________________
286
હે રામ,આ વિષયમાં બીજું પણ હું તમને કહું છું તે તમે સાંભળો. જે ગતિ-રૂપ વિકાર છે તે નાશનું કારણ છે. એ ગતિ-રૂપ-વિકાર ચિત્ત-કે-વાય થી થાય છે.એમ વ્યવહારમાં પ્રસિદ્ધ છે. પ્રાણવાયુઓ જે પોતપોતાની ક્રિયાઓ કરે છે-તે તેની ગતિ છે. વીતહવ્યના શરીરમાં યોગ-ધારણાથી પ્રાણવાયુઓની ગતિ શાંત થઇ જતાં, તે પ્રાણવાયુઓ પથરા જેવા દૃઢ થઇ ગયા હતા,તેથી તે મુનિનું શરીરનષ્ટ થયા વિનાનું રહ્યું હતું.
જેના, હાથ-પગ-આદિ બહારના તથા પ્રાણ-આદિ અંદરના ભાગો સહિત-દેહમાં, ચિત્ત તથા વાયુ થી થતો,ગતિ-રૂપી વિકારના હોય,તેના દેહથી વૃદ્ધિ-ક્ષય-આદિ વિકારો દુર જ રહે છે. હે રામ,દેહના બહારના તથા અંદરના ભાગોમાં ગતિ શાંત થઇ જાય, ત્યારે તે દેહમાં ત્વચા-આદિ ધાતુઓ કદી પણ પોતાની પહેલાંની અવસ્થાને છોડી દેતી નથી. ચિત્ત તથા વાયુથી થતું દેહનું હલન-ચલન બંધ થઇ જતાં,સ્તબ્ધ થઇ ગયેલ-ત્વચા-આદિ ધાતુઓ, મેરુપર્વત જેવી સ્થિરતા અને દૃઢતા ને પ્રાપ્ત થાય છે.
આ લોકમાં આપણા જોવામાં આવે છે કે-પ્રાણાયામ આદિથી,ધીર-પુરુષોનું હલનચલન શાંત થઇ જાય છે, ત્યારે તેઓનાં અંગો લાકડાના જેવાં દૃઢ અને શબનાં અંગો જેવાં સ્થિર થઇ જાય છે. હે રામ,આ કારણને લીધે,યોગીઓનાં શરીરો હજારો વર્ષો સુધી સડી જતાં નથી.
હવે, તમારા "વીતહવ્ય તે જ સમયે દેહનો ત્યાગ કરી વિદેહમુક્ત કેમ ના થયા?" તેનો જવાબ આપું છું. રાગથી રહિત થયેલા,બ્રહ્મને સંપૂર્ણ રીતે જાણી ચૂકેલા અને જેનું દેહાભિમાન છૂટી ગયેલું હોય છેએવા જે જે મહાત્માઓ હોય છે.તેઓ પોતાના દેહમાં સ્વતંત્ર જ રહે છે. મહાત્માઓનો જીવાત્મા જયારે અવશેષ રહેલા પ્રારબ્ધને ભોગવવાને માટે પ્રવૃત્ત થાય છે, ત્યારે જીવનમુક્ત થયા પહેલાં કે પછી કરવામાં આવેલાં કર્મો અથવા વાસના,કે પછી ઈશ્વર-એમાંથી કોઈ પણ એને અટકાવવાને સમર્થ થતું નથી.
હે રામ,માટે તત્વવેત્તાઓનો જીવાત્મા પ્રારબ્ધના અવશેષ રહેલા ભોગોને જયારે અકસ્માત ભોગવવાને ધારે છેત્યારે જે જે ઈચ્છે છે તે તુરત જ કરી શકે છે, વીતહવ્યના જીવાત્માએ,કાકતાલીય રીતિથી તે સમયે જીવવાનું જ ધાર્યું હતું, તેથી તેણે જીવનને જ તુરત દૃઢ કરી દીધુ હતું. જ્યારે પ્રારબ્ધના ભોગ પૂરા થઇ રહેતાં,તેમના જીવાત્માએ વિદેહમુક્તિની ધારણા કરી, ત્યારે તે જીવાત્મા વિદેહમુક્ત થઇ ગયો-કેમ કે તેની સ્થિતિ સ્વતંત્ર હતી.
વાસનાઓથી અને પાશોથી રહિત થયેલો અને વાસ્તવિક આત્મ-સ્વ-ભાવથી પ્રકાશિત થયેલો જીવાત્મા જે જે ઈચ્છે છે-તે તે ક્ષણમાત્રમાં થાય છે, કેમ કે તે જીવાત્મા પોતે સર્વ-શક્તિઓથી સંપન્ન પરમાત્મા જ થયેલો હોય છે.
(૯૦) સરૂપ અને અરૂ૫ ચિત્ત-નાશ
વસિષ્ઠ કહે છે કે હે રામ,જયારે વિચારથી ચિત્તનો નાશ થયો ત્યારે વીતહવ્ય મુનિને મૈત્રી આદિ ગુણો પ્રાપ્ત થયા હતા.
રામ કહે છે કે-હે મહારાજ,ચિત્ત, બ્રહ્મમાં અસ્ત પામ્યા પછી,મૈત્રી આદિ ગુણો કોને પ્રાપ્ત થાય છે? અને તેઓ શામાં છૂરે છે? તે મને કહો.એ ગુણો નાશ પામેલા ચિત્તને થાય છે કે-અધિષ્ઠાન ને થાય છે? અને તે ગુણો જીવમાં કે અધિષ્ઠાનમાં ફુરે છે? કેમ કે આપે કહ્યું હતું તેમ, ઝાંઝવાનાં પાણીની નદી,નાશ પામ્યા પછી તેને શીતળતા-આદિ ગુણો સંભવતા નથી. અને નિર્જળ ભૂમિને પણ તેવા ગુણો સંભવતા નથી-એ ગુણોનું જેમાં સ્કૂરણ થાય એવું કંઈ પણ સંભવતું નથી.
