM zAstrANAM jJAnamutkRSTatamaM jJAnamasti / pUrvazAstrANAM jJAnavAn samyagdarzanavizuddhyA samyakcAritravizuddhyA ca ratnatrayIguNasya zikharArUDho bhavati, tasyaiva puNyAtmanaH paramArthapadasAdhanasya manoratho vAstaviko'sti / tathA ca 'paDimApaDivattidharo' tti pratimApratipattidharaH, bhikSaNAM dvAdazapratimAnAM pratipattidharaH - pAlanakArakaH / pratimA nAma kiM ? pratimA nAmA'nyA'nyAbhigraharUpA pratijJA pratimA / tAsu prathamaikamAsikI, dvitIyA caudapUrvanAM nAma: 1.utpAdapravAda pUrva 2. AgrAyaNIya pUrva 3. vIryapravAda pUrva 4.astinAstipravAda pUrva 5. jJAnapravAda pUrva 6.satyapravAda pUrva 7.AtmapravAda pUrva 8.karmapravAda pUrva 9.pratyAkhyAnapravAda pUrva 10.vidyApravAda pUrva 11.kalyANapravAda pUrva 12.prANAvAyapravAda pUrva 13. kriyAvizAla pUrva ane 14. lokabiMdusAra pUrva. A cauda pUrva daSTivAda nAmanA bAramA aMganA pAMca vibhAgamAMno cotho vibhAga che. dIkSAnA paryAyathI 20mA varSe A graMtha(aMga) bhaNavAno Ave che. A caudapUrvano abhyAsa karanAra avazya samyagdaSTi hoya che.samyajJAna-darzananI vizuddhivALo cAritrane paNa zuddha-vizuddha banAve che. ratnatrayInA zikhara upara ArUDha thAya che. AvA ratnatrayInI Toce pahoMcelA puNyAtmAno ja paramArthapadanI prAptino manoratha vAstavika che. vaLI, munijIvanamAM ArAdhavAnI 12 pratimAnuM pAlana karanAro,
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 cAritramanorathamAlA dvaimAsikI, tRtIyA traimAsikI, caturthI cAturmAsikI, paJcamI paJcamAsikI, SaSThI SaNmAsikI, saptamI saptamAsikI, aSTamI saptAhorAtrikI, navamI saptAhorAtrikI, dazamI saptAhorAtrikI ekAdazI ekAhorAtrikI, dvAdazI ekAhorAtrikI / pratimApratipattimicchatA muninA jinakalpikamunivatpratimApAlanasya sAmarthyaprAptyai gacche vasataiva paJcaprakArAM tulanAM kRtvaiva pratimAH svIkAryAH / AsAM pratimAnAM vistarastu jijJAsubhiH pratimApaJcAzakato vijJeyaH / ayaM sAraH tapaHsUtrasattvaprabhRtibhAvanAbhiryuktaH paThitapUrvaH pratimApratipattidharaH kadA paramArthapadaMmokSapadaM prasAdhayiSyAmIti sAro - nisyando'sya manorathasyeti ||23|| adhunogropasargavargasya sahanamanorathaM vivecayannAha - pratimA eTale vividha abhigrahavALI pratijJA. temAM pahelI pratimA eka mahinAnI che. bIjI pratimA be mahinAnI che. trIjI pratimA traNa mahinAnI che. cothI pratimA cAra mahinAnI che. pAMcamI pratimA pAMca mahinAnI che. chaThThI pratimA cha mahinAnI che. sAtamI pratimA sAta mahinAnI che. AThamI pratimA 7 ahorAtrinI (rAta-divasa) che. navamI pratimA 7 ahorAtrinI che. dazamI pratimA sAta ahorAtrinI che. agiyAramI pratimA eka ahorAtrinI che ane bAramI pratimA eka ahorAtrinI che. pratimA svIkAravAnI bhAvanAvALA munie, jinakalpI muninI jema pratimA pAlananuM sAmarthya keLavavA mATe, gacchamAM rahIne ja uparokta pAMca prakAranI tulanA karIne pachI ja pratimA svIkAravAnI hoya che. pratimA aMge vizeSa jANavAnI jijJAsA hoya to pU.yAkinI mahattarAsUnu haribhadrasUrIzvarajI ma.racita pratimApaMcAzaka jovuM. huM AvA prakAranA paramArtha pada-mokSapadane sAdhanAro kyAre thaIza ? 23 have ugra- asAmAnya upasargonA samUhane sahana karavAno manoratha zAstrakAra maharSi kare che.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA cauhA divvAika, hAsapaosAibheyapaDibhiNNaM / uggauvasaggavaggaM, abhaggacitto sahissAmi ? // 24 // 70 premaprabhA0 'cauhA 'ityAdi, 'cauhA' caturdhA 'divvAikayaM' divyAdikRtaM 'hAsapaosAibheyapaDibhiNNaM' hAsyapradveSAdibhedapratibhinnaM bhedaprabhedairanekaprakAraM, teSAM pravibhaktiryogazAstre tRtIyaprakAze 253 zlokasya TIkAyAmitthaM kRtAsti / 1 devaiH kRtAH 2 manuSyaiH kRtAH 3 tiryagbhiH kRtAH 4 svayaM kRtAzcaite upasargANAM catvAro mUlabhedAsteSu devakRtopasargANAM catvAraH prabhedAste caivaM-1 hAsyena 2 dveSeNa 3 roSeNa 4 teSAM trayANAM ca mizrabhAvena kRtAH / manuSyakRtopasargANAM prabhedAzcatvAraste caivaM- 1 hAsyena 2 dveSeNa 3 roSeNa 4 durAcAriNAM - durjanAnAM ca kusaGgena kRtAH / tiryakkRtopasargANAM prabhedA api catvAraste caivaM - 1 bhayena 2 krodhena 3 AhAraprAptyarthaM zlokArtha : hAsya,pradveSa vagere bheda-prabhedavALA, devAdi dvArA thatA cAra prakAranA ugra upasargasamUhane abhagna cittavALo huM kyAre sahana karIza ? 