________________
293
અનેકતા વાળી અને એકતાવાળી-એમ સત્તાના બે પ્રકાર છે. તેઓમાં જે એકતાવાળી સત્તા (એટલે કે સમષ્ટિ સત્તા કે ઈશ્વર) છે તે જીવાત્માનું બીજાણું છે, ધટ-પટ પણું કે તું કે હું પણું-વગેરે અનેક વિભાગોથી જે જુદીજુદી સત્તા છે-તે અનેકતાવાળી સતા છે.
સત્તાના ઘટ-પટ-વગેરે જે જુદાજુદા આકારો છે-તે કદી પણ સાચા નથી, એટલા માટે તેઓનું ધ્યાન કરવાની પણ આવશ્યકતા નથી. એકતાવાળી જે નિર્મળ સત્તા (ઈશ્વર) છે તે અનેકતાવળી સત્તાની જેમ કદી નાશ પામતી નથી. અને કદી પણ પોતાના સ્વરૂપને ભૂલતી નથી.
કેટલાએક કહે છે કે "કાળ જ જગતનું કારણ છે" કેટલાએક કહે છે કે "પરમાણુઓ જ જગતનું કારણ છે" અને કેટલાએક કહે છે કે "જાતિ જ જગતનું કારણ છે" પણ તમે કાળને,પરમાણુને કે જાતિને કારણ નહિ માનતાં, સમષ્ટિ સત્તા (એકતા વળી સત્તા) ને (ઈશ્વરને) જ જગતનું કારણ માનીને તેની ભાવના કરો. જો કે કાળ,પરમાણુ અને જાતિ-પણ તેમના જડ-ભાગને કાઢી નાખતાં,બ્રહ્મ-રૂપ જ છેછતાં પણ તેઓ-દૃશ્ય-ભાગ-ભેદ-વાળાં હોવાથી તે વાસ્તવિક નથી.
જેમાં ભેદ-બુદ્ધિ કરાવનારો અને અનાત્માની આસક્તિ આપનારો,કોઈ પણ પ્રકારનો ભેદ રહ્યો હોય, તે પદાર્થ પવિત્ર કેમ હોઈ શકે? હે રામ,તમે પોતામાં એ સમષ્ટિ સત્તાની ભાવના કરી, પરિપૂર્ણ પરમ આનંદવાળા તથા સઘળી દિશામાં ભરપૂર થઈને રહો. એ સમષ્ટિ સત્તા (ઈશ્વર) ના પણ છેડે એટલે તેના પણ અધિષ્ઠાન-રૂપ જે પરમ સત્તા (પરબ્રહ્મ) છેતે જ વાસ્તવિક રીતે જીવનું અને જગતનું બીજ છે-કેમ કે એ સર્વ એમાંથી જ પ્રવર્તે છે.
અને તે કલ્પના વિનાનું,આદિ-અંત વિનાનું-જે આદિ-પદ (પરબ્રહ્મ) છે.તેનું કોઈ પણ બીજ નથી. એમાં જ સર્વ નો લય થાય છે, અને એ પોતે નિર્વિકાર રહે છે. એ પદમાં જેને સ્થિતિ મળી હોય તે પુરુષ ફરીવાર આ દુઃખ-રૂપી સંસારમાં જન્મ ધરતો નથી. એ પદ સઘળાં કારણો નું કારણ છે-અને એનું કારણ કોઈ પણ નથી. એ પદ જ સઘળા સારોનો સાર છે અને તેથી અધિક કોઈ પણ સાર નથી.
જેમ તળાવ માં કાંઠા નાં વૃક્ષો પ્રતિબિમ્બિત થાય છે, તેમ એ ચૈતન્ય-રૂપી મોટા દર્પણમાં -આ સઘળી વસ્તુઓ પ્રતિબિમ્બિત થયેલી છે.અને, જેમ જીભથી મધુર-આદિ છ રસો પ્રગટ થાય છે, તેમ આનંદ એ પદથી જ પ્રગટ થાય છે. વિષયો-પોતે- પોતાથી સ્વાદ વિનાના હોવા છતાં,પણ એ પદના યોગથી જ સ્વાદ વાળા લાગે છે. એટલા માટે એ અત્યંત સ્વચ્છ બ્રહ્મસ્વરૂપ (પરબ્રહ્મ),સધળા આનંદોમાં અત્યંત આનંદ-રૂપ છે, અને સઘળાં પ્રિયોમાં અત્યંત પ્રિય-રૂપ છે.
હે રામ,બ્રહ્માંડો ના સમૂહો એ પદમાં જ ઉત્પન્ન થાય છે,ઉત્પન્ન થયા પછી એમાં જ રહે છે, એમાં જ વધે છે, એમાં જ ફેરફાર પામે છે, એમાં જ ક્ષીણ થવા લાગે છે અને એમાં જ ગળી જાય છે. એ પદ,ભારેમાં ભારે છે,હલકામાં હલકું છે અને સ્થૂળ માં ધૂળ અને સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ છે. એ પદ, દૂરમાં દૂર,સમીપમાં સમીપ,નાનામાં નાનું છે,અને વૃદ્ધમાં વૃદ્ધ છે. એ પદ,તેજના તેજ-રૂપ છે,અંધારાના પણ તત્વ-રૂપ છે, સઘળી વસ્તુઓના અધિષ્ઠાન-રૂપ છે અને દિશાઓના પણ અવકાશ-રૂપ છે.
