________________
242
આ સંસારમાં મનથી આસક્ત રહીને વ્યવહાર કરનારા લોકોનાં શરીરોને તૃષ્ણા-રૂપી અગ્નિ બાળી નાખે છે. આવા મનુષ્યોના વારંવાર થતા જન્મોને ગણી નાખવામાં કોણ સમથે છે?
જેમનું મન સંસારમાં આસક્ત છે, તેઓના માટે જે આ રૌરવ-વગેરે નામનાં નરકોનાં અંતઃપુરો હારબંધ બાંધેલાં છે, કે જેઓમાં "યાતનાઓ" નામની રાણીઓ ભોગવવામાં આવે છે. જગતમાં જે જે દુઃખો છે-તે સઘળા આસક્તિ-વાળાઓ માટે જ ઈશ્વરે ઠરાવેલાં છે. જીવોને જન્મ-મરણની દુર્દશાઓ માં નાખવાને જ ઈચ્છનારી,અવિધાએ (અજ્ઞાન) આ દુઃખની જાળ પાથરેલી છે.
હે રામ, જેમ વર્ષાઋતુમાં નદીઓ જળના પૂરથી ખુબ ફ્લાય છે, તેમ,ઐશ્વર્ય-આદિ-વિભૂતિઓ,ભોગોની આસક્તિના ત્યાગથી અત્યંત વિસ્તાર પામે છે.મન ની અંદર જે આસક્તિ છે તે અંગો ને અંગારા-રૂપ છે, અને જે આસક્તિનો ત્યાગ છે-તે-અંગોને અમૃત-રૂપ છે.એમ સમજો.
સઘળા વિષયોની આસક્તિથી રહિત,શાંત,આકાશની પેઠે નિર્લેપ રહેનારું, બ્રહ્મ-વિષયમાં ઉત્સાહ ધરાવનારું,અને,અવિધામાં ઉત્સાહ વગરનું મન સુખ આપનારું જ થાય છે. અને આવા ચિત્ત થી જે સંસારમાં રહે છે તે જીવનમુક્ત જ છે.
(૬૯) મન ને આસક્તિરહિત કરીને બ્રહ્મમાં અવશિષ્ટ કરવાનો ક્રમ
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે રામ,સર્વદા સર્વ વ્યવહારમાં પુત્ર,સી,મિત્ર-આદિ સધળાંની સાથે રહેતાં,ધનનો ઉધમકરતાં, અને સધળા પ્રકારના કાર્યો કરતાં પણ સમજુ પુરુષે પોતાના મનને ધન આદિ ઉધમોમાં આસક્ત રાખવું નહિ. થઇ ગયેલી (ભૂતકાળની) વાતોની ચિંતામાં આસક્ત રાખવું નહિ,તેમ,વર્તમાનમાં પણ આસક્ત રાખવું નહિ, આકાશમાં-મધ્યમાં-નીચે (જમીન પર) કે કોઈ ખૂણાઓમાં મનને આસકત રાખવું નહિ.
તેમ જ શરીરમાં,ભોગોપી ઇન્દ્રિયોની વૃત્તિઓમાં,ઇંદ્રિયોમાં,યોગ સંબંધી ધારણ કરવાનાંપ્રાણ,બ્રહ્મરંધ્ર,ભુકૃતીઓનું-મધ્ય,નાસિકાનો અંત,મુખ તથા કીકીઓ-ઈત્યાદિ સાધનોમાં, અંધકારમાં,પ્રકાશમાં,હૃદયાકાશમાં,જાગ્રત-સ્વપ્ત કે સુષુપ્તિમાં,સત્વ-રજસ કે તમોગુણમાં,કાર્ય પદાર્થોમાં, માયામાં,સૃષ્ટિના આદિ-મધ્ય કે અંતકાળમાં,ટુકડામાં,દુર કે પાસે રહેલામાં,નામ-રૂપાદિમાં,જીવમાં, શબ્દ-સ્પર્શ-રૂપ-રસ-ગંધમાં,વિષયોની અભિલાષથી પરવશતામાં,વિષયોના ઉપભોગ-રૂપી ફળમાં, બીજા લોકમાં જવા-આવવાની સિદ્ધિઓમાં અને લાંબા કાળ સુધી જીવવા-આદિ સિદ્ધિઓમાંપણ સમજુ પુરુષ,પોતાના મનને આસક્ત રાખવું નહિ.
મન કેવળ બુદ્ધિની સાક્ષીમાં જ શાંતિ લઈને અને બીજા સઘળા વિષયો તુચ્છ સમજીને, વ્યાપક ચૈતન્યના જ અનુસંધાનમાં રહે એમ કરવું જોઈએ. સર્વત્ર રહેલી સર્વ પ્રકારની આસક્તિઓ ટળી જવાથી,અને એ સ્થિતિમાંજ રહેવાથી, બ્રહ્મપણાને પ્રાપ્ત થયેલો જીવ,આ સઘળા વ્યવહારને કરે તો પણ ભલે અને ના કરે તો પણ ભલે. વ્યવહાર કરવાથી કે ના કરવાથી તેને કોઈ હાનિ કે લાભ થતાં નથી.
જેમ આકાશ વાદળાં જોડે સંબંધ પામતું નથી,તેમ,આત્મારામ થયેલો જીવ,ક્રિયાઓ ના ફળોથી સંબંધ પામતો નથી.માટે એવો જીવ ક્રિયાઓ કરે તો પણ ભલે અને ના કરે તો પણ ભલે.
હે, રામ,સ્વ-રૂપમાં શાંતિ પામેલો,સર્વદા સ્વયંપ્રકાશ રહેતો અને વ્યવહારનાં ફળોમાં ઈચ્છા નહિ રાખતો જીવ, વ્યવહાર કરતો હોય તો પણ અવિધા-આદિથી રહિત હોવાને લીધે,કર્મોના ફળોના સંબંધને પ્રાપ્ત થતો નથી. અને પ્રારબ્ધ નો ક્ષય થવા સુધી,દેહ-રૂપી ભારને જાણે સહન કરી રહ્યો હોય તેવી સ્થિતિમાં તે રહે છે.