24 premaprabhAno bhAvAnuvAda : devo vagere dvArA karAtA hAsya-pradveSa vagere bheda-prabhedavALA upasargo yogazAstranA trIjA prakAzanA 253 mA zlokanI TIkAmAM kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUrIzvarajI mahArAjAe A pramANe batAvyA che. (1) hevo dvArA rAtA yAra prahAranA upasargo : 1. hAsyathI 2. dveSathI 3. zeSathI 4. trahonA mizrabhAvathI. (2) mAnavo dvArA rAtA yAra prajharanA upasargo : 1. hAsyathI 2. dveSathI 3. roSathI 4. hurAyArI-hurbhunonA saMgathI. (3) tiryayothI rAtA thAra prahAranA upasargo : 1. layathI 2. jhopathI 3.AhAranI prAptimATe 4. potAnAM jANo (jayyAM ) nA rakSaeA mATe. (4) potAnAthI (svaDRta) rAtA yAra prahAranA upasargo : 1. potAnA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 cAritramanorathamAlA 4 apatyarakSaNArthaM ca kRtAH / svakRtopasargANAmapi catvAraH prabhedAste caivaM - 1 svayaM ghaTTanataH 2 stambhanataH 3 zleSaNataH 4 prapAtAcca athavA 1 vAtarogapIDayA 2 pittarogapIDayA 3 kapharogapIDayA 4 eteSAM trayANAM prakopenArthAt sannipAtena saJjAtAH / evaM devAdikRtaiH SoDazabhedaibhinnaM 'uggauvasaggavaggaM' ugrANAmupasargANAM varga samudAyaM 'abhaggacitto' tti abhagnacittaH - sthiracittaH, 'sahissAmi' sahiSyAmi, karmakSayasyAnanyaM kAraNaM matvA na tu paravazatayetyarthaH / ayamatraidamparyArthaH - aparAdhijIvAnAM prati karuNAtizayaM vinA tathA ca bhavakoTisaJcitAnAM karmaNAM kSayasyaikalakSyaM vinogrANAmupasargANAM vargasyAbhagnacittena sahanaM duHzakyamityasya mnorthsyai-dmpryaarthH| aparAdhinaM pratyapi karuNAbharamantharaM dRSTiM kadA vyApArayiSyAmIti manorathaM prakAzayati - zarIrAdinA ghaTTanathI ra.thAMbhalA vagere sAthe athaDAvAthI, 3. zarIrAdine ghasavAthI ane 4. jhaMpApAta vagere karavAthI athavA 1. vAyunA roganI pIDAthI 2.pittanA vikArathI 3.kaphajanya pIDAthI 4. A traNenA prakopathI arthAt sannipAta thavAthI. A rIte devo. Adi dvArA thatA-karAtA 16 prakAranA ugra upasarga - samudAyane, karmakSayanuM ananya kAraNa mAnIne paravazatA ke dInatA rahitapaNe sthira cittavALo thaI kyAre sahana karIza? A manorathano audaMparyArtha e che ke-aparAdhI jIvo pratye atyaMta karuNAbhAva na hoya, karoDo bhavomAM upArjelAM karmono nAza karavAnuM lakSya na hoya, to A AkarA upasargono samUha sthira cittavALA thaIne sahana karavo duHzakya che. 24. potAne mArI nAkhavA taiyAra thayelA aparAdhIne paNa karuNAthI nItaratI dRSTithI jovAno manoratha prakAzita kare che.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA pANapahANaparaMmi vi, paraMmi paribhAviUNa paramatthaM / vAvArissaM kaiyA, karuNAbharamaMtharaM diTThi ? // 25 // 72 premaprabhA0 'pANapahANaparaMmI' tyAdi, 'pANapahANaparaMmi' tti prANaprahANapare prANAnAM vinAzanArthaM tatpare 'vi' api, anyatADanatarjanAdikasya niSedhaM kRtvA prANapraNAzasya prAdhAnyakhyApanArthamapizabdasya prayogaH | 'paraMmi' anyasmin kasmiMzcidapi jIve 'paribhAviuNa' paribhAvayitvA - prakarSeNa cintayitvA, kimityAha -' paramatthaM' paramArthaM, kiM svarUpaM paramArthamityAha - prANaprahANapravaNasya jIvasya karmasthiti tAdRzakarmodayaM karmaparavazatAM svasya ca tAdRzakarmodayasvarUpaM paramArthaM, 'kaiyA' kadeti pUrvavat 'karuNAbharamaMtharaM karuNAyAH bhareNa mantharAM - namrAM 'diTThi 'ti dRSTi 'vAvArissaM' vyApArayiSyAmi ? karuNAbharamantharayA dRSTyA'valokanaM kariSyAmItyarthaH / idamatra tAtparyam - pare jIve prANavinAzanArthaM tatpare jAte sati sAdhakamunibhiH paramArthacintanaM kartavyaM tacca sAdhanAyAH paramAGgaM, zlokArtha : mArA prANano nAza karavA taiyAra-tatpara thayelA (aparAdhI) jIvone, paramArthanI bhAvanAvALo banIne, apAra karuNAbharI dRSTithI huM kyAre nihALIza ? 25 premaprabhAno bhAvAnuvAda : pAMca Indriyo, traNabaLa, zvAsozvAsa ane AyuSyaH e 10 dravyaprANa che. teno vinAza karavA tatpara thayelA (jJAnAdi AtmAnA anaMtaguNo bhAvaprANa che. teno vinAza karavAnI koInI tAkAta nathI.) AtmA upara paNa paramArthano vicAra karIne eTale tarjana-tADana vagere ja nahi, mArI nAkhavA taiyAra thayelA jIvanI karmasthitino, tevA prakAranA tenA karmanA udayano, karmanI parAdhInatAno ane potAnAM tevAM prakAranAM karmodayanA svarUpano (mArA tevA prakAranA karmanA udaya vagara tene AvI IcchA na jAge tevA svarUpano) vicAra karIne, atyaMta karuNA sabhara dRSTithI huM kyAre joIza ? arthAt enA upara paNa atyaMta karuNAvALo kyAre thaIza ?
