________________
274
જે વિવેકની કૃપાથી,હમણાં મિથ્યા-રૂપ નષ્ટ થઈને તને અવિનાશી આત્મ-સ્વ-રૂપ પ્રાપ્ત થયું છે તે વિવેકને હું પ્રણામ કરું છું. હે ચિત્ત,તું પોતે પણ ઘણી રીતે સમજેલું છે, અને તને શાસ્ત્રોમાં પણ ઘણી રીતે સમજાવેલ છે કેજેથી તું ચિત્ત-પણાથી છૂટીને આત્મા-રૂપ થયેલું છે,તને આત્મ-સ્વરૂપ ની પ્રાપ્તિ થઇ છે તે તારા કલ્યાણ માટે જ થઇ છે.હમણાં તું સઘળી વાસનાઓ વિનાનું થઈને બ્રહ્મ-રૂપ થયેલું છે. વિવેકના અભાવથી ઉત્પન્ન થયેલું તારું ચિત્ત-પણું,વિવેકથી નષ્ટ થઈ ગયું છે.
હે ભલા ચિત્ત,તારી પોતાની ઈચ્છા નહિ હોવા છતાં,પણ તારામાં વિચાર સ્થિર થયો છે, તેથી સઘળી રીતે આ તારો વિનાશ પ્રાપ્ત તને થયો છે, કે જેથી તને પરમસુખની પ્રાપ્તિ થશે.
વીતહવ્ય કહે છે કે-હે ચિત્ત,હે ઇન્દ્રિયોના અધ્યક્ષ,હું સિદ્ધાંતની યુક્તિઓથી મારા સ્વરૂપને જાણીને - સંસારના પારને પામ્યો છું હવે તારું ભલું થજો.તે પૂર્વે,હમણાં કે હવે પછી પણ થશે નહિ,તારું ભલું થજો.
હું તને છોડી જ દઉં છું,મારા સઘળા સંતાપો ટળી ગયા છે, હું શાંત થયો છું, અને પરમ સુખ પામ્યો છુંતે બહુ સારું થયું.હું સાક્ષી-રૂપે અને પોતાના સ્વરૂપમાં જ રહ્યો છું. ઉપરનાં કહેલ કારણોને લીધે,હવે સંસારમાં ચિત્તની સ્થિતિ રહી જ નથી. ચિત્ત મુલે છે નહિ,આત્મા તો છે, છે, અને છે-કે જે આત્માથી જુદું બીજું કંઈ છે જ નહિ. એ આત્મા હું જ છું અને મારા સિવાય બીજું કંઈ છે જ નહિ.
હું ચૈતન્યરૂપ,સ્વયંપ્રકાશ, છુ,બોધરૂપ છું, અને સર્વત્ર-સદા રહેલો છે. શુદ્ધ ચૈતન્ય માં "આ આત્મા છે" એવી કલપના પણ દુર્લભ છે-તો પછી તેમાં અનાભ પદાર્થો ની કલપનાના જ હોય,તેમાં કહેવું શું? અખંડ પદાર્થ માં બીજા પદાર્થની કલ્પના ક્યાંથી જ હોય? માટે "એ આત્મા હું છું" એમ પણ નહિ બોલતાં ચૂપ થઈને મારા સ્વરૂપમાં જ રહું.
હું મારા હદયમાં,મારું સ્વરૂપ જ કે જે વિષયોથી રહિત છે,વાસનાઓથી રહિત છે,ચિદાભાસ (જીવ) પણાથી પણ રહિત છે,પ્રાણના સંચાર વિનાનું છે,ભેદના દોષથી રહિત છે,અને જગતનો બાધ થતા અનુભવ-રૂપે અવશેષ રહેલું છે. તેને પ્રાપ્ત થઈને શાંત થયો છું, મનની ચેષ્ટા અને વાણીના વ્યાપારને છોડી દઉં છું.
(૮) વીતહવ્ય મનિની સમાધિ
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે રામ, આ પ્રમાણે નિર્ણય કરીને,વાસનાથી રહિત થયેલા એ વીતહવ્ય મુનિ વિધ્યાચળની ગુફાની અંદર સમાધિમાં સ્થિર થયા.ગતિથી રહિત,પૂર્ણ તથા સ્વયંપ્રકાશ-અનુભવ-રૂપ આનંદથી શોભતા, અને જેમનું મન અસ્ત પામી ગયું હતું એવા તે મુનિ, પવન વિનાના સમયે નિશ્ચલ થયેલા સમુદ્ર જેવા ગંભીર જણાવા લાગ્યા.
વાસનાઓ બળી જવાને લીધે,અનુક્રમે તેમની મન આદિ ઇન્દ્રિયો,તેમની અંદર શાંત થઇ ગઈ. પૂરી રીતે નહિ મીંચાયેલાં,પૂરી રીતે નહિ ઉધડેલાં, તથા,મીંચાયેલાં ભાગોની અંદર રહેલાં-ગતિ વિનાની પાંપણોવાળાં, અને જાણે નાસિકાની ટોચ પર બંને બંને પાસેથી સરખી રીતે પડતા થોડાકોડા પ્રકાશ વાળાં હોય-- એવાં જણાતાં તેમનાં નેત્રો,કમળ સરીખાં શોભવા લાગ્યાં. કાયા,મસ્તક અને ડોકને સમાન રીતે અક્કડ રાખીને બેઠેલા એ મહાબુદ્ધિમાન મુનિ, જાણે ચિત્રમાં આલેખાયેલી મૂર્તિ હોય એવા સ્થિર દેખાવા લાગ્યા.
ગુફામાં આ રીતે સમાધિ ધારણ કરીને બેઠેલા એ મુનિને ત્રણસો વર્ષ એક ઘડીની પેઠે વીતી ગયાં.
