________________
તો પછી-પ્રિય-અપ્રિય,બંધ-મોક્ષની કલ્પનાઓ ક્યાંથી રહે?
હે રામ, આત્મા વિના બીજું શું છે? કે જેને માટે મૂઢ લોકો શોક કરે છે?
જગત પણ નથી અને ચિત્ત પણ નથી,"જગત અને ચિત્ત-રૂપે બ્રહ્મ જ દેખાય છે,સઘળું એક જ છે અને બ્રહ્મ જ છે"
એમ સમજવામાં આવે તો પછી-બંધ પણ ક્યાંથી અને કોક્ષ પણ ક્યાંથી? (કશું નથી)
બ્રહ્મ જ અજ્ઞાનથી જગત-રૂપ દેખાય છે.જો જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય તો જગત-રૂપી-દ્વૈત અસ્ત પામી જાય છે. માટે તમે યથાર્થ જ્ઞાન મેળવી-દ્વૈતનો તિરસ્કાર કરીને-પોતાથી જ બ્રહ્મ-રૂપ થાઓ.
જગતના દેખાતા જુદાજુદા પદાર્થો જુદા છે જ નહિ.જગતના આદિમાં ને અંતમાં જે અવિનાશી શાંત-સ્વ-રૂપ અવશેષ રહે છે-તે જ સત્ય વસ્તુ છે.અને તે આત્માનું સ્વરૂપ છે.
માટે યથાર્થ જ્ઞાન મેળવીને તમે આત્મ-સ્વ-રૂપ થાઓ.
આ સઘળું સ્થાવર-જંગમ -જગત એ "આત્મા" જ છે-તો પછી તેમાં સુખ-દુઃખ નો પ્રાદુર્ભાવ જ ક્યાં રહ્યો? સુખ-દુઃખ કંઈ છે જ નહિ-માટે તમે સંતાપોથી રહિત થાઓ.
શુદ્ધ આત્માનું આલિંગન કરીને જે પુરુષ,સર્વદા અંતર્મુખ દૃષ્ટિથી રહેતો હોય,તે તત્વવેત્તા પુરુષને - કયા ભોગો બાંધી લેવાને સમર્થ થાય? જેમ,મંદ પવન,પર્વતને જરા પણ ભેદી શકતા નથીતેમ, કામ આદિ શત્રુઓ -આત્માનો સંપૂર્ણ વિચાર કરનારાઓના મનને ભેદી શકતા નથી. વિચાર વિનાના ને આશાઓમાં તત્પર રહેનારા મૂઢ અજ્ઞાની પુરુષોને દુઃખ ગળી જાય છે.
264
હે રામ,સઘળું જગત આત્મા છે અને દ્વૈત ક્યાંય છે જ નહિ-એવો દૃઢ નિશ્ચય રાખીને-આત્મા-રૂપે સ્થિર થાઓ. "દ્વૈત છે જ નહિ" એવી રીતે સંપૂર્ણ અવલોકન કરીને-તેવા અસાધારણ નિશ્ચયને સ્થિર રાખનારો-પુરુષ મુક્ત કહેવાય છે-કારણકે-આ પ્રકારના યથાર્થ અવલોકનથી આત્મા વિના બીજું કંઇ પણ ના રહેવાથી-ચિત્તનો સંપૂર્ણ નાશ થઇ જાય છે.
(૮૦) ભોગોમાં સ્પૃહા ન થાય-તેવા પ્રકારનું વર્ણન
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે રામ, મનની અંદર સર્વદા એક જ વિચારનું અનુસંધાન રાખનારા વિવેકી પુરુષને, પોતાની આગળ રહેલા ભોગોમાં કદી ઈચ્છા થતી જ નથી.
જેમ,બળદ ભાર ઉપાડે છે-તો તે ભાર ઉપાડવાનું દુઃખ બળદને જ થાય,
તેમ છતાં-મનુષ્ય તે ભાર ઉપાડવાના દુઃખને પોતાનું માની લે
તેમ, આંખ,સારાં-નરસાં રૂપોને જુએ અને તેમ કરવાથી થતાં સુખ-દુઃખો આંખોને જ થાય છે
તેમ છતાં-જીવ (મનુષ્ય) કે જે તે સુખ-દુખોને પોતાનાં માની લે છે-તે કેવળ મૂર્ખતા જ છે.
નેત્રો-જો રૂપમાં દુઃખી થાય તો-તેમાં જીવને શી હાનિ છે? (કોઈ હાનિ નથી)
સેના ની અંદર રહેલો,ધોબીનો ગધેડો,કાદવમાં ખૂંપી જાય-તો તેમાં સેનાપતિ નું શું જાય?
હે અધમ નેત્ર,તું આ રૂપ-રૂપી કાદવમાં લંપટ થા નહિ,આ સ્ત્રી-પુત્રાદિનું સુંદર રૂપ ક્ષણ-વારમાં નષ્ટ થઇ જાય છે, અને તને દુઃખી કરે છે.શુદ્ધ ચૈતન્ય કે જે,સઘળા અનાત્મ-પદાર્થોને પ્રકાશ કરવા છતાં,અને સઘળા અનાત્મ પદાર્થોમાં વ્યાપક હોવા છતાં અસંગ રહે છે.તે અસંગ-પણાનો જ સૂક્ષ્મ જોનારાએ અભ્યાસ કરવો જોઇએ.
હે નેત્ર,આત્મા સર્વ રીતે સર્વ પદાર્થોનો પ્રકાશ કરવામાં સમર્થ હોવા છતાં,પણ કોઇ પદાર્થ માટે સંતાપ પામતો નથી,અને તું જો દીવાનું અજવાળું હોય તો-કેવળ રૂપનો જ પ્રકાશ કરી શકે છે -તે છતાં કેવળ રૂપને માટે, આટલો બધો પરિતાપ શા માટે ધારે છે? તું પણ સાક્ષીની પેઠે જ રૂપને જોયા કર.