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 cAritramanorathamAlA paramArthacintanaM kRtvA samatAmRtena plAvito muniH prANavinAzanAya tatparaM jIvaM karuNAbharamantharayA dRSTyA draSTuM prabhavati / tasya paramArthacintanasya mArmikaM tAttvikaM ca svarUpamevaM-eSo jIvaH zuddho buddhaH svarUpeNa sphaTikavannirmalo naitAdRkprANaprahANapravRttikaraNazIlaH paraM tAdRkkarmadoSeNaitAdRzI pravRttiM kartumudyataH, etatsvarUpeNa paramArthacintanena krodhodgamo dveSodgamazca na bhavatyanuttarA samatA ca prabho !AravaII sampratyuccasAdhanAyAH zikhararUpaM manorathaM nidarzayati pariciyakappAkappo, kaiyA haM therakappanimmAo / jiNakappapaDimakappe, aviyappamaNo pavvajjissaM? // 26 // premaprabhA0 'pariciyakappAkappo' ityAdi, 'pariciyakappAkappo' tti paricitakalpyAkalpyaH, sAdhUnAM kiM kalpyaM kiM vA'kalpyaM tena paricitaH, paramArthanuM tAttvika-mArmika svarUpa A pramANe cheH A jIva zuddha che. buddha che. svarUpathI (vAstavika daSTie) sphaTikaratna jevo nirmala che. prANano vinAza karavAno svabhAva jIvano nathI. paraMtu tevA prakAranA karmanA doSathI (karmanA udayathI) AvI pravRtti karavA taiyAra thayo che ! AmAM mArA karmano paNa doSa che. tethI ja AvA vicArathI krodha ke dveSa Avato nathI. alabatta, anuttarakoTinI samatA jhaLahaLI UThe che !! 25 virakalpanAM eka eka sopAno cayAM pachI sAdhanAnA UMcA zikhara jevA jinakalpAdinA manorathanuM nidarzana kare che. zlokArtha : kalya ane akathyanA paricayavALo, sthavirakalpI huM vikalparahita-nizcala manavALo banI kyAre jinakalpa, pratimAkalpano svIkAra karIza? ra6 premaprabhAno bhAvAnuvAdaH sAdhupaNAmAM kathya zuM ane akathya zuM? tenA sacoTa jJAnavALo huM virakalpa-gacchamAM rahIne pravRtti-nivRttirUpa vyavahAra cAritrano ArAdhaka
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA kalpyAkalpyasya sthirjnyaanvaan| 'kaiyA hai' kadA'haM 'therakappanimmAo' gacche vasitvA sthavirakalpasya nirmAtA sthavirakalpasyArAdhakaH pravRtti - nivRttisvarUpavyavahAracAritrasyArAdhako gacchAcArANAM pAlaka ityarthaH / 'jiNakappapaDimakappe' ti jinakalpe pratimAkalpe ca 'aviyappamaNo' vikalparahitamanA 'pavyajjissaM' pravrajiSyAmi, uccatarArAdhanAyA mArge gamanaM krissyaami?| atrAyaM kalpyAkalpyasya vistAraH - zayyA-vastra-pAtra-piNDaAhArAdInAM sadoSANAM grahaNamavidhinA ca grahaNamakalpyaM, teSAmeva nirdoSANAM vidhinA ca grahaNaM kalpyaM, zayyAtarasyAhArAdi- grahaNamakalpyaM, upayogasya kAyotsargamakRtvaiva gocaryarthaM viharaNamakalpyaM, gRhasthAnAM bhAjanAni troTitAni pazcAnna dattAni, saMstArakottarapaTTakaM muktvA adhikopakaraNAnAmupayogakaraNaM, dezataH snAnakaraNaM, sarvataH snAnasyAbhilASakaraNaM, zarIramalasya niSkAzanaM, kezAnAM nakhAnAM ca zobhAkaraNamanyadapi yadyat kimapi vibhUSAkRtyaM tatsarvasAdhUnAmakalpyaM, kalpyamapi zAstragrantheSu yatra tatra bahuvidhaM prarUpitaM tatsarvaM tato vijJeyam / atrAyaM sAra:paricitakalpyAkalpyo'haM sthavirakalpasya nirmAtA jinakalpe pratimAkalpe ane gacchanA AcArano pAlaka huM, vikalparahita manavALo (saMkalpa-vikalpamAM aTavAyA vagara) jinakalpa ane pratimAkalpanI ArAdhanAnA uccatara mArgamAM kyAre vicArIza? mahatyAyanI viyaa29||: zayyA, vastra, pAtra, piMDa, mAha doSayukta hoya to na kalpe. nirdoSa hoya toya avidhithI grahaNa karavAM na kalpe. nirdoSa ane vidhiyukta grahaNa karAya to ja kadhya gaNAya. zayyAtarano AhArAdi piMDa grahaNa karavo na kahyuM. "upayoga" no kAyotsarga karyA vagara gocarI javuM na kalpa. gRhasthonAM bhAjana bhAMgI nAkhavAM, pAchAM na ApavAM, saMthArA uttarapaTTAthI adhika AsanAdi pAtharIne sUvuM, hAtha-paga-moTuM vagere dhovArUpa dezasnAna, sarvasnAna athavA tenI abhilASA, zarIra uparano mela utaravo, vAnapanI zomA vadhe se rIta samAravA..... 123 2485ya che. bIjuM paNa je kAMI vibhUSA vagere karAya te saghaLuMya sAdhune akathya che. kathya paNa zAstragraMthomAM jyAMtyAM aneka prakAranuM batAvyuM che, e kadhyAkathyano
