________________
चारित्रमनोरथमाला
४८ गृहेष्वित्यर्थः । 'लद्धावलद्धवित्ती' लब्धा-प्राप्ताऽलब्धा-अप्राप्ता वा वृत्तिः जीवननिर्वाहहेतुभूता भिक्षा येन तादृशोऽहं, भिक्षाप्राप्तौ सत्यां संयमवृद्धि मन्यमानो भिक्षा-अप्राप्तौ सत्यां तपोवृद्धिं मन्यमानोऽहमिति तात्पर्यम् । 'अण्णायउंछं' अण्णाय-अज्ञातोऽहं गृहस्थानां स्वस्य कमपि परिचयमदत्त्वैव अथवाऽपरिचितेषु कुलेषु, परिचितकुलेषु तु अनेकदोषसम्भवात् 'उंछं' गोचरी माधुकरी वा यद्वद् गौरुपरितनवर्ति तृणं भक्षयित्वाऽऽत्मानं सन्तोषयति तद्वद् मुनिराहारं गृह्णाति सा गोचरी, मधुकरः पुष्पेभ्यो यथा रसं पिबति तथा मुनिर्गृहस्थानां गृहेभ्योऽल्पमल्पं पिण्डं उंछति गृह्णाति तं उंछमिति कथ्यते। 'गवेसिस्सं' गवेषयिष्यामि दोषरहितं शोधयिष्यामीत्यर्थः।
આ રીતે પરીષહોની સેનાને સહન કરતો હું, નીચકુલ-દરિદ્ર અવસ્થાવાળાં કુલોમાં, ઉચ્ચકુલ-શ્રીમંતોનાં કુલોમાં, મધ્યમ કુલ-સામાન્યકુલોમાં એટલે કે તેમનાં ઘરોમાં ભિક્ષા-સંયમજીવનના નિર્વાહના કારણભૂત ગોચરી(આહારપાણી) મળી કે ન મળી તો પણ, મળે તો સંયમવૃદ્ધિ, ન મળે તો તપની વૃદ્ધિ થઈ એમ માનતો, હું કોણ છું એનો કોઈ પણ ગૃહસ્થોને પરિચય-ઓળખ આપ્યા વગર અથવા અપરિચિત કુલો-ઘરોમાં (પરિચિત ઘરોમાં જવામાં અનેક દોષો લાગવાનો સંભવ છે:) ગોચરી-ગાય ચરે તેમ અથવા માધુકરી એટલે ભમરો જેમ પુષ્પોમાંથી થોડો થોડો રસ ચૂસે તેમ મુનિ પણ ગૃહસ્થોનાં ઘરોમાંથી થોડો થોડો આહાર ગ્રહણ કરીને પોતાના આત્માને સંતોષ આપે છે. આ રીતે ગ્રહણ કરાતી ભિક્ષાને ગોચરી (ઉછ) કહેવાય છે. તેમ ગોચરી-પદ્ધતિથી હું ક્યારે દોષ રહિત ભિક્ષા મેળવીશ? ઉદ્ગમના સોળ દોષો, જે ગૃહસ્થથી ઉત્પન્ન થાય છે. ઉત્પાદનના સોળ દોષો, જે સાધુથી ઉત્પન્ન થાય છે. એષણાના દશ દોષો, જે સાધુ - ગૃહસ્થ ઉભયથી થાય છે.
આ પ્રમાણે ગોચરીના ૪૨ દોષ થાય છે. આ અંગેની વિસ્તૃત ચર્ચા, એના પેટા ભેદો, વિશોધિકોટિ, અવિશોધિકોટિનો ભેદ, દાતા-અદાતા વગેરેનું વિસ્તૃત સ્વરૂપ પિંડનિર્યુક્તિ, પિંડેવિશુદ્ધિ, ધર્મસંગ્રહ, પિંડવિધિ નામનું તેરમું પંચાશક વગેરેમાં છે.
