________________
276
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે રામ,આ જે કંઈ જગત જોવામાં આવે છેતેને જીવનમુક્ત પુરુષો,શાંત અને આકાશના જેવા, નિર્મળ બ્રહ્મના જેવું જ જાણે છેમાટે તેઓને બંધન-મોક્ષના દેખાવો ક્યાંથી થાય?
જેમ બળી ગયેલું કપડું,પ્રથમ જેવા જ આકારવાળું જોવામાં આવતું હોવા છતાં, કશા કામનું નથી, તેમ જીવનમુક્ત પુરુષોની દ્રષ્ટિમાં,મિથ્યા થઇ ગયેલું જગત, પ્રારબ્ધ ના અવશેષ-પણાને લીધે દેખાતું હોવા છતાં,પણ તેઓને બંધન આપનાર થતું નથી. આ બ્રહ્મ-રૂપ ચૈતન્ય,સર્વને આત્મ-સ્વ-રૂપ માની લઈને,ઘણાંઘણાં જગતનો અનુભવ કરી ચુક્યું છેઅને ઘણાંઘણાં જગતનો અનુભવ કરે છે.
પૃથ્વીમાં દબાઈ રહેલા તે વીતહવ્ય મુનિના ચૈતન્યમાં,ખોટા જ ગોઠવાયેલા અસંખ્ય લોકોમાંજે અજ્ઞાની ઇન્દ્ર હતો,તે હમણાં "દિન" નામના દેશમાં રાજા થયો છે.જયારે સદાશિવના ગણની પદવી મળી હતી, તે સમયમાં કૈલાસ ના વનના કુંજમાં,તેમનો ક્રીડા કરવાનો જે હંસ હતોતે હમણાં ભીલ લોકોનો રાજા થઈને રહ્યો છે.
રામ કહે છે કે-વાતહવ્યના જોવામાં આવેલી એ સૃષ્ટિઓ જો વીતહવ્યના મનથી થયેલી હોય - તો તેઓમાં જે ઇન્દ્ર-હંસ વગેરે પ્રાણીઓ (જીવો) દેખાયા હતાં.તેઓ પણ ભ્રાંતિમાત્ર જ હોવાં જોઈએ, અને જો તેઓ ભ્રાંતિમાત્ર હોય તો-ચેતનવાળાં હોવાં કેમ ઘટે?
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે રામ,વીતહળે જોયેલા જગતની પેઠે આ તમારા જોવામાં આવતું જગત ભ્રાંતિમાત્ર જ છે, તે છતાં,આ જગતનાં પ્રાણીઓ ચેતનાવાળાં તો દેખાય જ છે. જેમ આ જગતનાં પ્રાણીઓ ચેતનાવાળાં છે તેમતે જગતનાં (વીતહળે જોયેલા) પ્રાણીઓ પણ ચેતનાવાળાં જ હતાં. હે રામ,આ જગત પણ ચૈતન્યમાત્ર જ છે અને કેવળ મનની ભ્રાન્તિને લીધે,જુદા આકારવાળા જેવું દેખાય છે. અને તેવી જ રીતે તે જગત,ચૈતન્યમાત્ર જ હતું અને કેવળ મનની ભ્રાન્તિને લીધે જુદા આકાર વાળું જણાયું હતું. વાસ્તવિક રીતે જોતાં તે જગત પણ નહોતું અને આ જગત પણ નથી જ.
તમે જે આ જગત જુઓ છો તે મુલે છે જ નહિ જે કંઈ જગત દેખાય છે, તે કેવળ બ્રહ્મ જ પ્રકાશે છે. ભૂતકાળ, વર્તમાનકાળ અને ભવિષ્યકાળ નું આ જગત બ્રહ્મ-રૂપ છે અને વાતહવ્યને દેખાયેલું જગત પણ બ્રહ્મ-રૂપ જ હતું.આ જે કંઇ દૃશ્ય-રૂપ જગત છે તે,તે સઘળું બ્રહ્મ-રૂપ અધિષ્ઠાનમાં,મનથી કપાયેલું છે. આવા પ્રત્યક્ષ દેખાતા રૂપ-વાળું જગતજ્યાં સુધી-તે-- "બ્રહ્મ-રૂપ અધિષ્ઠાનમાં કલ્પિત છે" એમ જાણવામાં ના આવે-- ત્યાં સુધી તે વજ જેવું દૃઢ થઇ પડે છે અને જાણવામાં આવે કે તરત જ તે જગત બ્રહ્મ-રૂપ થઇ જાય છે.
પરબ્રહ્મ કંઈ પણ વિકાર નહિ પામતાં.માયાથી ચિત્ત-રૂપે થાય છે. ચિત્ત જ વારંવાર મનન કરવાથી-મન-એ નામને પ્રાપ્ત થાય છે. અને તે મને જ આ જગતને ફેલાવ્યું છે. હે રામ,આ દૃશ્ય જગત આ રીતે જ થયું છે, અને વાસ્તવિક રીતે જોતાં કંઈ પણ થયું જ નથી.
(૮૫) વીતાવ્ય મુનિ જીવનમુક્ત સ્થિતિમાં રહ્યા
રામ કહે છે કે- હે મહારાજ,પછી વીતહવ્ય મુનિએ પૃથ્વીના ગર્ભમાં રહેલા પૃથ્વીમાં દટાયેલા પોતાના દેહને તેમાંથી બહાર કાઢયો કે નહિ?કાઢયો તો શી રીતે કાઢયો?