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 cAritramanorathamAlA cAvikalpamanA-vikalparahitamanA, viziSTArAdhanAyA mArge pravrajiSyAmigamiSyAmi? ityasya manorathasya vaiziSTyam // 26 // atha kevalajJAna-kevaladarzanayoH prApteH pUrvaM viziSTAyA AtmadazAyA manorathaM samarthayati - vAuvva appaDibaddho, kummo iva guttaiMdio kaiyA / caMduvva somaleso, sUro iva dittatavateo // 27 // gayaNaM va niruvalevo, hohaM uyahivva kaiya gaMbhIro / vAsIcaMdaNakappo, bhAraMDo iva gayappamAo? // 28 ||yugmm / premaprabhA0 'vAuvve'tyAdi, 'vAuvva appaDibaddho 'tti vAyuvadapratibaddhaH, vAyuvadapratibaddhatayA vihAraM kurvANo'niyatavihArakArItyarthaH, 'kummo iva vistAra sAmAcArI zAstromAM temaja jItakalpAdimAM batAvyo che, tyAMthI jANI levo. 26 sAdhanAnAM vizeSa sopAna caDhatAM caDhatAM jIva kevalajJAna-kevaladarzananI prAptinI najIka pahoMcI jAya che. te samayanI sAdhunI ucca AtmadazAnA manorathanuM be gAthA dvArA samarthana kare che. zlokArtha : vAyunI jema alita vihAravALo, kAcabAnI jema gupta IndriyovALo, caMdranI jema saumya, sUryanI jema tapanA tejathI tejasvI, AkAzanI jema nirlepa, samudra jevo gaMbhIra, vAsI (charI) caMdana-samAnabhAvavALo ane bhAraMDapakSInI jema apramatta kyAre banIza? 27-28 premaprabhAno bhAvAnuvAdaH vAyu-pavananI jema apratibaddha-rAgAdirahitapaNe aniyata vihAra karanAra, kAcabAnI jema gupta IndriyavALo arthAt kAcabo jema potAnA aMgopAMga gopavIne rahe che to tene nukazAna thatuM nathI, tema huM paNa Indriyone
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 76 guttaiMdio tti kUrma iva guptendriyaH, yathA kUrmo'GgopAGgaM gopayitvA tiSThati tathAmatti, 'yA' vendriyALAM zoptA 'hoDhuM'-bhaviSyAmi ? tathA 7 'raMtu somaleso' candravatsaumyalezyaH - saumyasvabhAvaH 'sUro iva dittatavateo' sUrya iva dIptatapastejA 'gayaNaM va niruvalevo' tti gaganavannirupalepaH, yathA gaganasya sadA-sarvathA'pi vizveSAM vastUnAM samparko'sti tathA'pi gaganaM na kenApi sArdhaM lepayuktaM bhavati tasya leparahitatvasvabhAvo nirAbAdhatayA vartate tathA 'uyahivva gaMbhIro' udadhiH sAgarastadvad gambhIraH, harSaviSAdAdikAraNasadbhAve'pi ', - gopavIne rahuM to karmabaMdhathI (apAyathI) bacI janAro banuM..., te ja rIte caMdra jevI saumya lezyAvALo- saumya svabhAvavALo, sUryanI jema tapanA tejathI opato-zobhato (sAdhunI zobhA zarIranI cAmaDIthI nahIM paNa tapanA tejathI che.), AkAzane jema koI lepa-raMga lAgato nathI; tema karmAdino lepa na lAge tevo, eTale ke AkAza haMmeza dareka ThekANe vizvanI vastuonA saMparkamAM kAyama rahevA chatAM e lepAtuM nathI-kharaDAtuM nathI paNa leparahitapaNuM teno prAkRtikasvAbhAvika guNa che tevA guNavALo huM sAgara jevo gaMbhIra, harSa-zoka vagerenA prasaMgo nimitto UbhAM thAya to paNa vikA22hita svabhAvavALo, koI eka mANasa potAnA zarIranI cAmaDI charIthI utArato hoya, bIjo mANasa bhaktithI bhAvanA caMdanano mArA zarIre lepa karato hoya to paNa baMne vyakti upara dveSanA ane rAganA abhAvavALo, bhAraMDa nAmanA pakSInI jema apramattapramAdarahita huM kyAre thaIza ? bhAdaMDapakSIne eka peTa hoya che, Doka-moDhAM be hoya che, traNa paga hoya che, mAnavInI bhASAmAM vAtacIta kare che, jIva be hoya che, baMnne jIvanI IcchA judI judI thAya to bannenuM mota-maraNa thAya che, mATe te atyaMta apramattapaNe jIve che; tema saMyamIe paNa pramAda zatru upara vijaya meLavavA mATe bhAraMDapakSInI jema apramattapaNe-pramAdarahita thaIne rahevuM joIe. apramattabhAvathI ja guNazreNi-AgaLa AgaLanAM guNasthAno- upara ArohaNa karI zakAya che. jo pramAda AvI jAya to nizcitapaNe vinipAta thAya che! pavitra zrIkalpasUtramAM samarthazAstrakAra ane niryuktikAra
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___cAritramanorathamAlA avikRtasvabhAvAd'vAsIcaMdaNakappo' vAsI-churikA, candanaM-malayajaM, kalpaH -sadRzaH, ekena kenApi puruSeNa churikayA zarIrasya tvacAvatAritA'pareNa kenApi puruSeNa dehopari candanasya lepaH kRtastayordvayorapi dveSAbhAvena rAgAbhAvena ca samavRttirvAsIcandanasamAnakalpastathA ca 'bhAraMDo iva gayappamAo' bhAraNDa: eko vilakSaNaH pakSI yataH - "ekodarAH pRthaggrIvA-stripadA martyabhASiNaH / bhAraNDapakSiNasteSAM mRtibhinnaphalecchayA // 9 // " sa cAtyantA'pramatto jIvati tadvad gatapramAdaH, saMyatena pramAdazatrorjayArthaM bhAraNDapakSivadapramattabhAvena yatanIyaM bhavati, tenaivApramAdena guNasthAnazreNau pragatirbhavati, anyathA tu pramAdadoSeNa vinipAtaH sunizcitaH / viziSTasyAsya manorathasya paramatejomayaprakAzo bhavyAnAM mArgadarzako'sti || ra7-28 | atha graMthakAraparamarSigranthasyoparasaMhAraM prakurvannAha zrIbhadrabAhu svAmI mahArAjAe zramaNabhagavAna mahAvIra paramAtmAnA jIvanacaritramAM kevalajJAna pAmatAM pahelAMnI saMyamayAtrA ane AtmadazAnuM varNana karyuM che, temAM AnA karatAM uccadazAnI utkRSTa bhUmikAnI upamAo ApIne vistArathI vAta karI che. e mATe e upamAone saMkSepamAM sUcavatI be gAthAo paNa mUkI che. TIkAkAra mahopAdhyAya zrIvinayavijayajI mahArAje enA bhAvone suMdara spaSTa karyA che. agiyAramA sAvidhi paMcAzakamAM (mULa aupapAtika sUtranA 17 mA sUtramAM A vAta che.) 49 mI gAthAmAM kamaLapatra vagerenA guNo jemAM che te bhAvasAdhu che, e vAta TIkAmAM karI che. temAM lagabhaga 19 upamAo che. A manorathano viziSTa tejomaya prakAza bhavyajIvone sAdhanAmArgamAM AgaLa vadhavA mArgadarzaka che. 27-28 have graMthakAra maharSi upasaMhAra kare che ane bhavyaAtmAne AvA manoratha karavAno upadeza Ape che.