________________
285
હે રામ નિરંતર તૃપ્ત રહેનારા આત્માનું જ અનુસંધાન કરનારા અને પરમ પ્રેમના સ્થાનરૂપ-આત્મસુખ ને પામેલા મહાત્મા તત્વવેત્તાઓને સિદ્ધિઓ કંઈ પણ ઉપયોગી લાગતી નથી.
રામ કહે છે કે- હે મહારાજ,ગુફામાં રહેલા તે વીતહવ્યના શરીરને સિંહ-આદિ હિંસક પશુઓ કેમ ખાઈ ગયાં નહિ? અને તે શરીર ધરતીના ગર્ભમાં સડી ગયું કેમ નહિ? વનમાં ગયેલા તે મુનિ તરત જ વિદેહમુક્તિ પામ્યા નહિ,પણ પાછો એ શરીરમાં કેટલોક વિહાર કર્યા પછી વિદેહમુક્તિને પામ્યા,તેનું કારણ શું?
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે રામ,જે જીવાત્મા,વાસના-રૂપી-મેલા દોર થી ખુબ જ વીંટળાયેલો હોય, તે જીવાત્મા જ આ સંસારમાં સુખ-દુઃખોની દશાઓ-રૂપી બળતરાઓ ભોગવે છે. જે જીવાત્મા વાસનાઓથી રહિત અને શુદ્ધ ચૈતન્ય-માત્ર થયેલ હોય છે તેનું શરીર જેમ હોય તેમનું તેમ રહે છે. અને તે શરીરનું છેદન-ભેદન કરવામાં કોઈ સમર્થ ન થતા નથી. એ વિષયમાં હું બીજી પણ એક વાત કહું છું તે તમે સાંભળો.
ચિત્ત જયારે જે જે પદાર્થમાં પડે છે ત્યારે તરત જ તે પદાર્થમય થઇ જાય છે એ નિયમ છે. તમે જુઓ કે-આપણું ચિત્ત જયારે આપણા કોઈ શત્રુને જુએ છે.ત્યારે જાણે-તે શત્રુના હૃદયમાં રહેલા ટ્રેષના પ્રતિબિંબ-વાળું થયું હોય તેમ દ્વેષ-રૂપી વિકારને પ્રાપ્ત થાય છે અનેજયારે આપણે આપણા કોઈ મિત્રને જોઈએ છીએ ત્યારે તે મિત્રના હૃદયમાં રહેલી પ્રીતિના પ્રતિબિંબ વાળું થયું હોય તેમ પ્રીતિના વિકારને પ્રાપ્ત થાય છે.આ વાત આપણે સઘળાએ અનુભવેલી છે.
ઝાડ,પર્વત અને પરદેશી માણસ આપણી પર રાગ-દ્વેષથી રહિત હોય છે.તો એમને જોઇને, આપણું ચિત્ત પણ રાગ-દ્વેષથી રહિત જ રહે છે. એ વાત પણ આપણે સધળાએ અનુભવેલી છે. વળી,ખાવામાં આવતા જે જડ પદાર્થો છે-તેઓના ગુણ-દોષના પ્રતિબિંબો પણ આપણા ચિત્તમાં પડે છે. જેમકે-મીઠો પદાર્થ જોવામાં આવતાં આપણું મન તેને લેવા માટે ચપળ બને છે, પણ રસ વિનાનામાં આપણું ચિત્ત કોઈ પણ સ્પૃહા રાખતું નથી.
આ રીતે જ યોગીનું શરીર કે જે રાગ-દ્વેષ-વિનાના જીવન વિલાસ-વાળું હોય છે તેના પર જયારે હિંસક પ્રાણીઓનું ચિત્ત પડે છે ત્યારે તે પ્રાણીઓનું ચિત્ત પણ તુરત જ રાગ-દ્વેષથી રહિત થઇ જાય છે, માટે હિંસક પ્રાણીઓ યોગીના શરીરને કંઈ અડચણ કરતા નથી. અને એજ પ્રાણી તે યોગીના શરીરથી દુર જાય છે ત્યારે તે ફરીથી હિંસકપણા ને પ્રાપ્ત થાય છે, કેમ કે, જેવા પ્રકારનો પદાર્થ જોવામાં આવે તે પ્રકારે જ ચિત્ત થઈ જાય છે. આ જ કારણથી હિંસક પ્રાણીઓએ વીતહવ્યના શરીરને છેદી નાખ્યું નહોતું.
હવે તમારા બીજા પ્રશ્નનો જવાબ એ છે કેઆત્મ-રૂપ "અનુભવ".એ સત્તા-સામાન્ય-રૂપે,કાષ્ઠ,પથરા-આદિ સર્વ જડ પદાર્થોમાં પણ રહેલો હોય છે. જેમ,સૂર્યનું પ્રતિબિંબ સઘળા પદાર્થોમાં પડે છે, પણ કેવળ જળ-આદિ પદાર્થોમાં જ ચંચળ અને ચકચકિત દેખાય છે, તેમ, આત્મા-રૂપ અનુભવ સર્વ પદાર્થોમાં રહેલો હોય છે. પણ કેવળ લિંગ-શરીરો માં જ તે ચંચલ અને ચકચકિત દેખાય છે.
વીતહવ્યનું શરીર તત્વબોધ અને સમાધિથી નાશ પામ્યા જેવું થઇ જતાં, તેના સ્થૂળ શરીરમાં રહેલો આત્મા-રૂપ "અનુભવ", પૃથ્વી,જળ,વાયુ અને અગ્નિમાં રહેલા આત્મા-રૂપ "અનુભવ" જેવો નિર્વિકાર થઇ ગયો હતો. તેથી તે મુનિનું શરીર સડી ગયું નહોતું.
