________________
चारित्रमनोरथमाला
૧૪. पञ्च पञ्च भावनाभिर्भाविततया सुतरां परिशुद्धं, किं तत् इत्याह - 'दुद्धरे'त्यादि दुर्द्धरं-दुःखेन धर्तुं शक्यं 'पंचमहव्वयपव्वयभारं'ति पञ्चानां सर्वथा प्राणातिपातविरमणादिमहाव्रतानां पर्वततुल्यं भारं 'धरिस्सामि'त्ति धारणं-वहनं करिष्यामि ? अयं भावः - संयमग्रहणानन्तरं पञ्चानां महाव्रतानां पालनं संयमिभिरवश्यं कर्तव्यं, तदपि यदा कदाचिन्न अपि तु सततं प्रतिदिनं प्रतिक्षणं ज्यायांसमपि श्रममवगणय्य प्रत्येकमहाव्रतस्य पञ्च पञ्च भावना भावयित्वा, यदुक्तं कलिकालसर्वज्ञबिरुदधारकाचार्य-श्रीहेमचन्द्रसूरिभिर्योगशास्त्रे - प्रथममहाव्रतस्य पञ्च भावना यथा - "मनोगुप्त्येषणादाने-र्याभिः समितिभिः सदा । दृष्टान्नपानग्रहणेनाऽहिंसां भावयेत्सुधीः ॥१॥" द्वितीयमहाव्रतस्य पञ्च भावना यथा-"हास्यलोभभयक्रोध-प्रत्याख्यानैर्निरन्तरम् । आलोच्यभाषणेनाऽपि,
ગણકાર્યા વગર તથા પાંચ મહાવ્રતોની પાંચ-પાંચ ભાવના ભાવવાપૂર્વક કરવાનું છે.
કલિકાલસર્વજ્ઞ બિરુદના ધારક આચાર્યભગવાન શ્રીહેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા યોગશાસ્ત્રમાં એ મહાવ્રતોની ભાવના આ પ્રમાણે બતાવે છે, પહેલા મહાવ્રતની પાંચ ભાવના:
૧. મનોગુપ્તિ ૨. એષણાસમિતિ ૩. આદાનભંડમત્તનિક્ષેપણા સમિતિ (વસ્તુને પૂંજી-પ્રમાર્જીને લેવી અને મૂકવી.) ૪. ઈર્યાસમિતિ (૩હાથ દૂર દૃષ્ટિ રાખીને ચાલવું.) અને ૫. આહાર-પાણી જોઈને ગ્રહણ કરવાં- આ પાંચ ભાવનાઓ દ્વારા પહેલા સર્વથા પ્રાણાતિપાતવિરમણ મહાવ્રતનો ભાર વહન કરીશ. બીજા મહાવ્રતની પાંચ ભાવના:
હંમેશા પચ્ચકખાણપૂર્વક ૧. હાસ્યનો ત્યાગ કરવો ૨. લોભનો ત્યાગ કરવો. ૩. ભયનો ત્યાગ કરવો. ૪. ક્રોધનો ત્યાગ કરવો અને પ. વિચારીને પછી બોલવું- આ પાંચ ભાવનાઓ દ્વારા બીજા સર્વથા મૃષાવાદવિરમણ મહાવ્રતનો ભાર વહન કરીશ.