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA phuriasaMvegaraMgA, annuvmmunnignngunnaannuraaenn| caraNamaNorahamAlaM, bhaviyA bhAveha sayakAlaM // 29 // premaprabhA0 'phuriasaMvegaraMgA' ityAdi, 'phuriasaMvegaraMgA' tti sphuritaH - dedIpyamAnaH, saMvegasya saMsAranirvedasya mokSAbhilASasya vA raGgaH- raso yeSAM te sphurita -saMvegaraGgAH, idRzA ka ityAha-'bhaviyA'tti bhavyAH, sphuritasaMvegaraGgAn bhavyAnuddizya sambodhayannAha- bho! sphuritasaMvegaraGgabhavyA: 'aNuvamamuNigaNaguNANurAeNa' tti anupamA ye munigaNasya guNAsteSAmanurAgeNa jinazAsane munigaNasya guNA anupamAH santi / jagati teSAM guNAnAmanupamatvaM prasiddhaM dRSTigocaraM ca / tAdRzaguNAnurAgeNa 'caraNamaNorahamAlaM' ti caraNaM-cAritraM tasya manorathAnAM mAlAM 'sayakAlaM' sadAkAlaM, pratidinaM-nirantaramityarthaH 'bhAveha' tti bhAvayata zlokAIH dedIpyamAna saMveganA raMgavALA he bhavyajIvo! anupama munijanonA guNAnurAga pUrvaka A cAritra-manorathamAlAmAM kahelA bhAvo manoratho karo. 29 premaprabhAno bhAvAnuvAda anupama-jene upamA na ApI zakAya tevA munionA samUhanA guNAnurAgathI pragaTa thayo che saMvegano-mokSAbhilASAno raMga-rAga jene evA he bhavyajIvo! A cAritramanorathamAlAnI aharniza-roja-niraMtara bhAvanA bhAvo arthAt ene AtmasAt karo. nirguNa AtmA paNa jo guNAnurAgapUrvaka cAritramanorathamALAnuM ciMtana kare, vAraMvAra AvI bhAvanA bhAve to nirguNa ke alpaguNavALA jIvo paNa viziSTa ucca guNone pAme che - mATe A graMthanI roja bhAvanA bhAvavAnI vAta graMthakAre karI che. niraMtara A cAritramanorathamAlAnI bhAvanA karavAthI jIva guNezreNi upara AgaLa vadhavAno mahAna lAbha meLavI zake che. bhAvasAdhumAM guNAnurAga hovo ja joIe e vAta nIcenAM liMgo uparathI samajAze.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 cAritramanorathamAlA punaHpunazcintanenAtmasAtkuruta / cAritramanorathamAlAyAH pratidinaM bhAvanasya yat mahatprayojanaM tadAha-nirguNasyAlpaguNasyAtmanazcAritramanorathamAlAyA bhAvanena guNAnurAgatayA guNazreNyArohaNaM bhavatIti mahAnlAbhaH // 29 // athAntimagAthAyAM granthakAramaharSirbhAvanAsametA bhavyAH paramapadaM prApnuvantIti darzayannAha bhAva sAdhunAM sAta liMgoH 1. mArgAnusArI saghaLI kriyA. (zAstravidhi ane saMvignapuruSoe AcarelI kriyA mArgAnusArI kahevAya.) 2. dharma (jinapraNIta dharma)mAM zreSTha zraddhA. 3. prajJApanIya-samajAvI zakAya tevo saraLa. 4. kriyAomAM apramattatA. 5. potAnI zakti pramANenA anuSThAnano AraMbha karanAra, 6. zreSTha guNAnurAga. 7. guru AjJAnuM utkRSTa ArAdhana. - dharmaratnaprakaraNa gAthA - 79 jinazAsananA munio anupama (27) guNavALA hoya che arthAt guNathI anupama hoya che. mATe to e guNavAna munione zrI anuyogadvAra sUtramAM 84 upamA ApI che. zrI bhAgavatI pravrajyA svIkAranAra jainamuni- 7 rIte sarpajevA, 7 rIte parvata jevA, 7 rIte agni jevA, 7rIte sAgara jevA, 7rIte AkAza jevA, 7 rIte vRkSa jevA, 7 rIte bhramara jevA, 7 rIte haraNa jevA, 7 rIte pRthvI jevA, 7 rIte kamaLa jevA, 7 rIte sUrya jevA ane 7 rIte pavana jevA che arthAt 12 upamA, darekanA 7-7 prakAra hovAthI 12 x 7 = 84 upamAvALA che. ra9. graMthanI samApti karatAM chellI gAthAmAM graMthakAra maharSi "bhAvanAyukta bhavya jIvo paramapadane prApta karanArA thAya che" e vAta jaNAve che.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA iya bhAvaNAsameyA, bhavvA saMpAviUNa acireNa / caraNadhaNesaramuNivai-bhAvaM pAvaMti paramapayaM // 30 // premaprabhA0 'iye' tyAdi, 'iya' tti iti 'bhAvaNAsameyA' bhAvanA tayA sametA yuI: "matrA' utta bhavya-nimuIirfmano nIvAH "saMpavijhana' tti samprApya 'acireNa' tti acireNa-alpakAlena, acireNa kiM samprApyetyAha'caraNadhaNesaramuNivaibhAvaM' cAritrarUpadhanasya svAmitvamarthAt munipatibhAvaM samprApya paramapayaM' ti paramapadaM-mokSapadaM-paramAnandapadaM, 'pAvaMti'tti praapnuvnti| zlokArtha: AvI bhAvanAthI yukta jIvo-bhavya prANIo cAritrarUpI dhananA svAmIbhAvane - munIzvarapaNAne pAmI zIgha mokSapadane prApta kare che. 30 premaprabhAno bhAvAnuvAdaH A pramANe bhAvanA yukta nikaTamuktigAmI bhavyajIvo cAritrarUpa dhananA svAmIbhAvane arthAt munipatipaNAne pAmIne paramapada-mokSapadaparamAnaMdapadane prApta kare che. gAthAno paramArtha e che ke - bhAvanAyukta bhavyajIvo ja alpakALamAM - TUMka samayamAM cAritradhananA adhipati banI zreSTha munipaNAne prApta karIne; nAza na pAme tevuM, pIDA na hoya tevuM, nirupadrava, acala, vRddhAvasthA vagaranuM, sAdi anaMta bhAMgAvALuM (zarUAta che paNa aMta nathI tevuM) ane jyAMthI pharI saMsAramAM pAchA pharavAnuM nathI evA paramapadane (jenAthI caDhiyAtuM koI pada nathI evA) zAzvata siddhipadane prApta karanArA thAya che. - cAritradhana e ja jagatanuM sarvottama dhana che. e ja vAstavika vaibhava che. enAthI caDhiyAtuM dhana ke vaibhava duniyAmAM kyAMya nathI ! mATe cAritradhanavALAne ahIM dhanapati kahyo che. caraNadhaNesaramuNi' padamAM kadAca racanAkAre potAnuM nAma mUkI dIdhuM hoya te banavA joga che. tethI dhanezvaramuni ke dhanezvarasUri nAmanA kavi AnA racayitA hoya evuM paNa bane.