________________
હે,રામ વસ્તુઓની જે જે સત્તા છે,તે તે સત્તા ચૈતન્યથી ભિન્ન નથી."જગત ચૈતન્યથી જુદું છે" એમ જો બોલવામાં આવે તો-તે ધેલા નું જ બોલવું કહેવાય છે.સઘળા કાળમાં, અનંત કલ્પોના ક્રમોમાં,અને મધ્યમાં પણ જે જે જગતો છે,તથા તે જગતોમાં જીવોનાં જે જવા-આવવાં છે,તે સધળાં આત્મા જ છે.આત્મા વિના બીજું કંઈ છે જ નહિ. માટે તમે એ પ્રમાણે બુદ્ધિ રાખો અને બુદ્ધિથી સંસાર તરી જાઓ.
(૭૩) અહંકાર નષ્ટ થતાં મુક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હવે એક બીજો વિચાર કહું છું-કે જે-વિચાર-રૂપી દૃષ્ટિથી તમે આત્માને અવિચળ દેખશો,અને, દિવ્ય-દૃષ્ટિ-વાળા થશો.
"હું" કે જે આત્મા છું,તે જ બ્રહ્માંડોમાં સર્વ સ્થળે રહ્યો છું,હું આ તુચ્છ-દેહ-રૂપ નથી,અને દેહાદિ માત્રથી જુદાં પણ નથી,હું કે જે સર્વ-સ્વ-રૂપે એક જ છું,તેમાં મારો પોતાનો જ ભેદ બતાવનાર "દ્વૈત" જ કેમ હોય? " એવી રીતનો નિશ્ચય રાખીને પોતાનામાં રહેલા,આ સઘળા જગતને પોતા-રૂપ જુઓ.
અને આમ જોવાથી તમે હર્ષ-શોક ને પરવશ થઇને-તેઓથી પરાભવ પામશો નહિ.
હે રામ, જયારે આ સધળું જગત એ રીતે જ જોવામાં આવે તો પછી કયો પદાર્થ પોતાનો કે પાકો રહે? જે કંઈ ઇન્દ્રિયોથી પ્રાપ્ત થાય એવું છે તે શું આત્મા થી જુદું રહે?
આમ છતાં પણ લોકો હર્ષ-શોકને ધારે છે-તો તે તેઓની ભૂલ જ છે.
જ્ઞાની થઈને જો -તે હર્ષ-શોકને ધરતો હોય તો તેને અજ્ઞાની (દેહમય) જ સમજવો.
પરમાર્થ(પરમ-અર્થ)ને લગતા હોવાને લીધે મોક્ષને આપનારા -બે-"અહંકારો" સાત્વિક-કે -નિર્મળ કહેવાય છે. "હું અત્યંત સૂક્ષ્મ છું,અને સર્વથી ન્યારા-સ્વ-રૂપ-વાળો છું" એ પહેલો અહંકાર છે અને
"સઘળું જગત હું જ છું" એવા પ્રકારનો બીજો અહંકાર છે.
"હું દેહ છું" એવા પ્રકારનો જે ત્રીજો અહંકાર છે તે-શાંતિ માટે નહિ પણ દુઃખ માટે છે-એમ જ સમજો. તમે મુક્તિને અર્થે એ ત્રણે અહંકારોને ત્યજી દઈને-સર્વનો ત્યાગ કરતાં જે પૂર્ણ-ચૈતન્ય અવશેષ રહે છેતેનું જ અવલંબન કરીને તેમાં જ સ્થિર થઇ તત્પર રહો.
આત્મા સર્વથી ન્યારા સ્વ-રૂપ-વાળો હોવા છતાં પણ પોતાની સત્તાથી નાશ પામતી સત્તા-વાળા જગતને પૂરનારો
હોવાને લીધે સર્વનો પ્રકાશક થઈને સ્ફુરે છે.તમે પોતાના અનુભવથી જ તે જુઓ.
તમે પોતે એ સ્વયંપ્રકાશ આત્મા જ છો.તમે દેહાદિની વાસનાઓ સહિત અહંકારના અધ્યાસને છોડી દો. હે રામ,એ આત્મા અનુમાનથી કે વેદનાં વાક્યોથી જણાય તેમ નથી પણ અનુભવથી જ પ્રત્યક્ષ થાય છે. સર્વ કાળમાં-સર્વ પ્રકારોથી જે કંઈ છે તે સઘળું આત્મા જ છે.
ઇન્દ્રિયોથી,શબ્દ-સ્પર્શ,રૂપ,રસ,ગંધ-એ વિષયોનાં જે જ્ઞાન થાય છે-તેમાં ઇન્દ્રિયો-રૂપી તથા વિષયો-રૂપી ઉપાધિઓનો ત્યાગ કરતાં,જે અખંડ "અનુભવ" અવશેષ રહે છે-તે સ્વયં-પ્રકાશ આત્મા જ છે. એ આત્મા કાર્ય-કારણ-સૂક્ષ્મ-સ્થૂળ પણ નથી અને કાર્ય-કારણ અને સ્થૂળ-સૂક્ષ્મ ના મધ્યમાં પણ નથી. આમ છતાં પણ જે કંઈ સધળું છે તે આત્મા જ છે.
જે બોલે છે-તે આત્મા જ બોલે છે-પણ તેને (એટલે કે તે કેવો છે? તે વિષે) કોઈ બોલી શકતું નથી.
હે,રામ,તમે એ અખંડ આત્માનું અવલોકન કરો."આ આત્મા છે અને આ અનાત્મા છે"
એવી રીતની સંજ્ઞાઓનો ભેદ પણ આત્માએ જ પોતાનામાં કલ્પેલો છે.
250
જો કે ત્રણે કાળમાં સ્વયંપ્રકાશ એ આત્મા સર્વત્ર રહેલો છે,
તો પણ -અત્યંત સૂક્ષ્મપણા અને અત્યંત મોટાપણાને
