________________
270
તું જો જીવ-રૂપ હોય તો.જે આત્મા છે તે જ તારું સ્વરૂપ છે.માટે તારે નિર્વિકલ્પ-પણે જ રહેવું જોઈએ, કેમકે,અનેક-વિકલ્પોથી ભરેલી અને દુઃખ દેનારી,તારી આવી સ્થિતિ ધટતી જ નથી. કર્તાપણું અને ભોક્તા પણું કે જેને તે પોતામાં મિથ્યા જ માની લીધેલાં છે, તેમને ધીરે ધીરે યુક્તિથી હું ભૂંસી નાખું છું. તે યુક્તિ તું સાંભળ.
તું પોતે જડ છે, તો પછી તારે કર્તાપણું કેવું? "શિલાઓ નાચે છે" એ વાત કેમ કરી સંભવે? માટે તું એમ સ્વીકાર કર કે "મારામાં જે શુદ્ધ પરમાત્માનો પ્રતિબિંબ-રૂપ ભાગ છે, તેની સત્તાથી જ મારું સઘળું જીવન છે" હે ચિત્ત, તું જીવે છે,ઈચ્છે છે,હણે છે, જાય છે,નાચે છે-એ સઘળું વૃથા જ છે. કેમકે એમાંથી કોઈ પણ ક્રિયા,તારી પોતાની શક્તિથી થતી નથી-પણ-આત્માની શક્તિથી જ થાય છે માટે એ ક્રિયાઓ તારી કરેલી કહેવાય નહિ પણ આત્માની શક્તિથી જ કરેલી કહેવાય.
જે કામ જેની શક્તિથી કરવામાં આવે-તે કામ તેણે જ કરેલું કહેવાય.. જેમ કે-દાતરડું પુરુષની શક્તિથી ઘાસ કાપે છે માટે પુરુષ જ કાપનાર કહેવાય-દાતરડું નહિ.
હે ચિત્ત,તું સ્વભાવથી જ અત્યંત જડ છે,અને તને જે ચેતન મળે છે, તે સર્વજ્ઞ આત્માથી જ મળે છે. માટે,આત્મા પોતે જ પોતાને સર્વ પદાર્થ-રૂપે ગોઠવે છે-એમ સિદ્ધ થાય છે. એટલે તારામાં કર્તા-પણું પ્રાપ્ત થતું જ નથી.મહા-સમર્થ આત્મા જ તને સર્વદા જાગ્રત કરે છે. આ સંસારમાં કેવળ બોધ-રૂપ આત્મ-સત્તા જ ક્રૂરે છે, અને તેની સત્તાથી જ તું "ચિત્ત" એ શબ્દને તથા તેના અર્થને ધારણ કરી રહ્યું છે.
આ પ્રમાણે તું,આત્માની શક્તિ-રૂપ-અજ્ઞાનમાંથી આવેલું છે-એમ સિદ્ધ થાય છે. માટે જો જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય તો-જેમ સખ્ત તડકામાં હિમ પીગળી જાય છે-તેમ તું પીગળી ગયા વિના રહે જ નહિ.
હે ચિત્ત,તું જ્ઞાનથી પીગળી જાય એમ છે એટલા માટે તું મુએલું જ છે,નિશ્ચટ છે અને વાસ્તવિક રીતે જોતાં તું મુદ્દલે છે જ નહિ.તેથી તારે "હું આત્મા છું" એવી દુઃખ આપનારી આસક્તિ રાખવી નહિ. હે ચિત્ત,તારી કરેલી સઘળી કલ્પનાઓ -મિથ્યા જ છે.કેમકે અખંડ અનુભવ-રૂપ બ્રહ્મ જ સર્વ જગત-રૂપે ફુરે છે. બ્રહ્મ ની "ચૈતન્ય-શક્તિ" ના મિશ્રણ-વાળી "માયા-શક્તિ" જ મનુષ્યો-રૂપે દેવતાઓ-રૂપે અને બ્રહ્માંડો-રૂપે ગોઠવાયેલી છે.આ જગત આત્માના ફૂરણો વિના બીજું કંઈ નથી.
હે મૂઢ ચિત્ત,તું જો પોતાને ચૈતન્યમય સમજતું હોય તો તે કદી પણ એ પરમ-પદથી જુદું નથી, તો હવે કોના માટે ચિંતા કરે છે? તું પણ નથી અને દેહ પણ નથી, જે કંઈ છે તે સ્વયંપ્રકાશ અને વ્યાપક બ્રહ્મ જ છે. અવિચલ આત્મામાં "હું અને તું" વગેરે કેવળ આભાસો જ સૂર્યા કરે છે, માટે કોને શી પીડા છે? કોઇને કંઈ પીડા નથી.તું જો આત્મા હોય તો સર્વવ્યાપક આત્મા એક જ છે,બીજો કોઈ નથી. માટે તું (ચિત્ત) આત્માની પ્રાપ્તિ માટે નિશ્ચિંત રહે.
"આ શરીર હું છું અને આ સ્ત્રી, પુત્ર,ધન મારાં છે"એવી નકામી આસક્તિ તું શા માટે રાખે છે? જો સસલાંના શિંગડાંથી કોઈ માર્યો જતો હોય તો જ મિથ્યા પદાર્થોની આસક્તિથી લાભ થવો સંભવે. હે શઠ ચિત્ત,જેમ દિવસમાં છાયા અને તડકા સિવાય ત્રીજો કોઈ ભાગ જ નથી, તેમ,જગતમાં ચૈતન્ય અને જડ સિવાય ત્રીજો કોઈ ભાગ જ નથી.
