________________
248
તેમ,દેહ તથા ઇન્દ્રિય-ચિત્ત વગેરેનો અને આત્માનો-સંબંધ પરસ્પર પ્રેમ વિનાનો જ છે. માટે સમજુ પુરુષે દેહ સાથે અહંતા-મમતા (આસક્તિ કે રાગ-દ્વેષ-કે સંયોગ-વિયોગ) નો ખેદ કરવો યોગ્ય નથી.
લોકોને દેહના સંબંધથી થતાં સુખ-દુઃખ આદિ વિકારો કેવળ ખોટી કલપનાથી જ ઉત્પન્ન થયેલાં છે. પંચમહાભૂત માંથી જ આ દેહો બનેલા છે-એટલે દેહોમાં પંચમહાભૂતો સિવાય કશું જોવામાં આવતું નથી. તો તેનો ક્ષોભ-નાશ કે ઉત્પત્તિ થતાં તમે હર્ષ-શોક કે ક્રોધને શા માટે વશ થાઓ છો?
"સ્ત્રી" એવું નામ ધરાવનારો ક્ષણભંગુર પંચભૂત નો સમુદાય,કે જેમાં પુરુષો,જેમ પતંગિયાં અગ્નિમાં પડે છેતેમ તેમાં પડે છે,તો "પુરુષ" એવું નામ ધરાવનારા ક્ષણભંગુર પંચભૂત ના સમુદાયમાં શી વિશેષતા છે?
"સ્ત્રી" એવું નામ ધરાવતા પંચભૂત ના સમુદાયમાં અવયવો ની કોમળતા-તથા સુંદરતા આદિ-જે વિચિત્રતા છેતે તો અજ્ઞાની ને જ સંતોષ આપે તેવી છે-જ્ઞાનીઓ ને નહિ. જેમ,એક પથ્થરમાંથી થયેલાં બે પૂતળા પરપરની સામે મળ્યાં હોય તોપણ તેમાં કોઈને કોઈનું સ્નાન-સૂતકનો સંબંધ પણ નથી.અને પરસ્પર મમતા-આદિથી રહિત રહે છે, તેમ તમે બુદ્ધિ-ઇંદ્રિયો અને મન ના સમાગમમાં મમતા આદિથી રહિત જ રહો.
જેમ તરંગો,અહીં-તહીં થયેલા તૃણોને એકબીજાની સાથે અત્યંત નજીકમાં મેળવી દે છે, તેમ,દેહમાં થયેલી "હું" દૃષ્ટિ જુદાજુદા દેશોમાં થયેલ પ્રાણીઓને એકબીજાની સાથે મેળવી દે છે. અને તે જ તૃણો -જેમ મમતા રહિત રહીને જ એકબીજાની સાથે મળે છે અને એકબીજાથી જુદા પણ પડે છે, તેમ,દેહમાં અને અધિષ્ઠાન-રૂપ-આત્મામા--પંચભૂતો કોઈ પણ જાતની મમતા-આદિ-નહિ રાખતાંએકબીજાની સાથે મળે છે અને એકબીજાથી છૂટા પણ પડે છે.
આત્મા,ચિત્ત-રૂપી કલાનાવાળો થઈને દેહને લગતા અનેક પદાર્થોને (પંચમહાભૂતો-વગેરેને ભેગા કર્યા કરે છે, પણ,જેમ,જળ પોતાની ગતિને લીધે,મલિન-પણાનો ત્યાગ કરીને સ્વચ્છતાને પ્રાપ્ત થાય છે, તેમ,આત્મા તત્વ-બોધથી,દેહાદિ-પણાનો ત્યાગ કરીને પોતાના અખંડ-સ્વરૂપને પ્રાપ્ત થાય છે.
જેમ,આકાશમાં ફરનારો સિદ્ધ-પુરુષ પૃથ્વીના મંડળને દુરથી જ જુએ છે, તેમ,બોધ ના સમયમાં પંચભૂતો ના સંબંધથી રહિત થયેલો પુરુષ,પોતાના દેહને દૂરથી જ જુએ છે. દેહનું અભિમાન છૂટી જવાને લીધે દેહથી -પર-થયેલો પુરુષ,સઘળા પદાર્થોને (પંચમહાભૂતો-વગેરેને) અનામ-રૂપ જાણીને,દિવસના સૂર્યની કાંતિને પેઠે અત્યંત પ્રકાશ પામે છે.
જેમ,સમુદ્રના મોટામોટા મોજાં,ઉત્તમ મણિઓથી સંબંધ પામવા છતાં તેમાં આસક્ત નહિ થતાં,લીલા જ કરે છે, તેમ,મહા-જ્ઞાન-વાળા,રાગ-દ્વેષ-દોષોથી રહિત થયેલા જીવનમુક્ત મહાત્માઓ લીલાથી આ જગતમાં વ્યવહાર કરે છે. જેમ,ઉડતી રજોથી આકાશ ગ્લાનિ પામતું નથી, તેમ,આ જગતમાં પોતાના લૌકિક વ્યવહારોથી,જીવનમુક્ત પુરુષ ગ્લાનિ પામતો નથી. જીવનમુક્ત પુરુષને આ સંસારમાં આવતા-જતા,સારા-નરસા,ભોગોમાં રાગ-દ્વેષ થતો નથી. જે કંઈ આ જગતમાં છે તે મનની કલ્પના-રૂપ છે અને તે વિષયોમાં પ્રવૃત્ત થયેલા ચૈતન્યનો વિલાસ છે, એમ વિદ્વાનોએ નિશ્ચય કરેલો છે.
અહંકાર,પંચમહાભૂત-આદિ પદાર્થો,અને ભૂત-ભવિષ્ય-વર્તમાન-કાળ સંબંધી,બીજું પણ જે કંઈ ઇન્દ્રિયોના અને વિષયોના સંબંધોના વિસ્તાર થી દેખાય છે-તે સધળું મનના વિલાસ સિવાય બીજું કંઈ પણ નથી. દૃશ્ય કે જેની સિદ્ધિ આત્માથી જ થાય છે, તે તો સત પણ કહી શકાતું નથી કે અસત પણ કહી શકાતું નથી.
