________________
તેમ,"બ્રહ્મ અને જગત જુદા જુદા છે" એમ માનવું તે મૂર્ખતા છે અને બંને એક છે તેમ જાણવું તે જ્ઞાન છે. જો જગત ને ખોટું સમજીને તેમાં "આ લેવા-યોગ્ય અને આ છોડવા યોગ્ય છે" એવો ભ્રમ ના રહે, તો તે જગત-એ- બ્રહ્મ-રૂપે જ અવશેષ (બાકી) રહે છે.
હે,રામ,આ જગત,સંકલ્પથી જ કલ્પાયેલું હોવાને લીધે "મન-રૂપ"જ છે,અને ખોટું છે માટે મિથ્યા છે. તો તેનો વિનાશ થવાથી શો શોક કરવો? જેમ,આપણે જેની સાથે બહુ પ્રેમ નથી તેવા સંબંધીને રાગ-દ્વેષ વગરની દૃષ્ટિ થી જોઈએ છીએ, તેમ તમે પંચમહાભૂત-મય તમારા શરીરને પણ રાગ-દ્વેષ વગરની દૃષ્ટિથી જુઓ. યથાર્થ રીતે શરીરને મિથ્યા જાણવામાં આવે તો,સુખ-દુઃખ અનુભવાતાં નથી. પરમાનંદ-રૂપ-બ્રહ્મ એ અનુભવ-રૂપ અને જ્ઞાન-સ્વ-રૂપ છે, અને તે બ્રહ્મમાં જ મન ની શાંતિ થાય છે. જેમ,વાયુ શાંત થતાં રજ (ધૂળ) શાંત થાય છે તેમ,મન શાંત થતા દેહ -બ્રહ્મ માં શાંત થાય છે.
હે,રામ,"વાસના-રૂપી-વર્ષાઋતુ" શાંત (ક્ષીણ) થાય અને "સ્વ-રૂપ-સ્થિત-રૂપ-શરદ-ઋતુ" વિલાસ કરવા લાગે, ત્યારે,"સંસાર-રૂપી-નગરી" માં ફરીવાર,"મોહ-રૂપી-વરસાદ" વરસતો નથી. "મિથ્યા-સમજણ-રૂપી" મેધ જયારે ચાલ્યો જાય છે, ત્યારે, જેમ પ્રભાત-કાળમાં રાત્રિ ક્ષીણ થઇ જાય છે, તેમ "મોહરૂપી-વરસાદ:ક્ષીણ થઇ જાય છે,જડતા-રૂપી ટાઢ ક્યાંય જતી રહે છે,ભય રહેતો નથી, આશાઓ-રૂપી સંકલપો રહેતા નથી, અને ત્યારે જ્ઞાન-પી-આકાશ નિર્મળ થઇ જાય છે અને જીવ-રૂપી-સૂર્ય પોતાના સ્વચ્છ સ્વ-રૂપ થી અત્યંત શોભે છે.
આમ,દોષો નો ત્યાગ કરીને ધીરજ ભરેલી બુદ્ધિવાળો થયેલો,અને સંસારની સઘળી ગતિઓનેતે ગતિઓ "જન્મ-મરણ ના પ્રવાહ-વાળી હોવાને લીધે" સ્વાદ વગરની જોતો. તથા "વિચાર થી આત્મ-તત્વ-રૂપી દીવો પામેલો" તે પુરુષ,પોતાનું "મન' અત્યંત ગળાઈ જતાં(ક્ષીણ થઈજતાં) સઘળા સંતાપો થી રહિત થાય છે અને "દેહ-રૂપી-નગર"માં વિલાસ કરે છે.
(૩૬) ચૈતન્ય-સ્વ-૫ નું વર્ણન
રામ કહે છે કે-હે,બ્રહ્મન,પરમાત્મા સર્વ દ્રશ્યો (જગત) થી રહિત છે, તેમાં આ જગત જે પ્રકારથી રહ્યું છે, તે ફરીવાર મને કહો એટલે મને બોધ (જ્ઞાન) ની વૃદ્ધિ થાય.(નોધ-અહીં રામ ફરીવાર કહેવાનું કહે છે!)
વસિષ્ઠ કહે છે કે-જેમ,જળમાં "ભવિષ્ય માં થનારા તરંગો" અટ રીતે ના દેખાય તે રીતે) રહ્યા છે, અને,તે તરંગો ની તેમની પોતાની જુદી સત્તા ના હોવાને લીધે તે જળમાં નથી પણ રહ્યા, તેમ,પર-બ્રહ્મ માં આ સૃષ્ટિઓ અસ્કૂટ-રીતે રહેલી છે અને તેમની પોતાની સત્તા ના હોવાને લીધે નથી પણ રહી.
જેમ,આકાશ એ સર્વદા (હંમેશ) રહ્યું હોવા છતાં પણ સૂક્ષ્મ હોવાને લીધે પ્રતીત થતું નથી દેખાતું નથી) તેમ,"અંશો થી રહિત-ચૈતન્ય-તત્વ" સર્વમાં વ્યાપક હોવા છતાં પણ પ્રતીત થતું નથી. જેમ,સ્ફટિક માં પડતું પ્રતિબિંબ એ સત્ય કહેવાય તેમ નથી કે અસત્ય પણ કહેવાય તેમ નથી, તેમ આત્મા (પરમાત્મા) માં રહેલી આ સૃષ્ટિ (જગત) ને સત્ય કે અસત્ય પણ કહેવાય તેમ નથી. જેમ,આકાશમાં રહેલાં વાદળો નો આધાર આકાશ છે,પણ તે વાદળો ને આકાશનો સ્પર્શ નથી, તેમ,ચૈતન્ય માં રહેલ સૃષ્ટિઓનો આધાર ચૈતન્ય જ છે, પણ તેમણે ચૈતન્ય નો સ્પર્શ નથી.
હે,રામ,જેમ,સૂર્યનાં કિરણો સર્વમાં પહોંચેલાં હોવા છતાં, માત્ર જળમાં જ પ્રતિબિંબિત થાય છે, તેમ,ચૈતન્ય એ સર્વમાં રહેલું હોવા છતાં,પણ પ્રાણીઓના શરીરમાં જ એ "જીવ-રૂપે" પ્રતિબિંબિત થાય છે.
