________________
237
બુદ્ધિમાન પુરુષ,જો પોતાને કંઈ પણ વિવેક પ્રાપ્ત થયો હોય તો-આ સંસારમાં પડ્યા રહેવું તેને માટે યોગ્ય નથી અને પુરુષ પોતે જ પોતાનો બંધુ હોવાથી,પોતાથી જ પોતાનો ઉદ્ધાર થાય તેમ કરવું જોઈએ.પણ, દેહાભિમાન-રૂપી ગર્વ ધરીને પોતાના આત્માને જન્મો-રૂપી કાદવોથી ભરેલા,સંસાર-રૂપી સમુદ્રમાં નાખવો જોઈએ નહિ.અને "આ દેહ-રૂપી સુખ શું છે? કેમ આવ્યું છે? શાથી થયું છે? અને કેમ નાશ પામે? " એવી રીતથી,સમજુ પુરુષોએ પ્રયત્ન-પૂર્વક "વિચાર" કરવો જોઈએ.
સંસારમાં ડૂબેલા આત્માનો ઉદ્ધાર કરવામાં માણસોને ધન,મિત્રો,શાસ્ત્રો કે બાંધવો-કંઈ કામમાં આવતાં નથી.પણ,મન-રૂપી મિત્ર કે જે,સર્વદા સાથે જ રહેનાર છે, તેને શુદ્ધ કરીને વિચાર કરવામાં આવે તો આત્માનો ઉદ્ધાર થાય છે. વૈરાગ્ય તથા અભ્યાસ-રૂપી યત્નો કરીને પોતાનો વિચાર કરવાથી,ઉત્પન્ન થયેલા તત્વાવલોકન-રૂપી-વહાણથી સંસાર-રૂપી સમુદ્ર તરાય છે.માટે આત્માની ઉપેક્ષા નહિ કરતાં,કાળજી રાખીને તેનો ઉદ્ધાર કરવો જોઈએ.
હે,રામ,જો મૂઢપણાને દુર કરીને અહંકારને ધોઈ નાખવામાં આવે તો એટલાથી જ આત્મા નું રક્ષણ થાય છે. જો મન વડે રચાયેલી આસક્તિ-રૂપ જાળને ફેંકી દઈ,અહંકારને કાપી નાખવામાં આવે તો-એટલાથી જ, આત્માના શોધન નો માર્ગ અત્યંત સ્પષ્ટ દેખાય છે. જો આ દેહને લાકડા જેવો કે માટીના ઢેફા સમાન ગણવામાં આવે -તો-એટલાથી જ દેવાધિદેવ પરમાત્માને જાણવાનો માર્ગ મળે છે.
અહંકાર-રૂપી.મેધ ક્ષીણ થાય તો ચૈતન્ય-રૂપી સૂર્ય જોવામાં આવે છે. જેમ અંધકારને કાપી નાખતાં પોતાની મેળે જ પ્રકાશનું દર્શન થાય છે, તેમ,અહંકાર દુર થતાં,પોતાની મેળે જ આત્મા નું અવલોકન થાય છે. અહંકાર ક્ષીણ થતાં,નિરતિશય આનંદમાં શાંતિ મળવાથી,જે નિર્વિકલ્પ અવસ્થા પ્રગટ થાય છે, તે ભરપૂર સ્થિતિ-વાળી છે.અને તેનું જ પ્રયત્નથી સેવન કરવું યોગ્ય છે.
પરિપર્ણ અવસ્થા અમારાથી વર્ણવી શકાય તેમ નથી.એને કોઈ ઉપમા લાગુ પડી શકે તેમ નથી. અને તેમાં દૃશ્યો નો સંસર્ગ જ હોતો નથી.એ અવસ્થા પ્રાપ્ત થયા પછી,ફરી અજ્ઞાન-રૂપ આવરણથી ઢંકાઈ જતી ના હોય તો-એ સ્થિરતા ને પ્રાપ્ત થયેલી તુર્યાવસ્થા (સાક્ષીપણા ની સ્થિતિ) છે એમ જ કહી શકાયકે જે સુર્યાવસ્થા કેવળ મહા ચૈતન્ય ના પ્રકાશની કળી-રૂપ છે.
ભરપૂર આકાર-વાળી,અને આકાશની શોભા જેવી વિસ્તીર્ણ-એ "નિર્વિકલ્પ અવસ્થા" "વિક્ષેપોથી રહિત-પણા-રૂપ-અવસ્થા" ના અંશમાં (એટલે કે એ રીતે જોવામાં આવે તો) સુષુપ્તિ જેવી જણાય છે. જો કે આ બંને અવસ્થાઓમાં ઝાઝો કંઈ ફરક નથી.
મન તથા અહંકારનો લય થઇ જતાં વિચારથી પોતાની મેળે સિદ્ધ થનારી.બ્રહ્માત્મક-રૂપી નિર્વિકલ્પ અવસ્થા. વચનથી વર્ણવી શકાય તેમ નથી. કેવળ હૃદયમાં જ અનુભવમાં આવે છે. તેમ છતાં જો તેની નકલ જોઈતી હોય, (એટલે કે તેના સમાન કંઈ જો કહેવું જ હોય) તો-તે "સુષુપ્તિ" (જેવું) છે. હે, રામ જેમ અનુભવ કર્યા વિના ખાંડ આદિ પદાર્થોમાંનું,"તત્વ" (સ્વાદ) અનુભવ કર્યા વિના જણાતું નથી, તેમ આત્માનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ પણ "અનુભવ" વિના જણાતું નથી.(એટલે કે તેનો-માત્ર-અનુભવ જ થઇ શકે!!)
આ જે સઘળું જગત છે તે અંત વિનાના (અનંત) પરમાત્માનું જ સ્વરૂપ છે. જયારે ચિત્ત (મન) વિષયોમાંથી ઉપરામ પામીને,આત્માકાર થઇ નિશ્ચળ થઈને રહે છે ત્યારે, "સ્થાવર-જંગમ નો અંતર્યામી અને સાક્ષીપણાથી ઇન્દ્રિયો વગેરેને પ્રકાશ આપનાર" એ પરમાત્મા-રૂપી-દેવ" (આત્મા) સાક્ષાત અનુભવમાં આવે છે. એમાં કોઈ સંશય નથી.