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 cAritramanorathamAlA asya gAthAyA ayaM paramArthaH-bhAvanAsametA bhavyA evAlpakAlena caraNadhanezvarasvarUpaM zreSThamunitvaM samprApyAkSaramavyAbAdhaM zivamacalamarujamanantama-punarAvRttirUpaM paramapadaM prApnuvantIti // 30 // anantopakAriNAmanantakaruNAsAgarANAmanantaguNanidhInAM zrImajjinezvarANAmAjJAviruddha yatkiJcillikhitamasyAM premaprabhA-TIkAyAM tasya TIkAkAro'haM mithyA - duSkRtaM havAmAM prazatiH mAsanopAri - zyapanotrIya - dhIra - vIra - gIra - zAntaprshaantopshaant - anupamarUpa - anupamalAvaNya - anupamabala - anupamayazoyukta - sarvajJa - sarvadarzi - devendrapUjya - gaNadharopAsya - aSTamahAprAtihAryazobhita - A graMthamAM batAvelA manorathovALuM cAritra ArAdhavAmAM Ave to e ArAdhakane mokSanA sukhano - tyAMnA paramAnaMdano anubhava ahIM ja cAkhavA maLe ! ane zrIprazamarati Adi graMthomAM ane siddhapadanI pUjAmAM jaNAvyA mujaba bAra mahinAnA paryAyavALAnI vezyA anuttara vimAnanA devathI paNa caDhI jAya che. arthAt AvA sukhanI AgaLa saMsAramAM sarvazreSTha gaNAtAM sarvArthasiddha devonAM sukha paNa nIrasa che ! 30 anaMta upakArI anaMta karuNAnA sAgara, anaMta guNanidhi, zrI jinezvarabhagavaMtanI AjJA viruddha A"premaprabhA'TIkAmAM je kAMI lakhAI gayuM hoya tenuM TIkAkAra huM micchA mi dukkaDa ApuM . : prazasti H Asanna - najIkanA (vartamAna tIrthanA sthApaka hovAthI) upakArI, kAzyapagotravALA, dhIra-vIra-gaMbhIra-zAMta-prazAMta-upazAMta, anupama rUpa, anupama lAvaNya, anupama bala (Avazyaka niryuktimAM baLanuM varNana che.) anupama yazathI yukta, sarvajJa - sarvadarzI, devendrothI pUjya, gaNadharothI upAsya,
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA 82 devAdhideva - bhramaNabhagavan mahAvIraprabhoH paJcasaptatitame paTTe sakalAgamarahasyavedinaH paramagItArthA jyotirmArtaNDA svagacche munInAM cAritrazudhdikArakAH zAsanaprabhAvaka ziSyANAM guravaH paramaguravaH pUjyapAdAH sUrivaryAH zrImadvijayadAnasUrIzvarAH saJjAtAsteSAM paTTapUrvAcale saccAritracUDAmaNayaH suvizAlagacchAdhipatayaH saMyamatyAgatapomUrtayaH suvizAlagacchasya yogakSemakArakAH svagurupradattasiddhAntamahodadhIti guNaniSpannavizeSaNadhArakAH karmazAstranipuNamatayaH pUjyapAdA AcAryadevAH zrImanto dhImanto vijayapremasUrIzvarAH prajAtAsteSAM paTTAmbare pradyotanAbhAH zrIvardhamAnataponidhayo nyAyavizAradA jJAnadivAkarAH pUjyapAdAcAryavaryAH zrImad vijayabhuvanabhAnusUrIzvarA uditAsteSAM prathamaziSyaratnA ATha mahAprAtihAryanI zobhAvALA, devAdhideva zramaNa bhagavAna zrImahAvIraparamAtmAnI 75mI pATane zobhAvanAra, sakalAgamarahasyavedI, paramagItArtha, jyotiSamArtaMDa, svagacchamAM munionA cAritranI zuddhine karanAra, zAsanaprabhAvaka aneka ziSya-praziSyonA gurudeva, paramagurudeva pUjyapAda AcAryavarya zrImad vijaya dAnasUrIzvarajI mahArAjA thayA. temanI pATe saccAritracUDAmaNi, suvizAlagacchAdhipati, saMyama-tyAga-tapomUrti, suvizAlagacchanA yoga-kSemakA2ka, gurubhagavaMte Apela 'siddhAntamahodadhi' nAmanA sArthaka birudanA dhAraka, karmazAsranipuNamati, pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjA thayA. teonA paTTagaganamAM sUrya jevA vardhamAnataponidhi (vardhamAnatapanI 108 oLI pUrNa karanAra) nyAyavizArada, jJAnadivAkara pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA udaya pAmyA. teozrInA prathama ziSya saMsArIpakSe nAnAbhAI, jJAnanidhi, cAritraratna, samatAsAgara, kensara jevI bhayaMkara bImArImAMya apUrva samatA sAthe mAsakSamaNAdi tapazcaryA karanAra pUjyapAda paMnyAsapravara zrI padmavijayajI gaNivarya thayA. teozrInA prathama ziSya AcArya vijaya mitrAnaMdasUrie, A ajJAtakartA munivare ke sUrivare racelI cAritramanorathamAlAnI premaprabhA' nAmanI TIkA, potAnA AyuSyanA 74mA
