________________
268
હું, જેનો આદિ કે અંત નથી અને જેમાં જીવ-પણું નથી તેવા પવિત્ર પદને પામ્યો છું. અત્યંત શાંત,સૂક્ષ્મ,અવિચલ અને સર્વ-વ્યાપક આભા થઈને જ રહ્યો છું. બહારના કે અંદરના વ્યવહારની જે કોઈ વસ્તુઓ છે-તે વિસ્તીર્ણ બ્રહ્મ જ છે. જો ચિત્ત હોય તો પણ ભલે અને ના હોય તો પણ ભલે મરી જાય તો પણ ભલે અને રહે તો પણ ભલે, હું, કે જે અખંડ પ્રકાશ-સ્વ-રૂપે પ્રકાશું છું-તેને એ ચિત્ત હોવા ના હોવા-આદિનો વિચાર કરવાનું શું પ્રયોજન છે?
હું મૂર્ખતાને લીધે વિચાર કરતો નહોતો,તેથી દેહ-રૂપ થઈને રહ્યો હતો, પણ હવે તો હું વિચાર કરવાને લીધે, સર્વવ્યાપક પરમાત્મા થયો છું.અને "હવે વિચાર કરનાર કોઈ (બાકી રહ્યો છે કે નહિ?" એવો વ્યર્થ જે સંકલ્પ ઉઠે છે તેને પણ હું ત્યજી દઉં છું. "હું સાક્ષી-રૂપ જ છું" એવો નિર્ણય કરીને,હું શાંત-પણાથી મારા સ્વ-રૂપમાં જ રહું છું અને ચૂપ થઈ જાઉં છું.
હે રામ, વિવેકી પુરુષ,ખાતાં,જતાં,સૂતાં,બેસતાં-પણ પોતાની બુદ્ધિ વડે નિરંતર આવો વિચાર જ કરવો જોઈએ. સ્વસ્થ અને સ્વરૂપમાં જ રહેલા,પોતાના ચિત્તથી આવો વિચાર કરીને જીવનમુક્ત પુરુષો, કોઈ પણ પ્રકારનો ઉદ્વેગ નહિ રાખતાં,વ્યવહાર સંબંધી સર્વ કાર્યો કર્યા કરે છે.અને સુખથી વિચરે છે.
(૮૨) વીતહવ્ય મુનિએ ઇન્દ્રિયો તથા મનને સમજણ આપી
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે રામ, જેમણે આત્માને જાણ્યો હતો તેવા વિદ્વાન સંવર્ત મુનિએ,એ પ્રમાણે વિચાર કર્યો હતો,અને વિધ્યાચળમાં તેમને આ જ વિચાર મને કહ્યો હતો.તમે પણ વિચારમાં તત્પર રહેનારી બુદ્ધિ વડે, આ નિશ્ચયને પકડીને અનુક્રમે જ્ઞાનની ભૂમિકામાં ચડતાં ચડતાં આ સંસાર-રૂપી-સમુદ્રમાંથી નીકળી જાઓ.
હે રામ, હવે મોક્ષ આપનારો તથા ઇન્દ્રિયો અને મનને સમજાવવા-રૂપ એક બીજો વિચાર કહું છું તે તમે સાંભળો. જે વિચારથી,વીતહવ્ય નામના મુનિએ સઘળા સદેહોથી રહિત થઈને પરમ પદમાં નિવાસ કર્યો હતો. પૂર્વે મહાતેજસ્વી વીતહવ્ય મુનિ,સંસારથી કંટાળી જઈને,સમાધિ કરવાનું સ્થળ શોધવા માટે,
વિધ્યાચળની ગુફાઓની આસપાસ ફરતા હતા.આખરે તેઓએ સુગંધ-વાળી અને કપૂરથી ધોળેલી,કેળનાં પાંદડાઓથી બનાવેલી,પર્ણ-શાળામાં પ્રવેશ કર્યો.
મૃગચર્મ પાથરીને,તેઓ શુદ્ધ અને સમતા-વાળા આસન પર બેઠા.પદ્માસન વાળી,પગનાં તળિયાં પર હાથની આંગળીઓ રાખી,ડોકને ઉચી રાખી,શરીરને સ્થિર કરી,શિખરની પેઠે તેમણે સ્થિતિ કરી. તે મુનિએ.વિષયોમાં ચારે તરફ વિખરાયેલા પોતાના મનને ધીરે ધીરે સમેટી લીધું અને અનુક્રમે બહારના તથા અંદરના વિષયોનો ત્યાગ કરતાં,પોતાના મનથી વિચાર કર્યો.
વીતહવ્ય સ્વગત કહે છે કે-અહો,વિષયોમાંથી પાછું વાળેલું છતાં પણ ક્ષણ-માત્રમાં ચંચલ થઇ જતું,આ મન, તિરંગો થી તણાતાં જતાં પાંદડાની જેમ,સ્થિરતાને પ્રાપ્ત થતું નથી. ચક્ષુ-આદિ પ્રચંડ ઇન્દ્રિયોએ ભ્રમથી પકડેલા વિષયોની માટે,આ મન,હાથથી પછાડેલા દડાની જેમ નિરંતર ઉછળ્યા જ કરે છે.આ મન ઇન્દ્રિયોએ વધારેલી વૃત્તિઓમાં,એક ને ત્યજી બીજીને અને બીજીને ત્યજી ત્રીજીનેએમ અનેક વૃત્તિઓમાં ભટક્યા કરે છે.અને જેમાંથી પાછું વાળીએ-તો તેમાંજ ગાંડાની માફક પાછું દોડે છે. જેમ વાંદરો વૃક્ષોમાં કૂદયા કરે છે તેમ આ મન,જુદાજુદા વિષયોમાં કૂદયા કરે છે.
હવે હું,પ્રથમ મનને નીકળવાનાં પાંચ-દ્વારો-રૂપ,આ તુચ્છ,ચક્ષુ-આદિ કે જે "ઇન્દ્રિયો" એ નામથી ઓળખાય છે, તેઓનું જ સારી રીતે અવલોકન કરું. હે,અભાગણી ઇન્દ્રિયો,જેમ સમુદ્રના જળને સ્થિર થવાનો અવસર મળતો નથી,તેમ તમને પણ સ્થિર થવાનો અવસર નથી મળતો કે શું? તમે જો સ્થિર થાઓ,તો જ મને સમાધિથી આત્માનું દર્શન મળે.
