________________
૧૨
चारित्रमनोरथमाला "पुढविदगअगणिमारुअ-वणस्सइ-बितिचउपणिदिअजीवे । पेहुप्पेहपमज्जणपरिटुवणमणोवइकाए ॥२॥" सप्ततिप्रकार: संयमः 'चरणसित्तरी रूपः, उक्तं च - “વય – સમાધમ્મુ-સંગમ, વેયાન્વ વ વંમત્તિીગો | નાપતિયં તવकोह-निग्गहाई चरणमेयं ॥१॥" अन्यः सप्ततिप्रकारः संयमस्तु 'करणसित्तरी'रूपः, यदाह-"पिंडविसोही समिई, भावण-पडिमा य इंदियनिरोहो । पडिलेहणगुत्तीओ, अभिग्गहा चेव करणं तु ॥१॥" एतादृशे संयमे 'उज्जुत्तो 'त्ति उद्यमवान्-प्रयत्नवान् पुरुषार्थशीलोऽहमितियावत् ‘गामागराइएसुं'ति ‘गाम'त्ति ग्रामेषु 'आगराइएK'ति आकरादिषु, आदिशब्देन खेटक-कर्बट-नगरादिपरिग्रहस्तत्र 'अप्पडिबद्धो 'त्ति अप्रतिबद्धो द्रव्य-क्षेत्र-काल-भावानां प्रतिबन्धेन रहितोऽनासक्त्याऽन्तरायं विना
ક્રોધ-માન માયા-લોભરૂપ ચારે કષાયોનો જય, મન-વચન અને કાયા રૂપ ત્રણ દંડની વિરતિ – એમ ૧૭ પ્રકારનો સંયમ છે.
બીજી રીતે ૧૭ પ્રકારનો સંયમઃ
પૃથ્વીકાય, અષ્કાય, તેઉકાય, વાઉકાય, વનસ્પતિકાય, બેઈન્દ્રિય, તે ઇન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય અને અજીવઃ આ દશનો સંયમ, પ્રેક્ષાસંયમ, ઉપેક્ષાસંયમ, પ્રમાર્જના સંયમ, પારિષ્ઠાપનિકા સંયમ, મન-વચન-કાયાનો સંયમ-આ ૧૭ પ્રકાર સંયમના જાણવા.
અથવા સંયમ શબ્દથી ચરણસિત્તરી-કરણસિત્તરી સ્વરૂપ સંયમના ૭૦૭૦ પ્રકાર નીચે મુજબ જાણવા.
ચરણસિત્તરીઃ પાંચ મહાવ્રત, ક્ષમાદિ ૧૦ પ્રકારનો યતિધર્મ, ૧૭ પ્રકારનું સંયમ, બ્રહ્મચર્યની નવ વાડ, જ્ઞાનાદિ આત્માના ત્રણ ગુણો, બાર પ્રકારનો તપ અને ક્રોધાદિ ચાર કષાયોનો નિગ્રહ- આ ચરણસિત્તરી છે.
કરણસિત્તરી આહાર, વસ્ત્ર, પાત્ર અને વસતી-એ ચાર પ્રકારના પિંડની વિશુદ્ધિ, ઈર્યાસમિતિ વગેરે પાંચ સમિતિનું પાલન, અનિત્યાદિ બાર ભાવના ભાવવી, સાધુની બાર પ્રતિમાનું પાલન, પાંચ ઈન્દ્રિયોનો નિરોધ, પચ્ચીશ પ્રકારની પ્રતિલેખના, ત્રણ ગુપ્તિનું પાલન, દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ સંબંધી ચાર પ્રકારના અભિગ્રહ કરવા : આમ કરણસિત્તરી જાણવી.