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ - cAritramanorathamAlA jJAnanidhayaH cAritraratnAH samatAsAgarAH pUjya - paMnyAsapravarAH padmavijayajIgaNivarAsteSAM prathamavineyANunAcArya-vijayamitrAnandasUriNA'syA ajJAtakartRkAyAzcAritramanorathamAlAyAH 'premaprabhA' TIkA svavayasazcatuHsaptatitame varSe pravrajyAyA ekonaSaSThitame'bde sUripadaprAptisamArohasyaikona-viMzatitame varSe vi.saM. 2057 tame varSe rAjanagare nAraNapuropanagarasyopAzraye'nantopakAriNAM karuNAsAgarANAM vIravibhUnAM saptasaptatitame paTTe zobhamAnAnAM paramazAsanaprabhAvakAnAM vyAkhyAnavAcaspatInAM zAsanasaMrakSakANAM siddhAntaniSThAnAM dIkSAdAnavIrANAM bhAratavarSAlaGkArANAM pUjyapAdAnAmAcAryadevAnAM zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAM puNyaprabhAvasAmrAjye viracitA dIpAvalikAyAH zubhAtizubhadine samAptimagAt, dvAdazatIrthapati zrIvAsupUjyasvAminAM zItalamaGgalachatrachAyAyAmiti / zubhaM bhavatu saMghabhaTTArakasya / varSe, dIkSAnA pa9mA varSe, AcAryapada prAptinA 19mA varSe vi.saM.2057mAM nAraNapurA - amadAvAdamAM cAturmAsa daramyAna, vIraparamAtmAnI 77mI pATane zobhAvanArA paramazAsanaprabhAvaka, vyAkhyAnavAcaspati, zAsanasaMrakSaka, siddhAMtaniSTha, dIkSAnA dAnavIra, bhAratavarSAlaMkAra pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA dharmasAmrAjyamAM racI ane bAramA tIrthapati zrI vAsupUjayasvAmInI zItala-maMgala chatrachAyAmAM dIpAvalInA zubhadivase pUrNa karI. zramaNapradhAna zrI caturvidha saMghanuM kalyANa thAso. Wan )
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA cAritramanorathamAlA-mUlam // 1 // // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // kesiMci saunnANaM, saMvegarasAyaNaM pavaNNANaM / uttamaguNANurAyA, sattANaM phuDa iya citte kaiyA saMviggANaM, gIyatthANaM gurUNa pymuule| sayaNAisaMgarahio, pavvajjaM saMpavajjissaM ? sAvajjajogavajjaNa-pauNo annvjjsNjmujjutto| gAmAgarAiesuM, appaDibaddho ya viharissaM ? aNavarayamavissAmaM, kaiyA niyabhAvaNAsuparisuddhaM / duddharapaMcamahavvaya-pavvayabhAraM dharissAmi ? kaiyA AmaraNaMtaM, dhaNNamuNiniseviyaM ca sevissaM / nissesadosanAsaM, gurukulavAsaM guNAvAsaM ? kaiyA sAraNavAraNa-coyaNapaDicoyaNAI sammamahaM / kammivi pamAyakhalie, sAhUhiM kayaM sahissAmi ? aturiyamacavalamasaMbhama-vakkhevavivajjio kayA mgge| jugamittanihiyadiTThI, purao iriyaM visohissaM? miyamahuraM aNavajjaM, kaiyA kajje vayaM vaissAmi ? / sohissAmi ya kaiyA, bAyAlIsesaNAdose ? paDilehiya supamajjiya, uvagaraNAyANamoyaNe kaiyA / sunirikkhiya supamajjiya, thaMDilakhelAipariTuvaNaM? maNavayakAyANa kayA, kusalANa pavattaNeNa iyarANa / sammaM niyattaNeNaM, tiguttigutto bhavissAmi ? // 6 // // 7 // // 7 // // 8 // // 9 // // 10 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 14 // cAritramanorathamAlA vicchinnavisayavaMcho, dehavibhUsAivajjio kiaa| parijuNNamaya(i)lavattho, sAmaNNaguNe dharissAmi ? // 11 // kaiyA kAlavihANaM, kAuM AyaMbilAitavokammaM / kayajogo juggasuyaM, aMgovaMgaM paDhissAmi ? // 12 // kaiyA pkpp-pnnkpp-kppvvhaarjiiykppaaii| cheyasuyaM suyasAraM, visuddhasaddho paDhissAmi ? // 13 // sIlaMgasaMgasubhago, aNaMgabhaMgaMmi vihiysNsggo| caMgasaMvegaraMgo, kayA ramissAmi nissaMgo ? paradUsaNaparimukko, attukkarisaMmi vimuhprinnaamo| dasavihasAmAyArI-pAlaNanirao kayA hohaM ? // 15 // sahamANo ya parisaha-sinnaM nIuccamajjhimakulesuM / laddhAvaladdhavittI, aNNAyau~chaM gavesissaM // 16 // rAgaddosaviutto, saMjoyaNavirahio kayA kajje / pannagabilovamAe, bhuMjissaM sammamuvautto? . // 17 // suttatthaporisiparo, jutto ya samattajIyakappehiM / mAsakappeNa kayA, viharissaM ujjuyavihAro ? // 18 // paraparivAyaviratto, samacitto sttumittsttesu| kaiyA vigahArahio, sajjhAyaparo bhavissAmi ? // 19 // vilasaMtaajjuNaguNe, sukusumabANAsaNe phuriykrunne| viharissaM dhammavaNe, bahumayadamaNe ahaM kaiyA ? // 20 // kaiyA vimalAsoe, parAgasumaNasavaseNa kymoe| dhammArAme ramme, payaDiyasamme ramissAmi ? // 21 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA bhayabheravaNikkaMpo, susANamAIsu vihiyaussaggo / tavataNuaMgo kar3ayA, uttamacariyaM carissAmi ? tavasuttasattapabhir3a - bhAvaNajutto kayA paDhiyapuvvo / paDimApaDivattidharo, paramatthapayaM pasAhissaM ? cahA divvAika, hAsapaosAibheyapaDibhiNNaM / uggauvasaggavaggaM, abhaggacitto sahissAmi ? pANapahANaparaMmi vi, paraMmi paribhAviUNa paramatthaM / vAvArissaM kaiyA, karuNAbharamaMtharaM diTThi ? pariciyakappAkappo, kaiyA haM therakappanimmAo / jiNakappapaDimakappe, aviyappamaNo pavvajjissaM ? vAuvva appaDibaddho, kummo iva guttaiMdio kaiyA / caMduvva somaleso, sUro iva dittatavateo phuriasaMvegaraMgA, aNuvamamuNigaNaguNANurAeNa / caraNamaNorahamAlaM, bhaviyA bhAveha sayakAlaM 86 iya bhAvaNAsameyA, bhavvA saMpAviUNa acireNa / caraNadhaNesaramuNivai - bhAvaM pAvaMti paramapayaM // 22 // // 23 // // 24 // // 25 // // 26 // gayaNaM va nirUvalevo, hohaM uyahivva kaiya gaMbhIro / vAsIcaMdaNakappo, bhAraMDo iva gayappamAo ? // 28 // yugmam / // 27 // // 29 // // 30 //
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA pU.paM.zrI padmavijayajI gaNivara jaina graMthamALA TrasTano paricaya vi.saM.2020mAM pUjyapAda akhaMDabAlabrahmacArI dharmatIrthaprabhAvaka siddhAMta saMrakSaka AcAryadeva zrImad vijaya mitrAnaMdasUrIzvarajI mahArAjAnA sadupadezathI A graMthamALAnI sthApanA borasada (gujarAta) mukAme thaI hatI. samyajJAnanI upAsanA ane samyajJAnanuM dAna e jeno mukhya uddeza che. A graMthamALAe Aja sudhImAM eka ekathI caDhiyAtA lagabhaka 45 uparAMta graMtho prakAzita karyA che. sAthe sAthe dharmadUta' mAsikanA mAdhyamathI samyajJAnano-tattvajJAnano prakAza pAtharavAnuM bhagIrathakArya avirata cAlu che, jeno amane anahada AnaMda che. ghaNA graMthonI to be-be, traNa-traNa AvRttio bahAra paDI cUkI che, je graMthamALAnI lokapriyatA siddha kare che. A graMtha prakAzananI jJAnayAtrAmAM Apa udAratA dAkhavIne majabUta ane saddhara banAvo tathA jainazAsananA maulika vividha viSayonA pracAra kAryamAM sahabhAgI bano, e ja vinaMtI. samyajJAnanuM lekhana karAvavAthI, eno prasAra-pracAra karavAthI emAM sahabhAgI thavAthI, enI ArAdhanA karavAthI jJAnAvaraNIyakarmano kSaya thAya che. li. pU.paM.zrIpadyavijayajI gaNivara jaina graMthamALA TrasTa'nuM TrasTIgaNa ja zA.azokakumAra hiMmatalAla kumArapALa amIcaMdajI bAgaTecA zA.nautamabhAI rasikalAla vakIla zA.caMpakalAla hIrAlAla zA.rasikalAla rAmacaMda lavAjama bharavA mATe saMparka C/o. azokakumAra hiMmatalAla zAha, eca.e.mArkeTa, trIje mALe, kapAsiyA bajAra, amadAvAda-ra. phona : (O) 2123287 (R) 6612507 A dIpakakumAra zazikAMtabhAI jhaverI, muMbaI. phonaH (R) 236483789 (O) 23865603 ja vasaMtakumAra dharamacaMdajI jaina, muMbaI. phona: (O) 23729510 (R) 22411141 che jayotindrabhAI zAha, amadAvAda. phona : (R) 6640626, 6600283
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramanorathamAlA pU.paM.zrIpadyavijayajI gaNivara jenAthamALAnAM prANavaMtAM prakAzano: ka 1. pAsaurabha 29. bAra bhAvanA-bhava bhAvanA 2. bhAgyanA khela (be AvRtti) 30. adbhuta ArAdhanAo bhAga-1 3. dIvAdAMDI bhAga -1 (be AvRtti) 31. rAtribhojana mahApApa 4. maMtrAdhirAja (be AvRtti) (cha AvRtti, 30,000 nakala) 5. padma parimala 32. saMyamaraMga lAgyo 6. mahAsAgaranAM motI 33.dharmaparIkSA prata 7. puNyapApanA paDachAyA 34.devasirAI pratikramaNa sUtra 8. paMcasUtra-prathamasUtra (traNa AvRtti) | (aMgrejI be AvRtti) 9. kathIra ane kaMcana 35. bhavaAlocanA (be AvRtti) 10. ahiMsAvicAra (gujarAtI) 38. Eating After Sunset the 11. viralavibhUti (be AvRtti) Great sin. 12. cAlo, brahmacaryanA punita mArge 37. mAMgalyadIpa 13. dIvAdAMDI bhAga-2 38. upadeza kalpavelI 14. maMgalaM jinazAsanam (traNa AvRtti) 39. cAturmAsika tathA jIvananA niyamo ka 15. kathA kalpavelI 40. rAtribhojana mahApApa - hiMdI 16. sAmAyika dharma (traNa AvRtti) 41. ratnanA dIvA ja 17. mahAnizIthasUtra 42. aMtaranI prArthanA 18. sAmAyika-caityavaMdana sUtra 43.pa preraNA (aMgrejI) (be AvRtti) 44. zataka saMdoha 19. candrAyAtrAnuM rahasya 45. samarAditya prata saMskRta bhA.1 20. ATha svapnano phaLAdeza 46. anekAMtadarzanamAM dravyanuM svarUpa 21.dIpajale saMsAra 47. dravyaguNaparyAyano rAsa DhALa-1 22. samAdhivicAra (be AvRtti) 48. cAritramanorathamALA * 23. AnaMdadhana covIzI (hiMdI) saTIka-bhAvAnuvAda 24. tIrthakara ArAdhanA 49. adhyAtmabiMdu (saMskRta) 25. saMyamanAM sauMdarya 50. cAturmAsika niyamo (pAMca AvRtti) e 26. cetana! jJAnasudhArasa pIje ka 11. ThANAMgasUtra dIpikA bhAga-1 27. pAIasubhAsiyasaMgaho * 28. manamaMdira AgamadIvo A nizAnavALAM pustako upalabdha nathI.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinazAsananuM rAzi eka divasamAM, eka bhavamAM, vadhumAM vadhu 7-8 bhavamAM mokSa apAve evuM mahAnacAritrazrI tIrthaMkaradevoe pote lIdhuM. kevalajJAna-kevaladarzana thayA pachI pahelAM cAritradharmano ane pachI zratadharmano upadeza Apyo. vItarAga zAsananA cAritrane pALavAnuM kAma talavAranI dhAra upara cAlavA karatAM kaThina che. toya anaMta AtmAo puruSArthamAM saphaLa thayA. e puruSArthanuM sattva hajI jeomAM pragaTyuM nathI, teoe aMtaranA umaMga ane ucharaMgathI je mahAna manoratho ryA ene kaMDArato mahAna graMtha eTale ja A "cAritramanorathamALA'. vAraMvAra vAMcanamanana-ciMtanathI siMha jevuM sattva pragaTAvavAnI kSamatA dharAvato A ekavirala graMtha che. - vijayamitrAnaMdasUri JINESHWAR, Ph. : 079-6404874 (M) 98240 15514